بیستمین نشست شاخص‌سازی - دکتر علیرضا مهانیان

گزارش بیستمین نشست کرسی شاخص سازی با موضوع «بررسی و تحلیل ۱۰۰ شاخص ترکیبی بین المللی (با تاکید بر حوزه‌های امنیت و دفاع)» با ارائه آقای دکتر علیرضا مهانیان در تاریخ ۱۳۹۵/۱۱/۱۹

در این نشست علمی که در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار گردید، ابتدا آقای محمدعلی مینایی، دبیر کرسی مطالعات راهبردی شاخص سازی، با اشاره به اهمیت موضوع مطروحه افزودند: ارزیابی، رصد و برآورد دقیق امور مختلف تنها به واسطه تعیین شاخصهای کمی و سنجش پذیر میسر میباشد که از روایی و پایایی قابل قبول برخوردار باشند و دستیابی به چنین شاخصهایی نیازمند مطالعه، تحلیل و ارزیابی متودولوژی ساخت شاخصهای ترکیبی بین المللی است؛ به ویژه شاخصهایی که در سطح جهانی کارآیی خود را به اثبات رسانده اند. ایشان بررسی شاخصهای ترکیبی یاد شده در حوزه امنیت و دفاع را تلاشی در راستای تحقق این امر برشمردند.

در ادامه آقای دکتر علیرضا مهانیان در توضیح شاخص ترکیبی خاطر نشان کردند: شاخص های ترکیبی می توانند به عنوان یک ابزار ساده برای مقایسه کارایی یک کشور در مورد مسائل پیچیده و بعضا بغرنج در سالیان متمادی و همچنین مقایسه کشورها با یکدیگر در سطح بین المللی به کار برده شود و موضوع شاخص های ترکیبی و تدوین آنها در کشورهای توسعه یافته یکی از کلیدهای موفقیت برنامه ها/راهبردها در حوزه های اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و زیست محیطی بوده است. بنابراین، لازم است تا مراکز تحقیقاتی متمرکز بر امر شاخص سازی درباره شاخص های ترکیبی مطرح در سطح بین المللی اطلاع دقیق داشته باشند تا در فعالیت های شاخص سازی خود از تجربیات ارزنده جهانی (که با صرف میلیاردها دلار هزینه و صرف زمان انبوه دانشمندان و متخصصان در حوزه های مختلف حاصل شده است) حداکثر بهره برداری را نموده و از روش های بهینه بدست آمده و تجربیات سایر کشورها حداکثر بهره برداری را نمایند.

در این راستا نخستین شاخص، شاخص قدرت آتش بیم المللی است. این شاخص، برای رده بندی کشورها بر اساس شاخص کلی قدرت آتش و همچنین رده بندی کشورها بر اساس ابعاد 8-گانه شاخص شامل نیروی انسانی، نیروی زمینی، نیروی هوایی، منابع، لجیستیک، جغرافیا و منابع مالی و نمایش نقاط قوت و ضعف هریک از ارتش ها مورد مطالعه، به کار میرود. شاخص نظامی گری جهانی، شاخص امنیت سایبری جهانی، شاخص قدرت نظامی امریکا، شاخص آسیب پذیری اقتصادی، شاخص رفاه لگاتم[1] و شاخص دولتهای شکست خورده و یا شکننده از جمله مهمترین شاخصهای ترکیبی بین المللی میباشند.

با نگاهی اجمالی به شاخصهای مذکور میتوان مشاهده نمود که مسئله نرمال سازی شاخصها و وزن دهی به آنها از جمله مهمترین موارد است که در متودولوژی ساخت آنها به چشم میخورد. تعداد قابل توجهی روش وزن دهی وجود دارد که برخی از مدل های آماری نظیر آنالیز عوامل، آنالیز پوششی داده ها  و مدلهای اجزای نامشهود(UCM) و برخی دیگر از روش های مشارکتی نظیر فرآیند اختصاص بودجه(BAP)، فرآیندهای تحلیلی درختی(AHP) و تجزیه تحلیل پیوسته (CA) حاصل شده اند. هرچند ممکن است برخی از تحلیلگران وزن ها را تنها بر اساس روش های آماری تعیین کنند دیگران ممکن است بسته به نظر خود اجزایی که دارای تاثیر بیشتر/کمتر هستند را وزن بیشتر/کمتر دهند تا اولویت های سیاستگذاری و عوامل نظری را بهتر منعکس کنند. به هر حال، مطالعه و تحلیل و بررسی شاخصهای یاد شده منبعی ارزشمند به منظور ارتقاء سطح کیفی شاخص سازی به ویژه در مقولات امنیتی و در کشور خواهد بود.

در پایان آقای محمدعلی مینایی، ضمن ارائه جمع بندی نهایی جلسه با اشاره به موضوع شاخصهای بین المللی خاطر نشان کردند: از مجموعه شاخصهای بین المللی ۲۰۰ شاخص ترکیبی است و از این میان ۱۰۰ شاخصی که به طور مستقیم و غیرمستقیم مرتبط به امور دفاعی و به وی‍ژه امنیتی میباشد. موضوعی که نشانگر اهمیت شاخصهای ترکیبی در رصد و برآورد وضعیت امنیتی میباشد//انتهای پیام.