بیست و سومین نشست شاخص سازی- دکتر مهدی رجبیون

گزارش بیست و سومین نشست کرسی مطالعات راهبردی شاخص‌سازی و ارزیابی وضعیت امنیت با موضوع «متودولوژی شاخص سازی ترکیبی (کارکرد تحلیلهای چندمتغیره در تدوین شاخصهای ترکیبی)» با ارائه دکتر مهدی رجبیون و در تاریخ سه‌شنبه ۱۳۹۶/۷/۴

در این نشست علمی که در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار گردید، ابتدا آقای محمدعلی مینایی، دبیر کرسی مطالعات راهبردی شاخص سازی، ضمن تسلیت ایام سوگواری حضرت اباعبدالله الحسین (ع) در رابطه با بیست و سومین جلسه کرسی نکاتی را خاطر نشان کردند؛ تاکنون عمده مباحث مطرح شده در کرسیهای مطالعات راهبردی از جمله کرسی شاخص سازی جنبه مطالعات بنیادین داشته و دارای صبغه نظری بوده اند اما در عین حال مباحثی کارکردی به شمار می آیند که با رویکرد حل مسئله در پی توصیف، تبیین و تحلیل فرصتها و آسیبها در راستای ایجاد فهمی سیاستگذارانه از مسائل طرح می شوند. موضوع «متودولوژی شاخص سازی ترکیبی (کارکرد تحلیلهای چندمتغیره در تدوین شاخصهای ترکیبی)» نیز از همین دست موضوعات است و با توجه به آنکه پژوهشکده آمار مرکز آمار ایران در رابطه با اجرای طرح بررسی روایی و پایایی شاخصهای امنیت اجتماعی در ایران همکاری ای را با مرکز مطالعات جامعه و امنیت پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی آغاز کرده است، این نشست میتواند در راستای طرح مقدمات نظری و کارکردی طرح مزبور مفید واقع شود.

یکی از معضلات موجود در مسیر شاخص سازی در ایران، موازی کاری در زمینه مزبور می باشد. تا جاییکه در برخی از حوزه ها نظیر حوزه امنیت ارکان متعددی به طور موازی به تولید اطلاعات، سیاستها و راهبردهای امنیت مبادرت می ورزند که این خود موجب تشتت و سردرگمی در شناسایی و تحلیل وضع موجود می شود. در این راستا، یکی از بهترین ابزارها به منظور تجمیع داده ها و رصد آنها و استفاده از شاخص ترکیبی توسط یک مرکز واحد می باشد. ضرورت شاخص سازی در ایران از آن رو مهم است که به منظور سیاستگذاری، سیاست سازی و تصمیم گیری در سطوح کلان نمیتوان بدون داده های لازم موفق بود.

بنابراین ضرورت شاخص سازی بر همگان آشکار است. به ویژه شاخص ترکیبی که با ادغام چندین شاخص در درون خود پهنه گسترده تری از واقعیات علمی و حقایق نظری را در اختیار مخاطب قرار میدهد. شاخص های ترکیبی به طور روزافزون به عنوان یک ابزار مفید در جهت ممیزی کارایی کشورها در حوزه های مختلف مورد توجه قرار گرفته اند. این شاخصها می توانند به عنوان یک ابزار ساده برای مقایسه کارایی یک کشور در مورد مسائل پیچیده و بعضا بغرنج در سالیان متمادی و همچنین مقایسه کشورها با یکدیگر در سطح بین المللی به کار برده شود. و حتی چنین به نظر می رسد که عموم جامعه نیز از شاخص های ترکیبی تفسیر بهتری دارند تا از تفسیر روندها بواسطه تعداد زیادی از شاخص ها. زیرا شاخصهای ترکیبی بسیار شبیه به مدل های ریاضی و یا مفهومی هستند. بدین معنی که تدوین این شاخص ها بیشتر به مهارت مدلساز بستگی دارد تا به یکسری از قوانین پذیرفته شده عمومی برای تدوین شاخصها و در زمینه مدل ها، توجیه یک شاخص ترکیبی به سازگاری شاخص مزبور با اهداف مورد نظر و همچنین توافق سایر همکاران بستگی می یابد. در واقع، این شاخصها به یک معنا خلاصه و یا جمع بندی از شاخصهای متفرد هستند و صاحبنظران حوزه شاخص سازی معتقدند که یک چنین خلاصه ای از آمارها (شاخص ترکیبی) می تواند واقعیت را بهتر نشان داده و معنای بهتری از رویدادها ارائه نماید و همچنین به غایت در جلب توجه رسانه ها و نتیجتا جلب نظر سیاستگذاران مفید واقع افتد.

همچنین در نشست یاد شده به اهمیت آمارها و ضرورت شاخص سازی به صورت متمرکز و مستقل از نهادها اجرایی نیز اشاره شده و بر لزوم ارتقاء جایگاه نهادهای شاخص سازی و آمارگیری به مثابه نهادهای رصد کننده امور اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی اشاره شد. در این راستا، برخی از تنگناهای موجود در مراکز آمار کشور و همچنین عملکرد موازی نهادهای دخیل در رصد آمار در کشور مطرح گردید و در رابطه با امکان جدایی نهاد اجرا از نهاد نظارت مباحثی مطرح شد.  در واقع، به منظور رفع مشکل در حوزه ی ارائه آمارهای کلان و شاخص سازی مستقل بودن نهاد ذیربط شرط اصلی در کیفیت آمارها و همچنین تضمینی برای سلامت آنها محسوب می شود.

در پایان آقای محمدعلی مینایی، ضمن ارائه جمع بندی نهایی جلسه با اشاره به اهمیت روش شناسی در تحقیقات علمی، خاطر نشان کردند؛ تدوین شاخص ترکیبی در زمره یکی از مهمترین ابزارها به منظور رصد وضع موجود می باشد و طرح بررسی روایی، پایایی و اعتبار سنجی شاخصهای امنیت اجتماعی در ایران نیز در راستای تدوین شاخص ترکیبی مناسب به منظور رصد وضعیت امنیت است.