گروه مطالعات تاریخی و فرهنگی قرآن
گروه مطالعات تاریخی و فرهنگی قرآن کریم
مقدمه
گروه مطالعات تاریخی ـ فرهنگی قرآن، سه زمینه اصلی قرآن‌پژوهی، تاریخ‌پژوهی و فرهنگ‌پژوهی را به هم پیوند می‌زند و در راستای تقویت روندهای پژوهشی رایج در موضوعات بنیادین رشته علوم قرآن و حدیث، ضمن توجه به تمام دوره‌های تاریخی مهم در تاریخ فهم و تفسیر قرآن، به طور اخص بر قرون منتهی به ظهور اسلام تا سده‌های نخست دوره اسلامی، که در پژوهش‌های تاریخی معاصر عمدتا با عناوینی چون باستان متأخر و اسلام آغازین شناخته می‌شود، تمرکزی ویژه دارد؛ مخصوصا از آن رو که در این مسیر تأکید بیشتری بر دسترسی مستقیم به منابع اصیل تاریخ اسلام وجود دارد و می‌توان امیدوارتر بود که بدین شیوه بتوان خرد قرآنی و پیام‌های عمیق آن را به شکلی پالوده‌تر از غبارهای تاریخی دوره‌های دورتر از شکل‌گیری متن مقدس، دریافت کرد و به چشم‌اندازی روشن‌تر از دورۀ زمانی و مکانی نزول قرآن، مخصوصا در بافت دینی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی خاصی که دین اسلام در آن ظهور کرد، دست یافت؛ چنان‌که می‌توان با دقت بیشتری کنش‌گری فعالانۀ قرآن در مسائل دینی و الهیاتی رایج در منطقه خاورمیانه را آشکار ساخت و نشان داد که قرآن چگونه و از چه راه‌هایی در شکل‌دهی فرهنگ دوره تاریخی ظهور اسلام نقش ایفا کرده است.
در بیانی موجز، مطالعات تاریخی و فرهنگی قرآن شامل سه نوع مطالعه است: 1. بازخوانی و بازفهمی قرآن براساس قراردادنش در بستر تاریخی و فرهنگی نزول آن. 2. استفاده از قرآن به مثابه سندی تاریخی برای شناخت تاریخ و فرهنگ عصر نزول آن 3. پیجویی و بررسی تاریخ و فرهنگی که در حاشیه قرآن و معطوف به قرآن در جوامع مسلمان در دوره‌های مختلف تاریخی شکل گرفته است، همانند تاریخ اندیشه‌های تفسیری و تاریخ فرهنگ مسلمانان در جوامع اسلامی.
چشم‌انداز و هدف‌گذاری پژوهشی
1. توسعه و نظام‌سازی علمی در حوزۀ مطالعات تاریخی ـ فرهنگی قرآن کریم، چنان‌که در افق بلندمدت و در سطح ملی به شکل‌گیری یک روند علمی ـ پژوهشی پیشرو و پایدار بیانجامد؛
2. پایگیری برنامه‌های علمی در حوزه مطالعات تاریخی ـ فرهنگی قرآن کریم، آنچنان‌که به عنوان برنامه‌ای برآمده از نظام دانشگاهی ایران اسلامی، قادر به گفت‌وگو و تعامل با برنامه‌های مطالعات قرآنی در سطح جهان باشد؛
3. گسترش مطالعات میان‌رشته‌ای قرآن کریم در پیوند با تاریخ و فرهنگ؛
4. روزآمدسازی مطالعات قرآنی معطوف به مسائل تاریخی ـ فرهنگی؛
5. ایجاد و تحکیم روابط علمی در سطح ملی و بین‌المللی با پژوهشگران مختلف در حوزه‌های تخصصی مرتبط؛
6. سامانه‌مندسازی مسائل، مفهوم‌پردازی‌ها و روندهای علمی در حوزۀ مطالعات تاریخی ـ فرهنگی قرآن.
برنامه‌ها
1. پژوهش در حیطۀ مطالعات تاریخی ـ فرهنگی قرآن با توجه بیشتر بر دورۀ تاریخی بستر ظهور اسلام (سده‌های منتهی به ظهور اسلام و سده‌های نخست اسلامی) و بررسی تطبیقی تفاسیر اسلامی و غربی؛
2. طراحی و برگزاری سلسله‌نشست‌ها با محوریت معرفی، مقایسه و نقد دیدگاه‌های برجسته‌ترین پژوهشگران از جهان اسلام و جهان غرب در حیطۀ مسائل تاریخی ـ فرهنگی قرآن؛
3. بررسی روش‌شناسی‌های نوین در حیطه مسائل تاریخی ـ فرهنگی قرآن از چشم‌انداز تاریخی ـ انتقادی و مطالعات تطبیقی؛
4. بومی‌سازی روش‌شناسی‌ها و دانش‌های نوینی همچون باستان‌شناسی، مطالعات بین‌الادیانی، اسطوره‌پژوهی، مطالعات تطبیقی، انسان‌شناسی تاریخی، انسان‌شناسی فرهنگی و تاریخ انگاره در حیطۀ قرآن‌پژوهی؛
5. تحلیل و بررسی انتقادی تفاسیر اسلامی و غیراسلامی در حیطۀ مسائل تاریخی ـ فرهنگی قرآن.
مدیر گروه: دکتر زهرا محققیان
اعضا گروه: دکتر فروغ پارسا؛ دکتر محمدعلی طباطبایی