گروه مطالعات زبان شناسی قرآن

گروه مطالعات زبان شناسی قرآن کریم

مقدمه
در سیر اندیشه و تراث اسلامی، مباحثات و آثار مرتبط با مسائل زبانی و بیان‌شناسی قرآن کریم جایگاهی متمایز داشته و گونه‌های مختلفی از مسائل و آثار را در بر می‌گرفته است؛ از «اعراب قرآن»، «غریب القرآن» و «وجوه و نظائر» گرفته تا «بلاغت قرآن»، «بدیع القرآن»، علم قرائت و رسم المصحف و... . همه‌ی این مطالعات متنوع و گونه‌گون، از التفات به وضعیت الفاظ و بیان‌های قرآن کریم آغاز می‌شده است، هر چند از حیث روش و منطق نظری، متفاوت بوده است. با الهام از عبارت آشنای «اهل البیان» که در تاریخ تراث اسلامی، برای نامیدن عالمان این حوزه‌ها به کار می‌رفته است، می‌توان اصطلاح «بیان‌پژوهی» یا «متن‌پژوهی» قرآن کریم را برای ارجاع به این مطالعات فراگیر به کار برد. کوشش‌هایی که البته متمایز از جهت‌گیری مطالعاتی اهل تأویل و تفسیر بوده است. اگر اهل البیان از سرنخ های بیانی قرآن کریم می‌آغازیدند و مسائل را از زاویه‌ی دید و با منطقی بیان‌شناسانه صورت‌بندی می‌کردند، مبدأ آغازین مطالعات اهل التأویل، جای‌گرفته در نظام مسائل و منطق علمی فقه، کلام، اخلاق و عرفان بوده است. 

چشم‌انداز و هدف‌گذاری پژوهشی    
با این توضیح، انتظار آن است که هدفگذاری پژوهشی ‌گروه مطالعات زبان‌شناسی قرآن کریم، ناظر به تداوم مسیر علمی اهل البیان یعنی مطالعات بیان‌پژوهی قرآن کریم باشد، اما این گروه پژوهشی با التزام به چشم‌انداز نظری زبان‌شناسی و روش‌های متن‌پژوهی، همچنان خود را به پژوهش در آراء و رویکردهای قرآنی اهل تأویل و تفسیر، اعم از فقیهان، متکلمان و عالمان اخلاق و عرفان و میراث تفسیر روایی متعهد و ملزم می‌داند.
گروه مطالعات زبان‌شناسی قرآن کریم می‌کوشد نوعی از مسیر علمی در متن‌پژوهی قرآن کریم را سامان دهد که امکان بازخوانی و پژوهش دوباره در میراث عالمان اهل البیان و ترجمه آن به منطق و زبان علم زبان‌شناسی جدید را فراهم آورد. بالطبع طراحی چنین مسیری است که زمینه‌های نظری ناگزیر برای بهره بردن از معارف و هدایت‌های قرآن کریم در حوزه‌های متنوع انسانیّات را فراهم می‌کند؛ چنانکه در تاریخ اندیشه و فرهنگ اسلامی نیز مسیر تأویل و تفسیر قرآن کریم و استفاده از معارف و هدایت‌های قرآن کریم در فقه و حقوق، اخلاق و تربیت، سیاست و اقتصاد، ناگزیر از مسیر التفات به دلالت‌های متنی قرآن کریم گذشته است.

برنامه‌ها
مواردی که ذیلاً بیان شده اعم از اقدامات انجام شده و پژوهش‌های جاری گروه است و نیز آنچه قابل انتظار و پیش‌بینی است. در مقام انتخاب، تأکید بر آن برنامه‌ها و مسیرهایی بوده است که در نظام علمی-پژوهشی ایران مغفول مانده (ردیف 3) یا کمتر مورد توجه است (ردیف‌های 1، 4 و 5). ترتیب چینش برنامه‌ها، به معنای اولویت‌دهی نیست.
1.    پژوهش در حوزه علم قرائت و رسم المصحف، با تأکید ویژه بر شیوه‌های مصحف‌نگاری در گستره ایران.
2.    پژوهش در حوزه معناشناسی و ترجمه واژه‌های اخلاقی-دینی قرآن کریم، معطوف به ضرورت‌های عام جامعه و مسائل خاص علوم انسانی.
3.    پژوهش در حوزه مسائل زبان‌شناختیِ آموزش عمومی قرآن کریم، با تکیه بر برنامه‌ریزی درسی قرآن کریم در آموزش و پرورش و با همکاری پژوهشگران حوزه زبان‌شناسی، آموزش زبان و ادبیات فارسی، آموزش زبان عربی و علوم تربیتی.
4.    پژوهش در فرآیند انتقال روش‌ها و ترجمه‌ی مفاهیم نظری از زبان‌شناسی به متن‌پژوهی قرآن کریم.
5.    تبیین جغرافیای رویکردها و آثار شاخص پژوهشگران ایرانی و غیر ایرانی در حوزه متن‌پژوهی قرآن کریم.
 

مدیر گروه: دکتر آلاء وحیدنیا

اعضا گروه: دکتر احمد پاکتچی، دکتر هادی رهنما