آسیب شناسی کارگزاران جمهوری اسلامی مبتنی بر بایسته های اخلاق حرفه ای کارگزاران در سیره علوی(ع)
آسیب شناسی کارگزاران جمهوری اسلامی مبتنی بر بایسته های اخلاق حرفه ای کارگزاران در سیره علوی(ع)
سال 1399
پدیدآور: سکینه پاک نیا
استاد راهنما: اصغر اکبری پورکانی
استاد مشاور: مهدی تقوی پورکانی
دانشگاه هنر اصفهان، دانشکده هنرهای تجسمی
چکیده:
آسیب شناسی پدیده ها همواره یکی از جذاب ترین موضوعات پژوهش در حوزه های گوناگون تلقی می شود. آسیب شناسی به مفهوم «مطالعه و شناخت ریشه بی نظمی ها در ارگانیسم انسانی است. آسیب شناسی هر پدیده ای برای یافتن نقاط قوت و ضعف آن انجام می گیرد. در پدیده های علوم انسانی نیز چنین اصلی حاکم است؛ بدین معنا که با نگاهی جامع نگر، نقاط قوت و ضعف یک پدیده مورد کنکاش قرار می گیرد. )ستوده 1372، 11( در همین راستا آسیب شناسی حکومت ها و به ویژه کارگزاران حکومتی یکی از مهم ترین اقدامات برای نیل به حکومت ایده آل محسوب می شود. هم چنین اخلاق حرفه ای کارگزاران حکومتی در مباحث مربوط به آسیب شناسی نظام های سیاسی، از اهمیت ویژه ای برخوردار است. اخلاق حرفه ای شامل بایدها و نبایدهایی است که باید میان صاحبان حرفه ها و مشاغل با مشتریانشان و نیز میان اعضای یک صنف رعایت شود.(قراملکی385 1، 5)در سیره علوی، به عنوان شاخص حکومت اسلامی، اخلاق حرفه ای کارگزاران حکومتی از جایگاه ویژه ای برخوردار است و امام علی (ع) توصیه ها و سفارش های گوناگونی به عمال حکومتی دارند که خود حضرت به عنوان رهبر حکومت اسلامی به این سفارش ها تقید ویژه ای دارند. دیدگاه ایشان این بود که باید اخلاق مداری و فضایل انسانی را در هر موقعیتی حتی در برابر کسی که به این اصول پایبند نیست مراعات کرد. نوع نگاه ایشان به کارگزاران حکومت و حاکمان و اموال عمومی، مبتنی بر مسؤولیت پذیری هر چه بیشتر، امانت داری ، خدمتگزار مردم بودن ، اجرای عدالت ،مبارزه با فقر و فساد، توطئه و ریشه کن کردن فساد در جامعه و در یک کلمه اصلاح مدیران وکارگزاران و به کارگیری کارگزارانی شایسته، قانون گرا و ولایت پذیر، به دور از غرور وخشونت و تملق و یا خواهان قدرت بود. شرط اساسی برای هر گونه تحول واصلاح به کارگیری مسؤولانی توانا، با تقوا، دلسوز و خردمند، خارج کردن حکومت از دست نا اهلان و فرومایگان است؛ آن جا که فرمود:(اِنَّ شَرَّ وزَرائکَ مَن کانَ لِلأشرار قبلک وزیراً: همانا بدترین وزیران و همکاران تو کسانی هستند که برای اشرار قبل از تو وزیر بوده اند و در گناه با آنان همکاری داشته اند. (نهج البلاغه، نامه53) در نظر امام علی)ع( حکومت فقط فرمان روایی نیست. حکومت نفوذ در دل ها و مقبولیت در ذهن هاست کسی که در چنین مسؤولیتی قرار می گیرد یا خودش را قرار می دهد باید به طور دائم خودش را موعظه کند. خودش و اخلاقش را اصلاح نماید و سپس به سوی هدایت مردم برود .در خطبه های متعددی از ایشان نقل شده که کارگزارانش را به رعایت حدود الهی و تقوا فرا می خواند و با نفی قدرت طلبی به آن ها توصیه می کرد که با وفای به عهد، اخلاق و صداقت را در میان مردم رعایت کنند؛ چرا که مردم هرگز روی صلاح و رستگاری را نخواهند دید؛ مگر این که حکومت و کارگزاران حکومتی صالح باشد و حکومت ها هرگز به صلاح نخواهند آمد؛ مگر توده ملت استوار و با استقامت باشد (نهج البلاغه، خطبه 312 )با توجه به سنگینی مسؤلیت کارگزاران در اسلام ویژگی های سخت گیرانه ای را امام علی علیه السلام برای زمامداران و کارگزاران مقرر داشتند از جمله در خطبه ای برای مردم شماری از اوصاف ضروری کارگزاران را با این تعبیر )قَد عَلِمتًم(که شما می دانید ذکر کردند: بخیل نبودن تا به حال مردم حرص نورزد، نادان نبودن تا مردم را به گمراهی نکشاند، رشوه گیر نبودن تا در مقابل صدور حکم حقوق مردم را پایمال نکند و از اجرای حدود سرباز نزند، ظالم نبودن تا در تقسیم مال از بخشش به برخی و محروم گذاردن برخی دیگر خودداری کند. )(ر.ک: نهج البلاغه، خطبه131)این ها از جمله آسیب هایی هستند که کارگزاران با آن ها روبرو هستند و سیره عملی ایشان در حکومت داری بهترین گواه است؛ آن زمانی که در جایگاه بیان بهترین معیارها برای مدیران حکومتی خطاب به مالک اشتر می نوشتند: «در بین افراد مختلف به دنبال صاحبان کرامت و شرافت و خانواده های شایسته و دارای سوابق نیکو باش. سپس در بین آن ها با شجاعان و جوانمردان رابطه برقرار کن؛ زیرا آن ها شاخه هایی از خوبی و احسانند (نهج البلاغه، نامه 13) و به عنوان حاکم اسلامی به یکی از کارگزارانش در اهواز نوشت: ای رفاعه! بدان که این حکومت امانتی است که هر کس به آن خیانت کند لعنت خداوند را تا روز قیامت خواهد داشت و هر کس خیانت کاری را به کار گیرد پیامبر اکرم )ص( در دنیا و آخرت از او بیزار است )شیخ حر عاملی، (17 ،355) با توجه به مقدمه فوق و اهتمام ویژه امام علی(ع) به اخلاق حرفه ای کارگزاران خود، ضرورت آسیب شناسی اخلاق حرفه ای کارگزاران جمهوری اسلامی مبتنی بر بایسته های اخلاق حرفه ای کارگزاران در سیره علوی ضرورت می یابد. آن چه که مسأله اصلی پژوهش پیش رو است این که بر اساس بایسته های اخلاق حرفه ای کارگزاران در سیره علوی، کارگزاران جمهوری اسلامی را مورد آسیب شناسی قرار دهد و نقاط ضعف احتمالی آنان را واکاوی نماید. شایان ذکر است که آسیب شناسی کارگزاران جمهوری اسلامی در سه بعد فردی، رفتاری و سازمانی مبتنی بر اخلاق حرفه ای کارگزاران در سیره علوی و با تأکید بر خطب، نامه ها وحکمت های حضرت در نهج البلاغه مورد واکاوی قرار خواهد گرفت. با آسیب شناسی اخلاق حرفه ای کارگزاران جمهوری اسلامی مبتنی بر سیره علوی، می توان به حکومت ایده آل مد نظر امام علی(ع) نزدیک شد و حتی الگوی مطلوبی برای تمامی حکومت هایی که داعیه و ادعای اسلامی بودن دارند را ترسیم نمود.