باید بدانیم کدام مسائل از داخل علم است و کدام‌یک از خارج علم. کدام تجربه از داخل دانشگاه و از جامعه نشات گرفته و کدام دارد از بیرون به ما فشار می‌آورد. پژوهشگاه باید برای خودش پژوهشکده‌های کاربردی داشته باشد. کلیت پژوهشگاه باید به مسائل بنیادی بپردازد و پژوهشکده‌ها به مسائل کاربردی. ما تمام پژوهشگاه را به کاربردی بودن متمایل می‌کنیم. در صورتی که پژوهشگاه اتفاقاً باید کار بنیادی کند. تنها یکی دو بخش و لایه بیرونی آن را باید به کار کاربردی مشغول کنیم. به این معنا که سوالات از بیرون آمده‌ای که مقطعی، فضایی، موجی یا معطوف به یک نیاز است را پاسخ دهد تا سطح اول به مسائل بنیادین برسد.
نسبت میان دین و سایر حوزه‌های اجتماعی و نقش دین در هدایت و جهت‌دهی به آنها، یکی از چالش‌برانگیزترین مباحث جامعه ی ما پس از پیروزی انقلاب اسلامی بوده است. نسبت میان دین و سیاست، دین و اقتصاد، دین و اجتماع و به‌طور کلی حضور حداقلی یا حداکثری دین در اجتماع محور اصلی مناقشات فکری سه دهه‌ی اخیر را تشکیل داده است. نسبت دین به‌خصوص اسلام شیعی با توسعه در همین بستر طرح، و دیدگاه‌های مختلفی درباره‌ی آن ارائه شده است.
مسأله شناسی بومی و ربط آن به شکل گیری جامعه شناسی بومی به عنوان یکی از رشته های علوم انسانی در این مقاله مورد سؤال و بررسی و اقع شده تا از آن طریق و با ذکر نمونه جامعه شناسی کانادایی نشان دهیم که مسائل و مشکلات درونی جوامع می تواند جهت گیری علمی جامعه شناسی را با مقتضیات بومی هماهنگ سازد . در مقاله قبل گفته ایم که تجربه اقتصاد سیاسی در کانادا نشان می دهد که شکل گیری پارادایمهای جامعه شناسی ‘ متأثر از تجربه های بومی است و به همین دلیل نمی توان جامعه شناسی بومی را تمامأ تجربه نامعتبری تلقی کرد .
اجرای دوره‌هایی همانند دورۀ تلفیقی دانشگاه یوتا برای آشنایی دانشجویان رشته‌های مختلف به منظور فهم بین رشته‌ای از مسائل، به‌ویژه مسئلۀ بحران آب در ایران می‌تواند به نوعی در به وجود آمدن این گفتمان کمک رساند که حتی مسائل به ظاهر طبیعی نیز می‌تواند در منابع انسانی ریشه داشته باشد. اهمیت این موضوع وقتی چند برابر می‌شود که در ایران و با غلبۀ گفتمان بتونیسم در مواجهه با مسائل آبی کشور، اهمیت علوم انسانی و اجتماعی به‌طور قابل توجهی به حاشیه رانده شده است.
علم یا معرفت مربوط است به جنبه‌های بنیادین واقعیت، در قالب گزارههای کلی که مستقل از ظرف و زمینهها هستند، بیان می‌شود. تکنولوژیها اما همگی به ظرف و زمینهای که در آن به کار گرفته میشوند، حساس هستند. قوانینی که در قلمرو تکنولوژیها به کار گرفته می‌شود، یکسره قوانین به اصطلاح پدیدارشناسانه، یا تجربی و یا تکنولوژیک هستند. این قوانین برخلاف قوانین بنیادین ناظر به ظرف و زمینه‌های خاص هستند. و نیز ملاک پیشرفت در علم یا معرفت، نزدیکتر شدن به تصویری حقیقی از واقعیت است. هدف تکنولوژی اما توانایی بیشتر در حل مسائل و رفع چالشهایی است مربوط به نیازهایی که ذکر آن گذشت.
کشورهایی که به اصطلاح توسعه یافته هستند، در وهله اول علوم انسانی توسعه یافته‌ای دارند، بسیاری از کتاب‌هایی که اکنون در شاخه‌های مختلف علوم انسانی ترجمه می‌شود، از این کشورها است، به هر حال نمی‌توانیم این موارد را نادیده بگیریم و فی نفسه پرداختن به علوم انسانی و تعداد کتاب‌های منتشره در این باره یک شاخص توسعه‌یافتگی است.
علوم انسانی واقعاً در وهله‌ی اول باید به ساختن شهروندان این جامعه کمک کند که بتوانند با یکدیگر ارتباط برقرار کنند، انسان‌هایی که قانون‌مدار و به حقوق و وظایف خود آشنا هستند. یک نوع آموزش شهروندی و اجتماعی باید بین دانش‌آموزان و جوانان و بین شهروندان ما گسترش پیدا کند. چگونه می‌توانیم این امور را با مسئله‌ی تجاری‌سازی ارتباط دهیم؟ اگر منظورتان از تجاری‌سازی این است که علوم انسانی باید فایده‌ای داشته باشد، چرا از واژه‌ی «تجاری‌سازی» استفاده می‌کنید؟ بگویید برای مثال «علوم انسانی در خدمت و در پیوند با توسعه» و یا به جای دانشگاه کارآفرین بگویید «دانشگاه توسعه‌گرا»؛ زیرا تعریف «کارآفرین» این است: تولید ثروت از ایده‌ها. دانشگاه کارآفرین لزوماً در این مسیر حرکت نمی‌کند، مسیرها باید بسیار متنوع و گسترده و همه لازمه‌ی زندگی اجتماعی باشد.
نظام آموزش و پرورش و مدارس ما افراد را برای ورود به دانشگاه آماده کرده و نه برای ورود به بازار کار. به همین خاطر است که گفتیم تا دو دهه قبل ادامه تحصیل به مثابه نردبان بود و حالا ادامه تحصیل به معنای بقا و دوام آوردن و زنده بودن است. عاقلانه‌ترین راهی که برای حفظ هویت برای جوانان ما باقی مانده، ماندن در دانشگاه است تا راهی برای مهاجرت یا بازار کار برای‌شان پیدا شود اما همین فرهنگ انتظار خود می‌تواند زمینه ایدئولوژهای جدید اعتراض در دانشگاه شود.
رشد آموزش عالی همزمان یک رشد اقتصادی می‌خواست که این دو بتوانند در توازی با هم پیش بروند. این دو باید به طریقی با هم سازگار می‌شدند و به طریقی با هم پیوند می‌خوردند که این پیوند برقرار نشد. بنابراین ما صرف نظر از اینکه اصلا چه امکاناتی از نظر اقتصادی در جامعه وجود دارد و اساسا جامعه نیاز دارد که چه امکاناتی در آن از نظر شغلی خلق و ایجاد بشود، ما یک آموزش عالی درون‌گرا داشتیم که بر مبنای منطق خودش پیش می‌رفت و به منطق شریک خودش یعنی دنیای کار و اشتغال، توجه نداشت.
مشکل ما فضای جامعه است که هنوز نمی‌داند ارزش واقعی این علوم از جهت مادی چقدر است. به طور تاریخی تعامل سازنده بین بخش‌های مختلف جامعه و روابط ارگانیک بین بخش‌های مختلف دانشگاه، صنعت و حوزه عمومی به حد کافی نبوده است و ما با گسست‌ها و شکاف‌هایی روبه‌رو هستیم که تجربه‌ها و دانش‌های کافی را پیدا نکرده‌ایم؛ اما از یک جایی باید شروع کنیم.
از کارکردهای علوم انسانی–اجتماعی، تعریف گفتمان مفهومی یک سازمان است؛ یعنی زبان سازمان و زبان حوزه عمومی است. کارکرد دیگر مسئله‌‌شناسی سازمان است. امروزه برای تک‌تک موضوعات زندگی اجتماعی، رشته‌های متعددی شکل گرفته است که زبان آن حوزه را تشکیل می‌دهند. ابزارهای مفهومی، روش‌های تشخیص مسئله، راه‌های گفت‌وگو، شیوه‌های رسیدن به اجماع، روش‌های شکل دادن سازمان، شیوه‌های گسترش مشارکت اجتماعی مردم، راه‌های گوناگون آموزش و پژوهش در آن حوزه را علوم انسانی–اجتماعی خوشبختانه شکل داده است.
اگر واقع‌بینانه بحث کنیم، علوم انسانی-اجتماعی کارکردهای وسیعی دارند. اما یک نکته وجود دارد و آن هم این که کارکردهای علوم انسانی-اجتماعی چون کارکردهای حیاتی، عمومی و مربوط به کلیت جامعه است، معمولاً کارکردهای پنهان یا کارکردهای خاموش هستند. برای همین بعضی از محققان علوم انسانی-اجتماعی می‌گویند سایلنت ساینس (علوم ساکت) یا همان علوم انسانی-اجتماعی حکم اکسیژن مدرن را دارند. اگر یک روز به معنای واقعی امکان قطع این علوم وجود داشته باشد، آن موقع متوجه می‌شویم که این علوم چقدر مهم و حیاتی بوده‌اند.
تحقیق حاضر، در حوزه ارتباط صنعت و دانشگاه، به بررسی موانع فردی ارتباط اعضای هیات علمی و متخصصین صنعتدر سه سطح دانش، نگرش و رفتار/ مهارت پرداخته است؛ موانع فردی موانعی است که فرد را از تعامل با دیگری باز می دارد. بدین منظور، با استفاده از تکنیک دلفی و مدل اسمارت بازاریابی اجتماعی، اقدام به شناسایی موانع، انتخاب مهمترین و در ادامه شناسایی راهکارهای رفع موانع و رتبه بندی آنها شد.
این تحقیق با هدف شناسایی وضعیت آموزش کارآفرینی و نیازسنجی آموزش کارآفرینی در رشته های علوم انسانی با توزیع ۹۷ پرسشنامه بین دانشجویان و ۳۶ پرسشنامه بین استادان انجام شده است. نتایج حاصل نشان می دهد تقریبا در همه رشته های علوم انسانی دانشگاه، وضعیت آموزش کارآفرینی چه از دید دانشجویان و چه از دید استادان دارای وضعیت نامناسبی است. در حقیقت مواد، محتوا و برنامه های فرعی علمی آموزشی و حتی شیوه های تدریس در رشته های علوم انسانی در انتقال مفاهیم کارآفرینی و کسب و کار به دانشجویان وضعیت مناسبی ندارند.
این نوشته به پیوند میان پژوهش‌های علوم اجتماعی و سیاست‌گذاری اختصاص دارد که در سه بخش ارائه می‌شود. نوشتۀ حاضر، بخش دوم این یادداشت است که به دیدگاه‌های نمایندگان مؤسسات پژوهشی صربستان در زمینۀ علوم اجتماعی و انسانی می‌پردازد. اینها، دیدگاه‌هایی است که در گزارش PERFORM (۲۰۱۶) به آنها پرداخته شده است. آگاهی از این نظرها، شناخت زمینه‌های بالقوۀ همکاری میان پژوهش و بخش خصوصی و نیز کسب اطلاع از نقاط ضعف و موانع احتمالی موجود در راستای این مشارکت در سایر کشورها می‌تواند ایده‌های خوبی برای شناخت بهتر وضع موجود در کشور خودمان فراهم کند.
PERFORM پروژه‌ای زیر نظر آژانس توسعه و همکاری سوئیس[۱] است که توسط شبکۀ همکاری‌های بین‌المللی سوئیس یا HELVETAS و دانشگاه فرایبورگ انجام می‌شود. هدف کلی این پروژه، تمرکز بر تقویت مناسبات علوم اجتماعی برای اصلاحات اجتماعی و سیاستی است. مرحلۀ اول این پروژه در سال ۲۰۱۵ آغاز شد و قرار است تا دسامبر ۲۰۱۸ به پایان برسد. دو مرحلۀ دیگر برنامه‌ریزی شده‌اند و در حال حاضر، این پروژه در همکاری قوی با سیستم‌های ملی پژوهشی در آلبانی و صربستان، می‌کوشد در آغاز سال ۲۰۱۹، سه کشور دیگر در بالکان غربی را نیز شامل شود.پژوهش‌های علوم اجتماعی نقش پررنگی در کشف انتقادی مسائل و تحلیل مشکلات مربوط به اصلاحات دارند. این علوم می‌توانند توجه را به گزینه‌های دیگر در سیاست‌گذاری جلب کنند، ضرورت اصلاحات سیاسی را تقویت کنند و به مناظرات عمومی قوت بخشند، اما این تمام ماجرا نیست.
کسبوکارهای کوچک و متوسط، نمونه مؤسساتی هستند که با سطوح خاصی از عوامل سه‌گانه سرمایه‌گذاری در طرح‌ها و ماشین‌آلات، تعداد کارکنان استخدام‌شده و حجم محصولات یا گردش تجاری شناخته می شوند. معمولاً در هر کشور بسته به‌شرایط و سیاست‌های کلان‌اقتصادی،گروه‌های مشخصی از کسب وکارها در این رده قرار می‌گیرند. کسبوکارهای کوچک و متوسط یکی از اجزای حیاتی رشد در اقتصاد جهانی می باشند و اهمیت آنها در توسعه اقتصادی کشورهای توسعه یافته و در حال‌توسعه به‌خوبی شناخته شده‌است، به‌ویژه کشورهای درحال توسعه باید قدرت کسب وکار‌های کوچک و متوسط را در ایجاد توسعه صنعتی پایدار در برنامه‌ریزی در نظر بگیرند.
در تبیین ربط اجتماعی غیر از تأکید بر مسئله و مسئله‌مند بودن مطالعات، فکر می‌کنم شاید بتوانیم حتی از آن مفهوم حیث التفاتی استفاده کنیم. منظور این است که یک مطالعه و تحقیق دارای حیث التفاتی و معطوف به مسئله‌ای در جامعه باشد و از این جهت اگر به ربط اجتماعی قائل باشیم، در واقع می‌توانیم یک وجه اشتراکی بین همۀ این چند مفهوم بدیل که از تجاری سازی بیان شد، پیدا کنیم. در سودمندی کاربردی سازی یا خود تجاری سازی، وجه مشترک که ربط اجتماعی یا مسئله‌مند بودن مطالعات باشد، نهفته است. این معطوف بودن به مسائل جامعه، به تعبیری آن حیث التفاتی است که علوم انسانی و اجتماعی باید داشته باشند.
آنچه بسیار عجیب است این است که دستاندرکاران پژوهش در ایران نه تنها با مشاهدۀ «عدم اثربخشی پژوهش‌ها» از سرعت رشد آنها نکاسته و بر «شناسایی علل این بیاثری» متمرکز نشدهاند، بلکه اصولاً نسبت به این مهم بی‌تفاوت بوده و رشد کمّی «علم و پژوهشی که از طبیعت خود خارج شده است» را به شکلی تصاعدی افزایش دادهاند!
کارکرد اصلی علوم انسانی- اجتماعی و دانشگاه‌های آن در ایران عبارت بود از «ساز و کار صوری» برای تأمین نیروی انسانی که بتواند «صندلی‌های خالی» در نظام بوروکراسی را پر کند. لزوماً هم این افراد، افراد ماهر، خُبره، خلاق، مولد و دانش‌آفرین نبودند. این افراد کسانی بودند که از دانشگاه‌ها مدرک تحصیلی دریافت می‌کردند که به اعتبار این مدرک افراد می‌توانستند در آن صندلی‌ها با پست‌های خالی نظام بوروکراسی جای خودشان را تعریف کنند.
اهمیت توجه به «اثربخشی پژوهش‌های ایران» از آنجا ناشی می‌شود که بروز و نهادینه شدن معضل کماثری و یا بیاثری پژوهش‌ها به معنای از میان رفتن امکان هرگونه توسعۀ هماهنگ، یک‌پارچه و پایدار در جامعه است. از سوی دیگر، تأکید فراوانی که در سیاست‌های کلی و سایر اسناد بالادستی نظام به مسئلۀ «افزایش کاربرد و اثربخشی پژوهش‌های کشور» دیده می‌شود حاکی از توافق صاحب‌نظران عالی‌رتبۀ ایران در خصوص اهمیت و ضرورت این مسئله است.
در جهان معاصر که پیشرفت صنعت و فناوری یکی از شاخص‌های مهم تمدن به شمار می‌رود، چنین وانمود می‌شود که تمدن حاضر محصول پیشرفت ورشد علوم ریاضی و تجربی است. همچنین نتیجه گرفته می‌شود که تنها این علوم ارزش دارند و علوم انسانی یا بی ارزش هستند یا همتای علوم طبیعی نیستند. در این نوشتار ضمن تعریف علوم انسانی و بیان تمایز آنها با علوم دیگر، با دیدگاه بعضی‌اندیشمندان معاصر در مورد ارزش و روش علوم انسانی آشنا می‌شویم. در پایان راهکارهایی در جهت بر طرف کردن موانع رشد این علوم و بهبودی نسبی آنها عرضه می‌شود.
این مقاله با مطرح کردن علوم انسانی و به ویژه تأثیر مبانی معنوی آنها در شکل‌گیری علوم مهندسی، به اتّحاد غیرقابل تردید و انفکاک‌ناپذیر علوم مهندسی و علوم انسانی خواهد پرداخت.تجربیات و پژوهش‌ها بیانگر آن هستند که هر عالم و محقّقی قبل از هر چیز متأثّر از جهان‌بینی خویش است. در واقع، به عکس آنچه بعضاً گفته می‌شود، علم نمی‌تواند مستقلّ از جهان‌بینی و به عبارتی بدون توجّه به معنویّت مورد نظر انسان مطرح باشد. مقاله حاضر، در پی شناسایی ارتباط بین جهان‌بینی و جنبه‌های معنوی آن با علوم مهندسی و مقایسه اجمالی آن در گذشته و حال خواهد بود. درباره تأثیر علوم انسانی و مبانی فکری جوامع بر موضوع آموزش در دوره اسلامی‌و همچنین دوران مدرن نیز بحث خواهد شد.
