تازه‌ها- کتاب بحران

«تحلیل بحران‌های موثر بر امنیت اجتماعی ایران از سال 1368 تا 1388» عنوان کتاب دیگری است که به‌زودی توسط گروه پژوهشی جامعه و امنیت به بازار نشر ارائه خواهد شد.

این کتاب که آخرین مراحل چاپ و انتشار را پشت سر می‌گذارد، حاصل اجرای طرح تحقیقاتی است با عنوان «تحلیل بحران‌های موثر بر امنیت اجتماعی ایران از سال 1367 تا 1386 -  عوامل، روند‌ها و تجربه‌ها» که توسط آقای دکتر عبدالرضا امیری و آقای محمود عسگری انجام و به اتمام رسیده است.

 

مروری بر طرح «تحلیل بحران‌های موثر بر امنیت اجتماعی ایران از سال 1368 تا 1388»

بحران اجتماعی، وضعیتی است که به اعتقاد شمار قابل توجهی از افراد جامعه، کیفیت زندگی آن‌ها را مختل کرده و مهم‌ترین ارزش‌های مورد توافق آن‌ها را به خطر انداخته و لزوم اقدامات عاجلی را ضروری می‌سازد. بدین ترتیب معلوم می‌گردد که بحران اجتماعی، ضمن این که بر جمعیت زیادی اثر منفی دارد، در نهادهای اجتماعی هم ریشه دوانده، ثبات نهادهای اجتماعی را مختل می‌کند. این شکل از تعریف بحران اجتماعی نشان می‌دهد که با وقوع هر بحران اجتماعی امنیت اجتماعی نیز تحت تاثیر قرار گرفته و بر اساس اهمیت و شدت آن شاخص‌های امنیت اجتماعی نیز دستخوش تغییر و تحول می‌گردد.

تعریف مورد نظر بحران در این تحقیق

بحران، تهدیدی جدی نسبت به ساخت‌های زیربنایی و یا ارزش‌ها و هنجارهای اساسی یک سیستم، که مورد ادراک ذی‌نفعان بوده و تحت فشار زمانی و محدودیت گزینه‌ها، در شرایط عدم قطعیت شدید و احساس کاهش کنترل، اتخاذ تصمیم‌های حیاتی، دقیق و پُرهزینه‌ای را الزامی می‌سازد.

براساس این تعریف، بحران تنها وقتی وجود دارد که تصمیم‌گیرندگان این چنین احساس می‌کنند. در این تعریف چند مفهوم اصلی وجود دارد. (حسینی، پاییز و زمستان 1385: 45)

بحران‌های موثر بر امنیت اجتماعی

  برای ارائه تحلیلی قابل قبول از بحران‌های موثر بر امنیت اجتماعی معمولا نیاز به شناخت چرخه حیات بحران‌ها و همچنین متغیرهای تاثیرگذار بر آن‌ها می‌باشد. متغیرهای اساسی شناخت بحران عبارتند از:

- چگونگی و خصوصیات رفتاری بازیگران صحنه بحران، (این بازیگران می‌توانند، طیف وسیعی از افراد، گروه‌های اجتماعی، سازمان‌ها و نهادهای دولتی و غیردولتی، در دو بعد داخلی و خارجی را در صف‌بندی‌های گوناگون و گاه متعارض دربرگیرند. هر یک از این بازیگران تحت‌تاثیر متغیر‌های گوناگون، واکنش‌هایی را از خود بروز می‌دهند که در نهایت می‌توانند موجب تغییر در توزیع قدرت، گرایش‌های رفتاری، قواعد بازی و دسته‌بندی‌های پیشین گردند)، تعداد بازیگران، روش های حل و فصل مسائل، میزان تجانس بازیگران، اهمیت و حساسیت جغرافیایی – راهبردی منطقه ظهور بحران، تعداد مسائل مورد مناقشه و میزان خشونت و رفتار خصمانه که می‌توانند تا حد زیادی چگونگی و سازوکار تاثیر بحران‌های اجتماعی بر امنیت اجتماعی را تبیین نماید.

دلایل شکل‌گیری بحران

در پاسخ به این پرسش که چرا بحران‌ها ایجاد می‌شوند، می‌توان دلایل فراوانی را برشمرد، ولی در یک نگرش کلی باید بیان داشت بحران‌ها اغلب به واسطه دلایلی نظیر نارضایتی از شرایط/ نظم اجتماعی، مخالفت با حزب حاکم، مقابله با اشغالگران خارجی، عدم رضایت از سیستم حکومتی و یا تنفر از اکثریت مذهبی و ... رخ می‌دهند.

برخی بررسی‌ها نشان می‌دهد برای گروهی از افراد (به ویژه جوانان) بحران و حضور در بحران‌ها، می‌تواند بیش ‌از آنکه مبتنی بر «دلیل» باشد بر مبنای «انگیزه» انجام شود. به این معنی که بعضی از پژوهشگران بر این باورند که علت مشارکت جوانان در بحران‌ها، این است که آنها اغلب دیدگاه دیگران را می‌پذیرند. عده‌ای دیگر معتقدند که نوجوانان ممکن است به دلیلی ساده و مختص به خود در بحران شرکت کنند و شاید آن دلیل این باشد که می‌خواهند هیجان و شور حاصل از رهگذر این تجربه را حس و درک کنند.

به هر حال افزون بر علل و انگیزه/ انگیخته‌هایی که بیان شد شرایطی که در ادامه به آنها پرداخته خواهد گردید نیز بحران را تسهیل خواهد کرد.

-  بحران اقتصادی

-  چندپارگی سرزمینی

-  ضعف حکومت مرکزی

-  بحران هویت ملی

-  ناچیز بودن هزینه فرصت بحران‌سازی یا شرکت در بحران‌ها

بحران‌های بررسی‌شده در این پژوهش

  بحران‌های جمهوری اسلامی ایران خاستگاه‌های مختلفی از جمله  تنوع قومی، جمعیت جوان، موقعیت راهبردی و ژئوپلیتیک در جهان و خاورمیانه دارد، که هر از چند گاهی همچون بقیه نقاط جهان رخ می‌دهد. این بحران‌ها عموماً در قالب بحران اجتماعی نمایان شده و به شکل حاد و مزمن ، محیط امنیت اجتماعی را با چالش‌های جدی روبرو می‌کند. شناخت و تحلیل ابعاد گوناگون این بحران‌ها در کنار مطالعه آثار و پیامدهای آنها این امکان را فراهم می‌نماید تا مدیران امنیت اجتماعی با زوایای آشکار و پنهان بحران‌های حادث شده آشنا گردیده و  به شکل فعال و بازدارنده محیط امنیت اجتماعی را تا حد ممکن امن نگه دارند.

- بحران استان شدن قزوین

- بحران خوزستان در سال 1384

- بحران 18 تیر 1378 (کوی دانشگاه تهران)

- بحران دانشجویی خرداد 82 کوی دانشگاه تهران

- بحران پس از انتخابات ریاست جمهوری سال 1388

- بحران کاریکاتور جنجالی روزنامه ایران

- بحران ناشی از قتل شوانه قادری در مهاباد

 

- بحران زلزله بم

- بحران قطع گاز در استان‌های شمالی

 

 

     مطالعاتی که تاکنون در کشور انجام شده عموما به یک و حداکثر چند بحران محدود پرداخته و لذا از ارائه یک مدل نظری جامع که در برگیرنده ابعاد گوناگون بحران‌ها در یک بافت ملی و بومی باشد ،محروم می‌باشند. اگر چه این شکل از تحقیق از جایگاه ارزشی خاص خود برخوردار می‌باشد اما فاقد نگاه کلی بوده و از جامعیت لازم برای ارائه الگو و مدل قوی برخوردار نیستند.

    برای رفع خلاء موجود، در این پژوهش بحران‌های موثر بر امنیت اجتماعی اعم از سیاسی، اجتماعی و امنیتی که در طی سال های 1367 تا 1386 در ایران رخ داده‌اند احصاء و بر اساس یک سری پرسش‌هایی که برگرفته شده از مبانی نظری تحقیقات پیشین می‌باشد طرح پژوهش  به اجرا گذارده شده است.

مشروح این گزارش پژوهشی به‌زودی در قالب کتابی توسط گروه پژوهشی جامعه و امنیت به چاپ خواهد رسید .

 

 

تهیه و تنظیم: زهرا نوایی لواسانی