دانشگاه به مثابه نهادِ مولدِ فکر، آرمان و رویا

منصور ساعی

این روزها خبر تعلیق، اخراج و یا عدم تمدید قرارداد جمعی از استادان دانشگاه های کشور در حال تبدیل شدن به یک مساله اجتماعی است. سوال این است که چرا دولت و قدرت سیاسی در ایران تصمیم گرفته است، چنین رویه ای را در پیش بگیرد؟ می دانیم بر عکس دوران سنت که قدرت سیاسی و دولت سرنوشت همه عرصه ها به ویژه حوزه فکرو اندیشه چیز را برعهده داشت، در دوران مدرن امروزی، این نهادهای علمی، دانشگاهی و فرهنگی هستند که مسئولیت تولید و پردازش آرمان و ایده و آرزو و رویا را برای یک جامعه و مردمانش بر عهده گرفته اند و مکانیزم پذیرش یا رد یک آرمان و ایده هم گفتگو و دیالوگ است.

در واقع در جوامع موفق و دموکراتیک مسئول تولید آرمان ها به شکل طبیعی روشنفکران، فیلسوفان، پژوهشگران، دانشگاهیان، نویسندگان، ادبیان و شاعران هستند اما در ساختارهای سیاسی سنت راهبر این مولدان فرهنگ و آرمان، حذف و به حاشیه رانده می شوند و دولت و سیاست به منبع اصلی تولید وکنترل و پایش آرمان ها تبدیل می شوند. دولت سنت راهبر از عرصه تولید فرهنگ و آرمان ( دانشگاه و انجمن و حزب و..) و ابزارهای فرهنگی(تریبون ها و رسانه ها ) نه برای تولید و ترویج آرمان های دانشگاه پایه، بلکه برای تولید و بازتولید آرمان های سیاسی و ایدئولوژیک خود استفاده می کند. در چنین شرایط یکسویه ای بستر و زمینه ای برای تولید رویا و آرمان در نهادهای تخصصی نظیر دانشگاه ها باقی نمی ماند. چون ایده های جدیدی تولید نمی شود بلکه تنها یک ایده و نگاه و آرمان به روش های مختلف ترویج می شود.

در حوزه تولید و ترویج و پشتیبانی از آرمان و رویاها در جامعه چند نهاد متفاوت داریم که هر کدام کارکردها و نقش های خاص اما مکمل و همگرا دارند؛ نهاد علم و فرهنگ که کارش تعریف و خلق آرمان و آرزوها و رویاها است. نهادهای اجتماعی نظیر خانواده، شهر و مدرسه و کافه و انجمن ها و رسانه ها، میدان های مصرف و مبادله و گفتگو و درونی کردن این آرمان ها و ایده ها و آرزوها هستند. نهاد بعدی نهاد اقتصاد است که کارش استخراج منابع اقتصادی برای نیل به این آرمان هاست است و مکانیزم آن هم پول است. نهاد بعدی سیاست است که کارش تدوین قوانین، برنامه ها و مدیریت و هماهنگ کردن منابع و نهادها برای تحقق آرمان ها است.

حال چه اتفاقی در جامعه ایران افتاده است؟ نهاد سیاست، نقش و کارکرد تمام این نهادها را تصاحب کرده است. سیاست می خواهد هم آرمان تعریف کند و هم آن را درونی کند. هم پول تحقق آن آرمان ها تامین کند و هم به دنبال تحقق آن است. این است که اکنون آرمان و رویاهای های موجود در کتاب ها، داستان ها، فیلم ها، محتوای برنامه های رسانه ای، بیلبوردها، و جشنواره ها را اهل دانشگاه و فرهنگ تعریف نکرده اند، سیاسیون تعریف کرده اند.

اخراج و تعلیق استادان دانشگاه و پژوهشگران و نویسندگان ضربه جبران ناپذیری به نهاد تخصصی تولید آرمان و رویا در جامعه ایرانی می زند. یادمان باشد که کار قدرت سیاسی، زمینه سازی و ایجاد فضا و فرصت و پشتیبانی مطلوب برای تولید و ترویج فکر، آرمان و رویا و سپردن آن به نهادهای تخصصی علمی، دانشگاهی و فرهنگی است. هر نوع محدودیت برای این نهاد تخصصی، به مثابه محروم سازی نسل های امروز و آینده ایران زمین از افکار و رویاهای درون‌زا است که پیامد آن مرگ رویا، ناامیدی اجتماعی، اعتبارزدایی از دانشگاه و مهاجرت نسل هایی است که باید در این کشور بمانند و رویای ایرانیان را بسازند. جامعه امروزین ما به امید، خلق رویا و تحقق رویا نیاز دارد.