سایبورگ‌ها سازنده تصویر تازه‌ای از بدن هستند

سخنرانی تخصصی با عنوان « سایبورگ : مقدمه ای بر مساله بدن در علمی- تخیلی» در روز سه شنبه 27 دیماه 1401 در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار شد. در این سخنرانی که به همت پژوهشکده مطالعات فرهنگی و ارتباطات برگزار شد، دکتر معصومه تقی زادگان عضو هیأت علمی پژوهشکده مطالعات فرهنگی و ارتباطات با اشاره به اینکه از میانه قرن بیستم و انقلاب تکنولوژیک، نسبت میان انسان و تکنولوژی مورد توجه و تامل قرار گرفت، گفت که بدن هیچگاه تنها امری زیستی نبوده، بلکه امری اجتماعی و فرهنگی بوده است و هر چه درهم تنیدگی تکنولوژی با زیست انسان بیشتر می‌شود سوالات جدیدی درباره بدن انسان مطرح می‌شوند مانند اینکه چگونه تکنولوژی درک ما از وجود انسانی­مان را تغییر می دهد؟ چگونه تکنولوژی‌های دیجیتال مفاهیم جسمانی را بی‌ثبات می‌کنند یا تغییر می دهند؟ پاسخگویی به این سوالات از خلال پرداختن به ژانر علمی- تخیلی و سایبورگ‌ها ممکن است چرا که در هم آمیختگی بدن و تکنولوژی در ژانر علمی- تخیلی مثالی از درهم‌تنیدگی فرهنگ کنونی با تکنولوژی‌هاست که با مفهوم تکنوفرهنگ به آن پرداخته می‌شود.

دکتر تقی‌زادگان افزود: در بحث امروز برای شرح بیشتر تکنوفرهنگ به بدن سایبورگی می پردازیم. سایبورگ از ترکیب دو واژه سایبرنتیک و ارگانیسم ساخته شده است و اشاره به موجودی با اجزای ارگانیکی و مکانیکی دارد. سایبورگ‌ها در تقاطع انسان و تکنولوژِی قرار گرفته‌اند. بدن سایبورگی اگرچه بیشتر در داستان­ها و فیلم­های علمی تخیلی ظهور کرده، اما به این ژانر محدود نیست؛ بلکه در حال تبدیل شدن به بخشی از تجربه زیستی انسان است. علاوه بر این، بحث امروز پیرامون بدن سایبورگی و تکنوفرهنگ، زمینه‌ای را پدید می‌آورد تا از تکنوفرهنگ در ایران بیشتر صحبت کنیم و بپرسیم که آیا اقبال و استقبال نوجوانان از ژانر علمی تخیلی می‌تواند این گمانه را مطرح کند که با نسل تازه‌ای مواجه‌ایم که تصویر و تصور تازه‌ای از بدن دارند.

وی افزود: اگر افسانه ها بستری برای زندگی بدن های ترکیبی و موجودات عجیب الخلقه بودند، امروزه داستان های علمی تخیلی بستری برای زندگی سایبورگ ها به عنوان بدن ترکیبی انسان ـ ماشین هستند. انسان با ساخت بدن‌های ترکیبی از انسان ـ ماشین تلاش می‌کند از توانایی بدن فراتر برود. ترانسان‌هایی چون اسپایدرمن، بت­من، بن­تن و تایتان­ها و انسان‌های شبیه‌سازی شده در انیمیشن‌ها و ژانر علمی- تخیلی جلوه‌ای از تلاش انسان برای فراتر رفتن از محدودیت های تن و بدن است. آنها از بدن زیستی فراتر می روند و به بدن وجه اسطوره‌ای می دهند.

هیات علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعاتی فرهنگی ترسیم کشمکش میان انسان و تکنولوژی را جان­مایه اصلی متن­ های علمی‌-تخیلی دانست و در ادامه گفت: اگرچه گاهی داستان‌های علمی- تخیلی به عنوان ژانری کم اهمیت یا سرگرم‌کننده و تفریحی دیده می‌شوند اما در خود روایت زندگی بشر و افق آرزوهای انسانی را دارند. تقلیل دادن متن علمی‌تخیلی به ژانر تفننی، سرگرمی و تجاری ناشی از عدم شناخت از توان این ژانر برای طرح آرمان ­های سیاسی، نقدهای اجتماعی و دغدغه­ های انسانی است. تلاش ژانر علمی‌-تخیلی این است که انسان را به مرزهای ادارک نزدیک کند و باورها و شناخت انسان را به آزمون بگذارد.

دکتر تقی‌زادگان با ذکر اینکه سایبورگ‌های ژانر علمی - تخیلی بازنمایی‌کننده رابطه پرچالش علم و تکنولوژی هستند، دو جریان تکنولوژی هراسی و شیفتگی نسبت بدان را با مروری بر فیلم‌ها و کتاب‌های ژانر علمی- تخیلی نشان داد و ادامه داد که سوال این است که فناوری چگونه آینده فرهنگ را متحول خواهد کرد؟ به نظر می‌رسد نسل جدید که بیشتر زندگی‌شان را با تکنولوژی گره خورده است، آینده خود را در نزدیکی و دوستی و رابطه احساسی با تکنولوژی تصور می کنند. اگر برای نسل پیشین سایبورگ ها همچون استحاله انسان در ماشین بود یا مسخ شدن انسان در تکنولوژی بودند، برای نسل جدید سایبورگ ها به معنای همزیستی انسان و ماشین است. این فصل تازه ای از تکنوفرهنگ است که در ایران نیز تجربه می شود. برخلاف روایت های سنتی که اغلب تکنولوژی را در تعارض با نهادهای سنتی چون خانواده می‌دیدند نسل جدید تصویر تازه‌ای از تکنولوژی دارد که می‌تواند بر تصور آنها بر بدن تاثیر فراوانی بگذارد و ژانر علمی – تخیلی زمینه مطالعه این تغییرات است.