گزارش بیست و سومین نشست کرسی مطالعات راهبردی شاخص سازی و ارزیابی وضعیت امنیت
گزارش بیست و سومین نشست کرسی مطالعات راهبردی شاخص سازی و ارزیابی وضعیت امنیت با موضوع « متودولوژی شاخص‌سازی ترکیبی (کارکرد تحلیل‌های چندمتغیره در تدوین شاخص‌های ترکیبی) » با ارائه دکتر مهدی رجبیون و در تاریخ 4/07/96
در این نشست علمی که در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار گردید، ابتدا آقای محمدعلی مینایی، دبیر کرسی مطالعات راهبردی شاخص‌سازی، ضمن تسلیت ایام سوگواری حضرت اباعبدالله الحسین (ع) در رابطه با بیست و سومین جلسه کرسی نکاتی را خاطر نشان کردند: تاکنون عمده مباحث مطرح شده در کرسی‌های مطالعات راهبردی از جمله کرسی شاخص‌سازی جنبه مطالعات بنیادین داشته و دارای صبغه نظری بوده‌اند اما در عین حال مباحثی کارکردی به شمار می‌آیند که با رویکرد حل مسئله در پی توصیف، تبیین و تحلیل فرصت‌ها و آسیب‌ها در راستای ایجاد فهمی سیاستگذارانه از مسائل طرح می‌شوند. موضوع «متودولوژی شاخص‌سازی ترکیبی (کارکرد تحلیل‌های چندمتغیره در تدوین شاخص‌های ترکیبی)» نیز از همین دست موضوعات است و با توجه به آنکه پژوهشکده آمار مرکز آمار ایران در رابطه با اجرای طرح بررسی روایی و پایایی شاخص‌های امنیت اجتماعی در ایران همکاری‌ای را با مرکز مطالعات جامعه و امنیت پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی آغاز کرده است، این نشست می‌تواند در راستای طرح مقدمات نظری و کارکردی طرح مزبور مفید واقع شود.
یکی از معضلات موجود در مسیر شاخص‌سازی در ایران، موازی کاری در زمینه مزبور است. تا جایی‌که در برخی از حوزه‌ها نظیر حوزه امنیت، ارکان متعددی به‌طور موازی به تولید اطلاعات، سیاست‌ها و راهبردهای امنیت مبادرت می‌ورزند که این خود موجب تشتت و سردرگمی در شناسایی و تحلیل وضع موجود می‌شود. در این راستا، یکی از بهترین ابزار به منظور تجمیع داده‌ها و رصد آنها، استفاده از شاخص ترکیبی توسط یک مرکز واحد است. ضرورت شاخص‌سازی در ایران از آن رو مهم است که به منظور سیاستگذاری، سیاست‌سازی و تصمیم‌گیری در سطوح کلان نمی‌توان بدون داده های لازم موفق بود.
بنابراین ضرورت شاخص‌سازی بر همگان آشکار است. به‌ویژه شاخص ترکیبی که با ادغام چندین شاخص در درون خود پهنه گسترده‌تری از واقعیات علمی و حقایق نظری را در اختیار مخاطب قرار می‌دهد. شاخص‌های ترکیبی به‌طور روزافزون به‌عنوان یک ابزار مفید در جهت ممیزی کارایی کشورها در حوزه‌های مختلف مورد توجه قرار گرفته‌اند. این شاخص‌ها می‌توانند به‌عنوان یک ابزار ساده برای مقایسه کارایی یک کشور در مورد مسائل پیچیده و بعضاً بغرنج در سالیان متمادی و همچنین مقایسه کشورها با یکدیگر در سطح بین‌المللی به‌کار برده شود؛ و حتی چنین به نظر می‌رسد که عموم جامعه نیز از شاخص‌های ترکیبی تفسیر بهتری دارند تا از تفسیر روندها به‌واسطه تعداد زیادی از شاخص‌ها. زیرا شاخص‌های ترکیبی بسیار شبیه به مدل‌های ریاضی و یا مفهومی هستند. بدین معنی که تدوین این شاخص‌ها بیشتر به مهارت مدل‌ساز بستگی دارد تا به یک‌سری از قوانین پذیرفته شده عمومی برای تدوین شاخص‌ها و در زمینه مدل‌ها، توجیه یک شاخص ترکیبی به سازگاری شاخص مزبور با اهداف مورد نظر و همچنین توافق سایر همکاران بستگی می‌یابد. در واقع، این شاخص‌ها به یک معنا خلاصه و یا جمع بندی از شاخص‌های متفرد هستند و صاحب‌نظران حوزه شاخص‌سازی معتقدند که یک چنین خلاصه‌ای از آمارها (شاخص ترکیبی) می‌تواند واقعیت را بهتر نشان داده و معنای بهتری از رویدادها ارائه نماید و همچنین به غایت در جلب توجه رسانه ها و در نتیجه جلب نظر سیاستگذاران مفید واقع افتد.
همچنین در نشست یاد شده به اهمیت آمارها و ضرورت شاخص‌سازی به‌صورت متمرکز و مستقل از نهادهای اجرایی نیز اشاره شده و بر لزوم ارتقاء جایگاه نهادهای شاخص‌سازی و آمارگیری به مثابه نهادهای رصدکننده امور اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی اشاره شد. در این راستا، برخی از تنگناهای موجود در مراکز آمار کشور و همچنین عملکرد موازی نهادهای دخیل در رصد آمار در کشور مطرح گردید و در رابطه با امکان جدایی نهاد اجرا از نهاد نظارت مباحثی مطرح شد. در واقع، به‌منظور رفع مشکل در حوزه ارائه آمارهای کلان و شاخص‌سازی، مستقل بودن نهاد ذیربط شرط اصلی در کیفیت آمارها و همچنین تضمینی برای سلامت آنها محسوب می‌شود.
در پایان آقای محمدعلی مینایی، ضمن ارائه جمع‌بندی نهایی جلسه با اشاره به اهمیت روش‌شناسی در تحقیقات علمی، خاطر نشان کردند: تدوین شاخص ترکیبی در زمره یکی از مهمترین ابزارها به منظور رصد وضع موجود است و طرح بررسی روایی، پایایی و اعتبار سنجی شاخص‌های امنیت اجتماعی در ایران نیز در راستای تدوین شاخص ترکیبی مناسب به منظور رصد وضعیت امنیت است.