تحلیل محتوای سیره حضرت علی(علیه‌السلام) در برخورد با اصحاب جمل
تحلیل محتوای سیره حضرت علی(علیه‌السلام) در برخورد با اصحاب جمل
سال 1397
پدیدآور: معصومه شیردل
استاد راهنما: بی بی سادات رضی بهابادی و فتحیه فتاحی زاده
استاد مشاور: محمد جانی پور
دانشگاه الزهرا (س)
چکیده:
تاریخ حکومت امیرالمؤمنین(علیه‌السلام)، ازنظر زمامداری امام معصوم آن‌چنان حائز اهمیت است که با مطالعه بخشی از زوایای سیره آن حضرت، می‌توان به الگوسازی ابعاد حکمرانی مطلوب، از منظر اندیشه اسلامی پرداخت. از نخستین چالش‌های تاریخ حکومت علوی، خروج گروهی معروف به «اصحاب جمل» می‌باشد که با عملکردی هنجارشکنانه، موجب برپایی «فتنه جمل» و وقوع جنگ داخلی میان مسلمانان شدند. روش نظام‌مند «تحلیل محتوا»، راهکاری مناسب جهت الگوگیری از رفتارشناسی امام علی(علیه‌السلام) با «اصحاب جمل» یعنی اولین مخالفان داخلی حکومت اسلامی است. میزان فراوانی کلمات و مضامین سخنان امام طی واقعه جمل، حاکی از اهمیت «برخورد هدایت‌آمیز با مخالفان و تحلیل حرکت سیاسی آنان» از دیدگاه حضرت است. چنانکه ایراد حجم عمده‌ای از خطبه‌های روشنگرانه حضرت قبل از جنگ، اهتمام وافر ایشان برای گفتگوی مستقیم با مخالفان در آغاز فتنه، هم‌چنین بهره‌وری از فضای جنگ برای گفتگو با سران مخالفان و موعظه سپاهیان و نیز، نگارش نامه‌های مفصل بعد از جنگ در تحلیل «فتنه جمل»، همگی بیانگر بینش فرازمانی حضرت برای اصلاح جامعه اسلامی است. براساس تحلیل کیفی سیره عملی حضرت در برخورد با اصحاب جمل، برحسب اولویت می‌توان مهم‌ترین مقوله الگوی رفتاری امام را «تحلیل انتقادی نسبت به اظهارات مخالفت‌آمیز ناکثین» و ریشه‌یابی علل مخالفت آنان دانست. سپس مقوله «سیره تربیتی- اخلاقی امام»، حاکی از توجه خاص آن مربی امت اسلامی، نسبت به تربیت اخلاقی، هدایت و جذب اصحاب جمل است. از طرفی، «سیره سیاسی- نظامی حضرت» به عنوان رهبر جامعه اسلامی و فرمانده سپاه حق، موضوعی کلیدی و قابل الگوبردای برای رهبران اسلامی، جهت برخورد قاطعانه با فتنه‌گران است. اما «موضع‌گیری افشاگرانه امام» مربوط به تشریح ابعاد فتنه‌انگیزی و فسادگری سران جمل است. چنانکه برمبنای ادله قرآنی و شواهد تاریخی، سران جمل را مصداق بارز «اهل بغی» و مستحق مجازات قاطعانه می‌خواند. ازسوی دیگر، رفتارشناسی خواص و عامه مردم در فتنه جمل، برمبنای تحلیل‌های روشنگرانه امام، نشان می‌دهد که مسئولیت اصلی برپایی فتنه جمل برعهده سران ناکثین و مخصوصا ام‌المؤمنین عایشه است. از بین خواص جبهه حق، ارزیابی نقش شخصیت‌هایی همچون عبدالله بن عباس و عثمان بن حنیف در حمایت از امام برای سرکوبی فتنه جمل، قابل توجه بوده است. در میان شهرهای مراکز اسلامی نیز، می‌توان به نقش مؤثر اهالی کوفه در حمایت از مقام ولایت و نقش منفی اهالی بصره در حمایت از فتنه‌گران جمل پرداخت.