مناظره‌های انتخاباتی می‌توانند سواد سیاسی مردم را ارتقا دهند/ آنها را نباید پوپولیستی پیش برد

زهرا اجاق، دکتری علوم ارتباطات و عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی با اشاره به عوامل اثرگذار بر کیفیت مناظره‌های انتخاباتی می‌گوید: کیفیت مناظره‌های انتخاباتی به کیفیت فرهنگ سیاسی آن جامعه بستگی دارد. اگر فرهنگ سیاسی یک جامعه مطابق با اصول دموکراتیک باشد بر کیفیت مناظره هم تاثیر می گذارد. به عبارت دیگر می توانیم مناظره های انتخاباتی را یک سنجه قرار دهیم تا ببینیم که اصول دموکراسی در جامعه چقدر ساری و جاری است. چون وقتی جامعه ای اظهار می کند که انتخابات را پذیرفته است عملاً به دموکراسی گردن می نهد.

او ادامه می دهد: مطالعات علمی که تاکنون صورت گرفته نشان می دهد، مناظره های انتخاباتی که در تلویزیون برگزار می شوند، تاثیر چندانی بر ترجیحات انتخاباتی بینندگان ندارند مگر اینکه بر روی رای دهندگان بلاتکلیف بخواهند اثر بگذارند. ولی ما شواهد محکم تری در این خصوص داریم که مناظره های انتخاباتی می توانند سواد سیاسی مردم را ارتقاء دهند.

با این اوصاف یک مناظره انتخاباتی از لحاظ حرفه ای و اخلاقی باید دارای چه ویژگی هایی باشد؟ او پاسخ می دهد: کاندیداها باید استانداردهای یک مناظره انتخاباتی را رعایت کنند. این استانداردها مشخص است، چون وقتی حرف از مناظره می زنیم یعنی حرف از گفتگو می زنیم. از طرفی هم رعایت اصول اخلاقی و حرفه ای، گفتگو را ثمربخش می کند، بنابراین اگر گفتگو کردن بدانیم در مناظره ها هم می توانیم اخلاقی و حرفه ای وارد شویم. به عبارتی وقتی من وارد مناظره‌ای می شوم، نحوه گفتگو و بازخورد دادنم تفاوتی با اینکه من در مصادیق دیگر وارد گفتگو شوم ندارد.

اجاق با اشاره به اهمیت صداقت و شفافیت در مناظره های انتخاباتی می گوید: در نتیجه فرهنگ گفتگو یادگرفتنی است و ما از کودکی آن را یاد می گیریم. برای همین در مناظره ها صرف نظر از مواردی که سیاست اعمال می کند، همانگونه گفتگو می کنیم که یادگرفته ایم. یکی از این موارد صداقت است. وقتی ما فرد صادقی باشیم و به هر قیمتی مخاطب را فریب ندهیم، کیفیت مناظره و گفتگو را بالا می بریم. مورد بعدی شفافیت است که باید به صورت شفاف شرایط را مطرح کنیم و برنامه ها و راهکارهای خود را ارائه دهیم.

او تاکید می کند: رقابت های انتخاباتی، مسابقه فوتبال نیستند که مای مخاطب زد و خورد کاندیداها را ببینیم. بلکه قرار است به ما نشان دهند که این فرد کاندیدا اساساً مسئله مهم ایران را چه می بیند. من معتقدم عناوین مطرح شده در مناظره ها خیلی ناظر بر مشکلات عدیده ایران نیست. از طرف دیگر در مناظره های انتخاباتی کاندیداها باید از بالا به جامعه نگاه نکنند، بلکه روی زمین باشند و مشکل روزمره مردم به طور کلی و به مشکلات  گروه های مختلف اجتماعی از جمله خردسالان، نوجوانان، سالمندان، اقلیت های مذهبی، مبتلایان به بیماری های خاص، معلولان جسمی- حرکتی و… را به طور اخص بدانند و بگویند که به عنوان کاندیدای ریاست جمهوری چه پارادایم کلی می توانند اخذ کنند تا مشکلات اساسی و همه گروه های اجتماعی را دربر بگیرد.

فحاشی و تسویه حساب های شخصی سطح مناظره و فرهنگ سیاسی را پایین می آورد

اجاق ویژگی دیگر یک مناظره انتخاباتی حرفه ای را احترام متقابل کاندیداها به یکدیگر می داند و می گوید: نامزدهای انتخاباتی نباید شروع به فحاشی، بیان نقطه ضعف های هم، تسویه حساب های شخصی و… کنند چراکه نه تنها سطح مناظره بلکه سطح فرهنگ سیاسی جامعه را پایین می آورد. این کاندیداها هرکدام یک مسئولیت اخلاقی مهم در برابر جامعه دارند به عبارتی مسئولند تا به جامعه یاد دهند که چه خواسته های سیاسی داشته باشند و برای دستیابی به آن چگونه عمل کنند.

او معتقد است که آداب سیاسی جامعه، هم در مناظره های انتخاباتی خود را نشان می دهد، هم در گفتگوهای عادی افراد و هم آنجا که جامعه از حاکمیت خواسته ای دارد و می گوید: اگر شما می خواهید به جامعه بگویید که با شما چگونه گفتگو کند باید فرهنگ گفتگو را در همین مناظره های انتخاباتی پیاده کنید.

این دانشیار ارتباطات ضمن تاکید بر اینکه مناظره های انتخاباتی را نباید پوپولیستی پیش برد، می گوید: تمام مواردی که قبلا اشاره کردم، ویژگی های یک فرهنگ سیاسی پوپولیست است. مناظره انتخاباتی که پوپولیست نباشد مبتنی بر استدلال است و شما خیلی دقیق و شفاف مسئله را می گویید و راه حل را بیان می کنید. وقتی هم می خواهید طرف مقابل را نقد کنید با رعایت احترام این کار را انجام می دهید. انتقاد عنصر اساسی هر بحث و از ویژگی های کلیدی دموکراسی است. اما اینکه افراد یکسری رفتارهای غیر مدنی دارند مثل؛ قطع کردن صحبت های هم، حملات شخصی، تحقیر دیگران، نقض هنجارهای اجتماعی و… سبب می شود حداقل کارکرد مناظره را که اطلاع رسانی است، به حاشیه ببرند.

اجاق با اشاره به اهمیت آداب گفتگو در مناظره ها می گوید: مورد بعدی که کیفیت یک مناظره انتخاباتی تلویزیونی را تعیین می کند، دانستن آداب گفتگو توسط کاندیداها است و این آداب گفتگو را از همان خردسالی و در زندگی یاد می گیریم. موضوعی که این کاندیداها باید آموزش ببینند این است که ما فرایندی به نام Mediatization داریم یعنی رسانه ای شدن سیاست می شود. این افراد باید اصول Mediatization را یاد بگیرند، باید با صاحب نظران، اساتید ارتباطات، بلاغت، زبان شناسی و… مشورت کنند تا بدانند که مناظره ها با کمپین های انتخاباتی متفاوت تر است. علاوه بر آن یاد بگیرند که صحبتشان را بر اساس اصول رسانه؛ کوتاه، شفاف و دقیق سامان دهند . زیرا که این موارد، مناظره های انتخاباتی را از کمپین ها و برنامه های انتخاباتی دیگر متفاوت می کند.

با این اوصاف رسانه باید مطالبات مردم را چگونه به کاندیداها منتقل کند؟ اجاق می گوید: کاندیداها معمولاً خودشان یا قبلاً کار اجرایی انجام داده اند و به لحاظ تحصیلات هم باید در سطح خاصی باشند. این فرد اگر این ویژگی ها را فرمالیته کسب نکرده باشد، باید بفهمد که روی زمین قرار گرفتن یعنی چه، مردم چه می خواهند، علاوه بر آن در کنار رصد مطالبات از طریق رسانه باید بتواند همه رویدادهای موجود در جامعه را مفصل بندی کند. به عبارتی باید تیمی مرکب از متخصصان جامعه شناس، علوم ارتباطات، متخصصان مختلف علوم اجتماعی، مردم شناس، جمعیت شناس، اقتصاددان، متخصصان علوم سیاسی و… را دور خود جمع کند تا به او در مفصل بندی جامعه و خواسته ها و انتظارات مختلف کمک کنند و از مشکلات و مسائل گروه های مختلف اجتماعی جویا شود. بنابراین باید این فرد خودش در دل جامعه زندگی کرده باشد و از تیم کارشناسی مکمل، کاملاً علمی و مشخص استفاده کند تا بتواند رویدادها را مفصل بندی و در مرحله بعد اولویت بندی کند و برای آن ها راهکار و برنامه خود را ارائه دهد.

فکر می کنید این مناظره ها می توانند آراء را به سمت مشارکت حداکثری جذب کنند؟ اجاق پاسخ می دهد: تصور اینکه مناظره انتخاباتی بتواند تاثیر عمده ای بر تصمیم رای دهندگان بگذارد، اشتباه است. اینکه ما فکر کنیم همه چیز در ایام انتخابات اتفاق می افتد و مردم تصمیماتشان را در این ایام می گیرند هم اشتباه است. ایام انتخابات، ایام یادآوری است. مردم هرآنچه درباره کاندیدایی می دانند را در این ایام به یاد می آورند. در واقع آنچه در ذهنشان وجود دارد، به لحاظ شناختی و ذهنی به آن رسیده اند و به نوعی در درونشان رسوب گذاری شده را در ایام انتخابات به یاد می آورند. علاوه بر آن نشانه هایی هم که در رسانه به مردم می دهیم، کمک می کند تا این اتفاق بیفتد.

او ادامه می دهد: با توجه به تعدد رسانه های جایگزین و فعالیت زیاد آن ها در ایام انتخابات، شخصیت هرکدام از کاندیداها بهتر شناخته می شود به عبارتی روتوش کردن شخصیت برای هر کاندیدا با وجود رسانه های جایگزین سخت شده است.

اجاق تاکید می کند: در مرحله اول؛ به لحاظ ارتباطی تبلیغاتِ لحظه آخر در ذهن مخاطب تاثیر می گذارد. در مرحله دوم؛ آنچه در طول زمان یادگرفته است. به عبارت دیگر شناخت شخصی و تحلیل فردی که از کاندیداها در طول زمان کسب کرده است بیشتر از هر چیزی قدرت دارد و در زمان انتخابات اثر می گذارد. مورد آخر منفعت شخصی فرد است چراکه افراد بر اساس منفعت شخصی خود دست به انتخاب یک کاندیدای مشخص می زنند. اگر به عنوان کاندیدای ریاست جمهوری احساس مسئولیت اجتماعی می کنیم باید سعی کنیم منفعت شخصی افراد را تحت تاثیر قرار دهیم، به عبارتی اینکه مردم منفعت شخصی خود را در چه بدانند.

این دکتری ارتباطات می گوید: این فرایند طولانی مدت است و نیاز به این دارد که آموخته شود و اینکه کاندیداها نخواهند به هر قیمتی اخلاق و اصول انسانی و حرفه ای را زیر پا بگذارند و بر اساس منفعت حزبی و مادی جلو بروند.  به عبارتی کاندیداها باید با این نیت حاضر شوند که اگر هم انتخاب نشدند، ایرادی ندارد ولی مردم ارزش صداقت، تعریف درست سیاست، نحوه داشتن نگاه سیاسی و… را یاد بگیرند. متاسفانه ما می خواهیم به هر شکلی شده است مردم را راضی کنیم تا به ما رای دهند این درحالیست که مسئولیت کسی که کاندیدا می شود خیلی اخلاقی و آموزشی است.