اختتامیه هفته پژوهش و تجلیل از نفرات برتر با قرائت پیام دکتر داوری اردکانی

مراسم گرامی‌داشت روز پژوهش با تجلیل از نفرات برتر و شایسته، سوم دی‌ماه 403، در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار شد. در این مراسم که برگزاری آن به‌دلیل تعطیلی ادارات به این هفته موکول شد، ضمن افتتاح کتابخانه استاد پورنامداریان از نفرات برتر طبق فهرست اعلامی، تجلیل به‌عمل آمد.
در بخش نخست این مراسم، پیام استاد پیشکسوت، دکتر رضا داوری اردکانی برای حضار قرائت شد که متأسفانه به‌دلیل کسالت نتوانستد در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی حضور یابند.

متن پیام ارسالی دکتر رضا داوری اردکانی به پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی بدین شرح است:
به نام خدا
برگزاری مراسم هفته پژوهش فرصت مغتنمی است که این همکار سالخورده به جناب آقای دکتر نجفی ریاست محترم پژوهشگاه و استادان و پژوهشگران گرامی ادای احترام کند. این احترام نخست، احترام به دانش و دانشمندان است و دوم با این امید و توقع صورت می‌گیرد که پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی بکوشد منشأ تحولی در نگاه ما به علوم انسانی و پژوهش‌های فرهنگی باشد. ما اکنون به علوم انسانی و نقد وضع موجود آن، نیاز مبرم داریم تاآنجاکه حتی اگر بخواهیم وضع کلی علم در کشور را بدانیم باید از طریق علوم انسانی وارد شویم. یعنی اگر بپرسند ما که دانشمندان ممتاز داریم، چرا از دانش آنان چنانکه باید بهره نمی بریم، پاسخ پرسش را از علوم انسانی باید بگیریم. خوشبختانه این پژوهشگاه که بزرگترین پژوهشگاه علوم انسانی است، جامعیت و ظرفیت علمی و امکان‌هایی دارد که می‌تواند در پژوهش‌های اساسی فرهنگی و اجتماعی مشارکت مؤثر داشته و نیز مقام و موقع علوم انسانی را به جامعه علمی کشور نشان دهد و مخصوصاً روشن سازد که علوم گرچه در آموزش و پژوهش در دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌ها از هم جدا و با یکدیگر متفاوتند در وجود و پیشرفتشان به‌هم وابسته‌اند و باهم تناسب دارند.

در شرایط کنونی نیاز به علوم انسانی مقدم بر نیاز به دیگر علوم است

به گمان من، در شرایط کنونی نیاز به علوم انسانی مقدم بر نیاز به دیگر علوم است، زیرا علوم پایه، مهندسی، کشاورزی و… وقتی کارساز می‌شوند که برنامه‌ریزان کشور در برنامه‌ای که ناگزیر باید به مدد علوم انسانی تدوین شود، شرایط بهره‌برداری از آنها را درنظر گرفته و معین کرده باشند.
پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی باید در این برنامه‌ریزی مشارکت و مساهمت داشته باشد و هفته پژوهش برای پژوهشگاه فرصت مناسبی است که در برنامه‌های خود بازنگری کند و به تدوین برنامه آینده خود بیاندیشد. شاید ذکر این مطالب در چنین مجلسی حمل بر جسارت شود، اما چون جامعه ما هنوز چنان‌که باید به اهمیت علوم انسانی و اجتماعی پی نبرده است، نیاز است بر اهمیت آن تا آنجا که ممکن است، تأکید شود. این علوم در زمان ما چندان اهمیت دارند که شاید غلو و اغراق نباشد اگر بگوییم پیشرفت دیگر علوم نیز به قوام آن وابسته است. علوم اجتماعی صورت‌بندی نیازهای اجتماعی و فرهنگی هر جامعه‌ای است. نیازهای طبیعی، نیاز فردی و شخصی است که قدما از آن به نیاز لذاته تعبیر می‌کردند، اما آدمی در جامعه نیازهای دیگر پیدا می‌کند که از آنها به نیاز لغیره تعبیر کرده‌اند. علوم انسانی و اجتماعی بیان وضع زمان و نیازها و مشکل‌های آن و نشان‌دادن راه رفع آنهاست و چنانکه اشاره شد مسائل جامعه صورت‌بندی نیازمندی‌های آن است. دانشمندان علوم انسانی و اجتماعی به مشکل و مشکل‌های موجود نظر می‌کنند و می‌پرسند که چگونه باید آنها را رفع کرد و با طرح این پرسش است که مشکل به مسئله اجتماعی‌انسانی مبدل می‌شود و تحقیق و تأمل در آن و جستن راه حل و رفع مشکل و پیمودن آن راه به مدد و راهنمایی علوم انسانی صورت می‌گیرد. طرح مسئله اجتماعی موقوف به درک مشکل و اراده به رفع آن است. علوم اجتماعی وقتی در یک کشور و جامعه پیشرفت می‌کند که دانشمندان و اهل نظر مشکلات آن جامعه را دریابند. علوم اجتماعی در تاریخ هم وقتی پدید آمد که جامعه دچار بحران بود و می‌بایست چاره‌ای برای رفع بحران و عبور از آن بیابد. تسلیم‌شدن به مشکل‌ها و عادت‌کردن به آنها، درک مشکل نیست. همه ما می‌دانیم که به‌طور مثال، در کار آموزش‌وپرورش و مدرسه و دانشگاه مشکل بسیار است، اما وقتی می‌پرسند مشکل چیست؟ معمولاً پاسخ‌هایی داده می‌شود که پاسخ نیست، بلکه بیان بخشی از مشکل است! مثلاً در پاسخ به اینکه آموزش‌وپرورش چه مشکلی دارد، می‌گویند حقوق معلم کم است و چنانکه باید به تربیت معلم اهتمام نمی‌شود. البته باید به تربیت معلم اهتمام کرد و شأن معلمان و تأمین معاش آنان را مهم دانست، اما اینها مشکل آموزش‌وپرورش است و نه راه حل مسئله.
باید وضع علوم انسانی را دریابیم و این دریافت بدون نظر انتقادی حاصل نمی‌شود
اگر تربیت معلم نظام و سامان داشت و امکان تأمین معاش شایسته برای معلمان میسر بود، مشکل عمده‌ای وجود نداشت. باتوجه به کوشش‌هایی که در دهه‌های اخیر برای اصلاح آموزش‌وپرورش صورت گرفته و هیچ‌یک به‌جایی نرسیده است، به‌نظر می‌رسد که هنوز آموزش‌وپرورش برای ما به‌صورت مسئله در نیامده است و آن را نیاز حقیقی خود نمی‌دانیم و البته طرح مسئله آن هم آسان نیست. با این‌حال دانشمندان، دانشمند شده‌اند که کار دشوار و دشوارترین کارها را به عهده گیرند و انجام دهند. دانشمندان علوم انسانی و اجتماعی باید به نیازها و امکان‌های جامعه خود بیاندیشند. در علوم انسانی‌اجتماعی نظر و عمل از هم جدا نیستند و اگر جدا شوند نه نظر راه را می‌یابد و نه عمل به‌جایی می‌رسد. ما اکنون نیاز داریم که وضع علم به‌طور کلی و به‌خصوص وضع علوم انسانی را دریابیم و این دریافت بدون نظر انتقادی حاصل نمی‌شود و پیداست که صالح‌ترین کسان برای نقد علوم انسانی، دانشمندان این علومند.
اگر پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی بتواند به تحقیقی جامع در وضع علوم انسانی و اجتماعی در کشور بپردازد (مقصود از این پژوهش ترتیب جداول و جمع‌آوری آمار نیست که اینها مقدمات پژوهشند) گام بزرگی برای ممهد کردن راه پژوهش‌های علوم انسانی‌اجتماعی برداشته است. از جسارتی که کردم عذر می‌خواهم. می‌دانید که این ناچیز مدتی افتخار همکاری و خدمت در این پژوهشگاه را داشته و به آن احساس تعلق‌خاطر می‌کند و امیدوار است که پژوهشگاه پیشرو در کار تحقیق و پژوهش اجتماعی‌فرهنگی باشد.
از خداوند برای شما توفیق مسئلت دارم.

رضا داوری اردکانی
دی ماه ۱۴۰۳

دکتر نجفی: امروز علاوه بر امنیت نظامی، امنیت فکری و فرهنگی داریم
 
دکتر موسی نجفی، رئیس پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، برای دقایقی به حضار سخنرانی کرد و در ابتدای سخن با تبریک هفته پژوهش از استادان پیشکسوت و درگذشتگان پژوهشگاه به نیکی یاد کرد و در آستانه سالگرد درگذشت دکتر کریم مجتهدی(حدود 20روز دیگر) ابراز امیدواری کرد که بتوانیم مراسمی درخور نام ایشان برگزار کنیم تا ذخیره‌ای باشد برای دانشجویان و شاگردان وی که تعداشان کم نیست. وی تأکید کرد: اگر بتوانیم مراسمی با عنوان «روش تحقیق و پژوهش دکتر مجتهدی» برگزار کنیم، خوب است، مخصوصاً که تحقیق دکتر مجتهدی فقط در  فلسفه خلاصه نمی‌شد.
دکتر نجفی با تشکر از دکتر داوری که پیام خود را به پژوهشگاه ارسال کردند، گفت: واقعاً پیام دکتر داوری ارزشمند و عالی است و من خودم از این پیام حدود سه نکته پژوهشی عالی استنباط کردم که باید وضع موجود را بسنجیم و نقد کنیم و با دوری از دسته‌بندی‌های سیاسی، مسائل علوم انسانی را بفهمیم.
وی در بخش دیگری از سخنانش به افتتاح کتابخانه دکتر پورنامداریان اشاره کرد و گفت: این سنت خوبی است که استادان، کتاب‌های خود را به پژوهشگاه اهداء می‌کنند و امیدواریم ادامه‌دار باشد.
دکتر نجفی همچنین به موفقیت در انجام طرح‌های مشترک ازجمله طرح استعمارشناسی اشاره کرد و یادآور شد: قرار است دو طرح علمی دیگر نیز در پژوهشگاه انجام گیرد که یکی «دانشنامه علوم انسانی» و دیگری «تحول در علوم انسانی» است. در این طرح‌ها اعضای پژوهشکده‌ها نیز مشارکت می‌کنند و بیشتر درگیر مسائل «شورای بررسی متون و کتب علوم انسانی» می‌شوند تا به‌نوعی به نظر دکتر داوری هم نزدیک شویم.
رئیس پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در بخش پایانی سخنانش با تأکید بر قدر دانستن امنیت جامعه گفت: سخت‌افزار و نرم‌افزاری که در اختیار داریم، همگی نعمت بزرگی هستند که باعث شده ما در کنار هم جمع شویم و ان‌شاءالله بتوانیم با تفکر، همت، اجتهاد و ابتکار تلاش کنیم، تحقیقات علوم انسانی را با جامعه ارتباط دهیم و از امنیتی که در کشور وجود دارد، به‌خوبی استفاده کنیم.
اکنون ما در منظقه غرب آسیا و خلیج فارس علاوه بر امنیت نظامی و سیاسی، امنیت فکری و فرهنگی هم داریم که به‌خاطر استقلال ایران و ارزش‌های انقلاب اسلامی است که باید این موارد را قدر بدانیم و ان‌شاءالله بتوانیم رسالت‌مان را درباره علوم انسانی به‌خوبی انجام دهیم. به‌هرحال پژوهشگران، یاوران پژوهشی، استادان و محققان می‌توانند در این امر مهم و این استعلاء ما را کمک کنند تا بتوانیم این سخت‌افزار را به یک نرم‌افزار متحول شده، جامعه‌پذیر و مبتکرانه تبدیل کنیم.

دکتر معین‌زاده: هم «پژوهش تحقیقی» داریم و هم «پژوهش تقلیدی»

سخنران دوم مراسم هفته پژوهش دکتر مهدی معین‌زاده، عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی بود که در آغاز سخن با تبریک هفته پژوهش گفت: هفته پژوهش به‌نوعی از اعیاد پژوهشگران محسوب می‌شود که به شما تبریک عرض می‌کنم، اما شاید مخرج‌مشترک تمام خوانده‌ها و شنیده‌های ما به تعبیر دکتر داوری همان پیوند علوم انسانی و مسائل جامعه باشد. من شخصاً از پیوند علوم انسانی با جان انسان تعبیر می‌کنم که مرا یاد پرسش حضرت ابراهیم خلیل‌الله از خدا می‌اندازد که چگونه مرده‌ها را زنده می‌کنی؟ و خداوند می‌فرماید: ایمان نداری؟ حضرت ابراهیم(ع) هم پاسخ می‌دهد: ایمان دارم اما می‌خواهم قلبم مطمئن شود و ... یعنی علوم انسانی باید در قلب و جان ما رسوخ کند.
به قول مولوی، «پژوهش تحقیقی» همیشه مشتری دارد
دکترای فلسفه علم و فناوری در ادامه بحث خود با اشاره به دو تقسیم‌بندی مولوی از علم تأکید کرد: من در خصوص پژوهش یاد تقسیم‌بندی مولوی از «علم تقلیدی» و «علم تحقیقی» می‌افتم، پس پژوهش تحقیقی، پژوهشی است که با جان آدمی پیوند داشته باشد. بسیاری از کارهایی  که ما انجام می‌دهیم، اگر به مولوی عرضه می‌شد، می‌گفت که این کار تقلیدی است (اصلاً طرح و پژوهش خودم را مثال می‌زنم). «پژوهش تحقیقی» پژوهشی است که با جان آدمی پیوند خورده باشد و برای همین است که می‌گفت «جان نباشد در خبر جز آزمون». کدام علم است که می‌تواند عین جان بوده باشد؟ علمی که مشکلش از جان برخاسته باشد و جان این مشکل را با سویدای وجود و سویدای قلبش لمس کرده باشد. لازم نیست اسامی بزرگی باشد، همین نزدیک‌ترین مسئله‌ای که از رگ گردن به ما نزدیک‌تر است را اگر معیار بگیریم، روی آن کار کنیم و هرچیزی راجع به آن بگوئیم، «پژوهش تحقیقی» است که به قول مولوی همیشه مشتری دارد:
 علم تقلیدی وبال جان ماست/ عاریه‌ست و ما نشسته کان ماست
مشتری علم تحقیقی حقست / دائما بازار او با رونقست
دکتر معین‌زاده تصریح کرد: در علم تحقیقی من از وجود خودم گره‌گشایی می‌کنم و مشکل خودم به‌شکل علمی مطرح می‌شود که دیگران هم می‌توانند از آن استفاده کنند. یا اینکه حافظ می‌گوید:
ماهم این هفته برون رفت و به چشمم سالیست / حال هجران، تو چه دانی که چه مشکل حالیست
چون حافظ مسئله خودش را مطرح کرده است، ما هم مسئله خودمان را در مسئله حافظ بازمی‌یابیم که بازگشت به مسائل اصیل، تپنده، و هم‌جوشنده درون انسان می‌تواند کاربردی‌سازی علوم انسانی و جامعه یا ارتباط علوم انسانی و علاقه‌مندانش را تأمین کند.

گزارش دکتر وکیلی، مدیر پژوهشی پژوهشگاه
سخنران بعدی نشست دکتر هادی وکیلی، مدیر پژوهشی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی بود که گزارشی از روند برگزاری مراسم هفته پژوهش ارئه و از همکاری بخش‌های مختلف در برگزاری هرچه بهتر مراسم تشکر کرد.
دکتر وکیلی با اشاره به برگزاری نشست‌های مهمی با موضوع هوش مصنوعی، تمدن و ... یادآور شد: دست ما برای تجلیل از شایستگان باز بود هرچند انتخاب‌های ما تابع ملاک‌های ورودی و خروجی بوده و ممکن است کامل نباشد و کاستی‌هایی داشته باشد. حتی ممکن است شامل سلایق شخصی هم باشد که امیدوارم ما را ببخشید. به‌هرحال از اینکه در مراسم هفته پژوهش حضور به‌هم رساندید، سپاسگزاری می‌کنم.

دکتر پورنامداریان: پژوهشگر باید آزادانه تحقیق کند
آخرین سخنران مراسم هفته پژوهش، دکتر تقی پورنامداریان، استاد برجسته زبان و ادبیات فارسی بود که برای دقایقی سخنرانی کرد و گفت: من قصد نداشتم در این مراسم سخنرانی کنم، اما چون از من درخواست شد که برای دقایقی سخنرانی کنم، چند کلمه‌ای در مورد پژوهش حرف می‌زنم درحالی‌که خیلی‌ها صلاحیت‌شان برای قرار گرفتن در پشت این تریبون، بیشتر از بنده است.
وی در ابتدای سخنان خود بیان کرد: پژوهش که معادل عربی آن تحقیق است، یعنی کشف حقیقت. طبق دیدگاه «ویلهلم دیلتای»، روش تحقیق در علوم مادی (طبیعی) تبیین است و روش تحقیق در علوم انسانی تأویل است و تأویل یعنی برگشتن به اول یا برگشتن به حقیقت یک چیز. البته هر کسی به‌اقتضای ذهنیت خویش، به روش خود موضوع مورد نظرش را تأویل می‌کند و هیچ تأویلی را نمی‌توان قانونی ثابت انگاشت.
  استاد پورنامداریان در ادامه افزود: تا قبل از قرن بیستم در تحقیق به‌خصوص در حوزۀ علوم انسانی، فهم را در مرکز تحقیق قرار می‌دادند و با آمدن قرن بیستم (هایدگر و شاگرد او گادامر) بودن ما، نوع زیستن ما و تجربۀ ما، بر فهم و شناخت مقدم می‌شوند و از آنجاکه شیوۀ زیست هر کس با دیگری فرق دارد، فهم ما از موضوعات، متکثر و متنوع است. در ضمن از آنجاکه ذهن ما از تجربه‌های پیشین انباشته است؛ بنابراین پیش‌داشت‌های ذهنی ما در تأویل ما اثر می‌گذارد.
دوره‌های تکامل انسان
دکتر پورنامداریان تأکید کرد: دوره‌های تکامل انسان شامل سه دورۀ پیشامدرن، مدرن و پسامدرن است. در دورۀ پیشامدرن، یک حقیقت واحد وجود دارد و راه رسیدن به‌حقیقت نیز واحد است، در دورۀ مدرن حقیقت، واحد و راه‌های رسیدن به حقیقت، متفاوت و در دورۀ پسامدرن، حقیقت، متکثر و راه‌های رسیدن به حقیقت نیز متکثر است. همچنین در هیچ مؤسسۀ تحقیقاتی، موضوع تحقیق نباید سفارشی باشد؛ چراکه پژوهشگر به حقیقتی که می‌تواند آن را در جهان متن کشف کند، دیگر دست پیدا نمی‌کند و آن گوشه از حقیقت تا همیشه پنهان خواهد ماند. درواقع اگر پژوهشگر در تحقیق خود آزاد باشد، می‌تواند به قلۀ کمال، قلۀ صلح و قلۀ آزادی دست یازد.
در ادامه مراسم از دکتر پورنامداریان به‌عنوان شخصیت برجسته هفته پژوهش تجلیل به‌عمل آمد.

فهرست نفرات برتر هفته پژوهش پژوهشگاه علوم انسانی (پوشه متنی) PDF

پیوند و پوشه شنیداری سخنرانی‌ها(چندرسانه‌ای)

پوشه شنیداری دکتر پورنامداریان و ...