اینترنت گلخانه ای و گردش مالی فیلترینگ

منصور ساعی

اخیراً یکی از نمایندگان مجلس شورای اسلامی از گردش مالی مالی 40 تا 50 هزارمیلیاردتومانی فروش فیلترشکن برای دور زدن فیلترینگ پرده برداشت. این گردش مالی عظیم 50 همتی در اقتصاد ایران بیانگر چیست؟ در یک پاسخ ساده می توان گفت که «کاسبان تحریم اینترنت» برنده اصلی این گردش مالی هستند. درست همانطور که در ابعاد اقتصاد کلان نیز تحریم های اقتصادی آمریکا علیه ایران در سال های گذشته موجب ایجاد رانت برای عده ای از افراد و شرکت ها برای دور زدن تحریم ها شده بود و حتی هنوز بخاطر همین موضوع، عده ای در زندان یا تحت تعقیب قضایی هستند، در حوزه اینترنت نیز، سیاست فیلترینگ اینترنت موسوم به «طرح صیانت» که نوعی «خودتحریمی اینترنتی» محسوب می شود، فضا و فرصت را برای افراد و شرکت هایی باز کرده است که به فروش قانونی یا غیر قانونی فیلترشکن به منظور دور زدن سیاست فیلترینگ بپردازند. اما تفاوت در این است که تحریم های اقتصادی از سوی یک کشور متخاصم اعمال شده است اما تحریم اینترنت منشأ داخلی دارد که چنین بازار مکاره و آثار زیانباری را بر اقتصاد ایرانی و ایرانیان تحمیل می کند که علاوه بر تعمیق نارضایتی اجتماعی و کاهش سرمایه  اجتماعی- نهادی حکمرانی به خروج سرمایه ها از کشور منجر می شود.

طرح صیانت و سیاست فیلترینگ با هر هدفی ارائه شده باشد، ناشی از «رویکرد گلخانه ای» سیاستگذاران به فضای فرهنگی و رسانه ای ایران است. رویکرد گلخانه ای سیاستگذاری فرهنگی و اجتماعی به «اینترنت گلخانه ای» منجر می شود که هدف آن کنترل بر میزان و حجم و نوع محتوا و تعاملات اینترنتی است تا مبادا محتوا، کنش و تعاملی در نقد یا تقابل با سیاست های حکمرانی مبادله شود.

نتیجه چنین سیاست گلخانه ای، گردش مالی چشمگیری است که نصیب کسانی می شود که نان شان از بحران ها و تحریم ها در می آید. در واقع سرمایه ای که باید صرف توسعه زیرساخت های دسترسی آزاد، فراگیر و کم هزینه به اینترنت شود، باید صرف خرید فیلترشکن از دلالان و رانت خوارانی شود که سرمایه، وقت و انرژی های ملی را برباد می دهند. علاوه براین پیامدهای اقتصادی، که از آن می توان به عنوان اقتصادی سیاسی فیلترینگ نام برد، پیامدهای اجتماعی و فرهنگی بغرنجی را هم در پی داشته است.

حکمرانی ما به جای قبول مسئولیت برای فعال سازی گزینه گوگل کودکان و نوجوانان برای جلوگیری از دسترسی آنها به محتوای خشن و هرزه نگاری، با اعمال رسمی فیلترینگ و تلاش جامعه برای دور زدن فیلترینگ و عرض فیلترشکن از سوی کاسبان فیلترینگ، ناخواسته، دسترسی به محتوای ناهمخوان با سلامت جسمی و روان کودکان و نوجوانان ممکن کرده است که بحران ناشی این سیاست اشتباه تا چندین نسل گریبانگیر جامعه و خانواده ایرانی خواهد بود.

 به نظر می رسد حکمرانی باید با احساس مسئولیت اجتماعی، با برداشتن فیلترینگ، راهبردهای اشتباه را اصلاح کند و با آموزش شیوه های بهره گیری مفید از رسانه ها و فناوری های ارتباطی به شهروندان در مسیر توسعه فردی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی  گام بردارد تا تا جامعه ایرانی از قافله توسعه بیش از این دچار عقب ماندگی نشود. حکمرانی ما با بررسی و مرور تجربه کشورهای در حال توسعه ای نظیر مالزی و ترکیه در ایجاد و توسعه زیرساخت های اینترنتی در مسیر توسعه ملی، می تواند به خلق و تقویت ثروت ملی، رضایت اجتماعی، سرمایه اجتماعی و جلوگیری از مهاجرت مغزها و نخبگان و سرمایه ها در ایران کمک کند.