دومین نشست علمی آقای دکتر افتخاری

بسم‌الله الرحمن الرحیم

متن کامل نشست

عنوان سخنرانی: درآمدی بر اصول نظریه اسلامی «امنیت اجتماعی‌شده»

جلسه سخنرانی آقای دکتر اصغر افتخاری[1] مجری پروژه «امنیت اجتماعی‌شده: رویکردی اسلامی» در تاریخ 20/2/1390 در محل سالن اجتماعات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار شد.

کلیات طراحی و ارایه هرگونه نظریه‌ای در ارتباط با «امنیت اجتماعی شده (Societal Security)  در اسلام»، نیازمند توجه به دو موضوع اساسی است: نخست ـ اصول گفتمان اسلام در بحث امنیت؛ و دوم ـ ارزیابی انتقادی از نظریه‌های موجود در بحث از امنیت اجتماعی شده است. با توجه به طرح موضوع اول در نشست پیشین، در جلسه حاضر موضوع دوم مورد بررسی قرار گرفته و در نهایت اصول نظریه پیشنهادی محقق آمده است.

در این جلسه که به تحلیل اصول نظریه اسلامی امنیت اجتماعی‌شده اختصاص داشت؛ سخنران نخست به تحلیل نظریه‌های امنیت اجتماعی‌شده پرداخته و دو الگوی «بخشی‌نگر» و «کلی‌نگر» را از یکدیگر تمیز داد.

نظریه‌: بخشی‌انگاری در مقابل کُل‌انگاری

در حالی که نظریه‌های امنیت اجتماعی شده در گفتمان غربی به سمت بخشی‌انگاری تمایل داشته‌اند، گفتمان اسلامی متاثر از اصول شناخت‌شناسی بیان شده، نوعی «کل‌انگاری» را مدنظر دارد.

رویکرد بخشی‌انگار

در این رویکرد «امنیت اجتماعی شده» به مثابه بخشی در کنار سایر بخش‌های امنیت، مدنظر است. از این منظر دو دسته از نظریه‌ها ارایه شده است:

الف. بخش‌انگاری متصلب

در این نظریه، اصل بر استقلال کامل بخش «امنیت اجتماعی شده» از سایر بخش‌های امنیت (همچون نظامی ـ سیاسی و ...) است؛ چرا که موضوع، هدف و ابزار آن متفاوت ارزیابی می‌شود. افرادی از قیبل رایموند که متعلق به مکتب سیستمی هستند در این دسته جای می‌گیرند. ربط بخش‌ها در این نظریه، اندامواره نبوده و به صورت مکانیکی تعریف می‌‌شود.

ب. بخش‌انگاری منعطف

باری بوزان و پیروان او در این گروه جای دارند، چرا که قائل به نوعی ارتباط انداموار بین بخش اجتماعی با سایر بخش‌های امنیت هستند. به همین خاطر است که از دو واژه «مقوله» (Category) و «بخش» (Sector) به عنوان معادل برای تبیین جایگاه امنیت اجتماعی شده در کنار بخش‌های نظامی، اقتصادی، سیاسی و زیست‌محیطی استفاده می‌نمایند. البته شاید مدل مفهومی ماندل که از کانال‌های ارتباطی‌ای بنام «صافی»، میان بخش‌های مختلف یاد می‌نماید، تفسیر کامل‌تری از این موضوع ـ نسبت به نظریه بوزان ـ ارایه نماید.

رویکرد کل‌انگارانه (فضا محور)

در گفتمان اسلامی، «اجتماعی شدن» امنیت معنایی بسیار عمیق‌تر و وسیع‌تر از آنچه در گفتمان غربی آمده، دارد. بر این اساس امنیت محصول عملکرد سه ساحت اصلی است که عبارتند از:

الف. ساحت تکوین

این ساحت در حوزه اراده الهی قرار دارد و مسبوق بر تمامی هستی‌ها و اراده‌ها است.

ب. ساحت فنا

این ساحت از تکوین انسان تا نابودی مادی وی (رمیم) را شامل می‌شود.

ج. ساحت بقاء

این ساحت که در عالم غیب و آخرت تجلی می‌یابد، حیات کامل انسان را شامل می‌شود.

 در این چارچوب نظریه‌های متعارف (سکولار) از امنیت اجتماعی‌شده در گروه اول قرار داشته و نظریه اسلامی، اولین نظریه کل‌گرا در این حوزه به شمار می‌آید به همین دلیل است که اجتماعی شدن امنیت در گفتمان اسلامی، متفاوت از رویکرد غربی به شمار آمده و مهمترین اصول آن عبارتند از:

اول. امنیت اجتماعی شده در اسلام از حیث ساحت های تاثیرپذیر، متفاوت از گفتمان غربی بوده و افزون به ساحت اجتماعی- سیاسی، از ساحت‌های فردی و تکوینی نیز متاثر می‌باشد.

دوم. امنیت اجتماعی شده در اسلام صرفاً به ابعاد پدیده های امنیتی نظر ندارد و افزون بر آن، بنیاد اجتماعی امنیت را متحول می‌سازد.

سوم. بازیگران و قواعد حاکم بر امنیت اجتماعی‌شده از منظر اسلامی منحصر به قواعد و بازیگران فعال در حوزه مادی نبوده و مولفه های توحیدی و معنوی (که دارای اصالت هستند) را نیز شامل می شود.