برگزاری چهاردهمین جلسه کرسی مطالعات راهبردی شاخص سازی دکتر مرادیان

گزارش جلسه کرسی مطالعات راهبردی «شاخص‌سازی، سنجش و ارزیابی وضعیت امنیت» با موضوع «شاخصهای امنیت خارجی جمهوری اسلامی ایران و طراحی مدلی برای سنجش آن» با ارائه دکتر مرادیان و در تاریخ  سه شنبه ۱۳۹۵/۴/۱

در این جلسه که در سالن اندیشه پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار گردید، ابتدا جناب آقای محمدعلی مینایی، دبیر کرسی مطالعات راهبردی شاخص سازی، با اشاره به پژوهشهای صورت گرفته در مرکز مطالعات جامعه و امنیت خاطر نشان ساختند که تاکنون سه پژوهش با عناوین شاخصهای امنیت ملی در حوزه فرهنگی،‌ اجتماعی و سیاسی،‌ شاخصهای اقتصادی امنیت ملی و شاخصهای امنیت اجتماعی به انجام رسیده اند که هر کدام به نوبه خود فرصتهای جدیدی را پیش روی سیاستگذاران کلان در راستای درک دقیقتر از وضعیت امنیت در کشور میتواند قرار دهد. در ادامه دکتر مرادیان مباحثی را پیرامون موضوع مورد نظر ارائه دادند. ابتدا ایشان با اشاره به این نکته که امنیت مفهومی ذهنی است و دچار صیرورت مداوم است،‌ اندازه گیری این مفهوم را دشوار دانسته و مستلزم نوعی امعان نظر در انجام تحقیقات ارزیابی کردند. با این وجود، ایشان تدوین یک مدل به منظور اندازه گیری امنیت در کشور را ضروری دانستند. مدلی که بر پایه آن هم بتوان تحولات امنیت در کشور را رصد نمود و هم اینکه عملکرد مسئولان امر را مورد مداقه قرار داد. ایشان با تمرکز بر مفهوم امنیت خارجی عنوان داشتند که امنیت ملی از دو بعد کاملاً به هم پیوسته ی امنیت داخلی و امنیت خارجی تشکیل شده است. جنبه خارجی امنیت ملی به تهدیدهای برون مرزی علیه یک دولت مربوط میشود که دارای ابعاد سیاسی (انزوا و اعمال فشارهای سیاسی)، نظامی (حمله نظامی یا تهدید به حمله، تقویت بنیه نظامی دشمن)، اقتصادی (مانند تحریمهای اقتصادی) و فرهنگی و اجتماعی است. امروزه این امر پذیرفته شده که به دلیل ارتباطات گسترده نزدیکی ملل با یکدیگر، امنیت ملی در ابعاد خارجی و داخلی به یکدیگر مرتبط بوده و تحت تأثیر و تأثر یکدیگر قرار دارند.

ایشان همچنین با اشاره به استفاده از نظریه زمینه ای به منظور تدوین مدل پژوهشی خود به استفاده از روشهای کمی از قبیل پیمایش یا نظر سنجی اشاره کردند و بیان داشتند شاخصهایی به منظور بررسی امنیت احصاء شده اند و روایی و پایایی آنها و میزان دقت تحقیقات نیز با استفاده از روشهایی مانند روش کوکران مورد بررسی قرار گرفته است. در واقع بنا بر فرمول کوکران اگر جامعه آماری متناسبی به عنوان گروه هدف انتخاب شوند افزایش های دوباره در این جامعه آماری در نتایج به دست آمده چندان تغییری ایجاد نخواهد کرد.

ایشان شاخصهای و مظاهر تهدید امنیت خارجی را برشمردند و بیان کردند که شاخصها و مظاهر تهدید در بُعد سیاسی امنیت خارجی عبارت است از تلاش خارجی برای بی ثباتی سیاسی، تلاش خارجی برای کاهش مشروعیت، تلاش خارجی برای کاهش مشارکت، تلاش خارجی برای تحریک مردم به رفتارهای خشونت آمیز و تلاش خارجی برای ایجاد اجماع بین المللی علیه کشور. از سوی دیگر شاخصها و مظاهر تهدیدات در بُعد فرهنگی – اجتماعی امنیت خارجی عبارتند از تلاش خارجی برای متأثر نمودن اعتقادات و باورهای ملی از اعتقادات معارض تلاش خارجی برای کاهش انسجام و تجانس اجتماعی تلاش خارجی برای متأثر نمودن اعتقادات و باورهای ملی از اعتقادات معارض. همچنین شاخصها و مظاهر تهدیدات در بُعد اقتصادی امنیت خارجی را میتوان اینگونه برمشرد: انجام اقدامات سخت علیه قدرت اقتصادی کشور نظیر تحریم، مصادره و ... کمک به شیوع فساد و روشهای غیرقانونی نظیر قاچاق، پولشویی، انتشار پول تقلبی و ... در کشور، وجود قدرتهای برتر اقتصادی، تلاش خارجی برای پایین آمدن شاخصهای ملی اقتصاد نظیر تولید ناخالص و رشد اقتصادی کشور انجام اقدامات سخت علیه اقتصاد کشور.

در ادامه دکتر مرادیان پارادایم روش شناختی خود را پارادایمی رئالیستی ارزیابی کردند و اضافه نمودند پس از بررسی و مطالعه یافته های موجود در رابطه با امنیت خارجی ج .ا .ا . پرسشنامه ای شامل ۱۸ شاخص و ۴۴ زیر شاخص تهیه گردید و سپس شاخصهای یاد شده در قالب پرسشنامه ای برای جامعه نمونه ارسال گردید و پس از دریافت پاسخها و تجزیه و تحلیل آماری و حذف زیرشاخصهای مشابه یا بی‌ربط، هر یک از شاخصها و زیرشاخصهای امنیت خارجی ج .ا .ا. وزن‌‌دهی شد . خبرگان، اساتید دانشگاه و مدیران درگیر در مسایل امنیتی و کارشناسان روابط بین الملل و کلیه محققان، متخصصان، فرماندهان و دستاندرکاران مسائل راهبردی و امنیتی ج .ا .ا. بودند. در واقع صفت مشترک جامعه آماری این تحقیق، اطلاع و خبرگی آنان در امور امنیتی به ویژه امنیت خارجی می‌باشد. این افراد از میان اندیشمندان و پژوهشگران دانشگاهی و سیاستمداران و دیپلماتهای خبره نظام ج .ا .ا.  و فرماندهان عالیرتبه نظامی و کارشناسان ستادهای عالی نظامی و اطلاعاتی انتخاب شدند که عمدتاً سالها در خارج از کشور حضور داشته، قادر به تحلیل پدیده‌های امنیتی و سیاسی بوده، دارای مدرک کارشناسی ارشد و بالاتر بوده و بیش از بیست سال سابقه کار عملی، مدیریتی و پژوهشی در زمینه موضوع تحقیق را دارا می‌باشند.

در ادامه پیشنهادات و انتقاداتی به مدل معرفی شده صورت گرفت. از جمله اینکه در این مدل تنها به اقسام سخت تهدید توجه شده است در حالی که اقسام نیمه سخت تهدید که عمدتا اقتصادی هستند و برخی از نمونه های آنرا میتواند در جنگ ارزی، انحصار نظام بانکی و نرم افزارهای تبادل ارزی مانند سوئیفت مشاهده کرد، در نظر گرفته نشده اند. همچنین با وجود آنکه مفهوم امنیت خارجی تعریف عملیاتی شده است اما همچنان تعریف مفهومی آن مغفول مانده است. امری که به اعتبار مدل ساخته شده آسیب خواهد زد.