معتمدی: «حضور زنان»، «موسیقی» و «شادی» از عناصر تبلیغ دینی در تلویزیون اوانجلیکها است/ در تبلیغ دینی باید تنوع مخاطبان و غیر رسمی بودن لحاظ شود

بشیر معتمدی عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در سخنرانی هفته پژوهش 1401 پژوهشکده  مطالعات فرهنگی و ارتباطات از نسبت دین و تصویر سخن به میان آورد و این سؤال را مطرح نمود که: آیا ادیان که تبلیغ‌ آنان همواره مبتنی بر «کلام» و «کلمه» شکل گرفته است، می‌توانند با رسانه‌هایی که ماهیتی تصویری دارند، نسبتی برقرار سازند؟

او در پاسخ اظهار کرد: دین همیشه با محور کلام به تبلیغ می‌پرداخت ولی در عصر حاضر که معروف به عصر تصویر است، دین دچار چالش جدی شده و دینی که مبتنی بر کلام است اکنون مبتنی بر تصویر می‌خواهد پیش برود و این چالش در مورد همه ادیان صدق می‌کند.

او ادامه داد:  از سالها پیش، بین مسیحیان گروهی به نام «اوانجلیکها» شکل گرفت که از پروتستان‌هایی هستند که نهضت بازگشت به انجیل را راه انداختند و در این مسیر، اولین گروهی بودند که از رسانه‌های جمعی برای تبلیغ استفاده کردند. این گروه در ادامه شبکه‌های بزرگ تلویزیونی ایجاد کردند که یکی از آنها به نام تی بی ان(TBN)  اکنون یک شبکه بسیار گسترده است که در سطح وسیعی به زبان‌های مختلف فعالیت می ­کند.

معتمدی افزود: برای بهر‌ه‌گیری از تجربه آنها برای تبلیغ دینی در برنامه های تلویزیونی کشور خودمان روی برنامه‌های گفت‌وگو محورشان که از جمله برنامه‌های مبتنی بر کلام بود، تمرکز کردم. آنها چند عنصر را در برنامه‌های دینی گفت‌وگو محور مسیحی به کار برده‌اند که برای ما هم می‌تواند مفید باشد.

او درباره عناصر کاربردی این شبکه در تبلیغ دین اظهار داشت: یک عنصر «زن» است. نقش زن در برنامه‌های دینی آنها خیلی پررنگ است و هم به عنوان مهمان و هم مجری نقشی جدی در برنامه های دینی دارند. عنصر دیگر «شادی» است که در برنامه های این شبکه بسیار پر رنگ است، در حالیکه در کشور ما برنامه های دینی تلویزیونی عمدتاً مبتنی بر حس غم  یا حالت جدی  شکل می گیرد و این باعث گریزان شدن مخاطب از فضای دینی می‌شود.

او از «غیررسمی بودن» به عنوان عنصر سوم تبلیغ دین از جانب این گروه مسیحی نام برد و گفت: ما در فضایی خشکی و رسمی دین را تبلیغ می‌کنیم ولی در این برنامه‌ها دین را چیزی سخت و رسمی که نتوان راحت از آن حرف زد نمی‌دانند و غیر رسمی بودن دین در این برنامه‌ها باعث می‌شود مخاطب راحت‌تر با دین ارتباط برقرار کند.

معتمدی همچنین از عنصر موسیقی به عنوان یکی دیگر از عناصر جذب مخاطب به دین در برنامه‌های تبلیغاتی این گروه پروتستانی نام برد و گفت: موسیقی برای ایجاد هیجان و در نتیجه جذب مخاطب به سمت دین یکی از عناصر پرکاربرد در تبلیغات این گروه مسیحی است، در حالیکه این عنصر در برنامه های دینی ما به ندرت استفاده می شود.

این پژوهشگر حوزه دین و رسانه خاطرنشان کرد: عنصر دیگر برنامه های دینی این شبکه، استفاده از گفتگوهای چندجانبه به جای گفتگوی ساده یکجانبه از سوی مهمان برای مخاطبان است که این امر علاوه بر اینکه امکان طرح دیدگاههای مختلف را فراهم می کند، فضای گفتگوی پربارتری را رقم می زند.

وی افزود: علاوه بر این، در گفتگوهای چندجانبه این شبکه از یکسو شاهد تنوع  تیپ و قیافه حاضران در گفتگو هستیم که به نوعی تنوع جامعه آمریکا را می خواهد بازتاب دهد و در نتیجه طیف وسیعتری از مخاطبان را پوشش می دهد و از سوی دیگر این امکان را فراهم می کند تا حاضران در برنامه به عنوان افراد عادی جامعه، تجربه دینی خود را بیان کنند تا از طریق این تجربیات، مخاطبان برنامه بهتر بتوانند با برنامه ارتباط برقرار کنند. ضمن آنکه به فرد عادی در ارائه این تجربه، هویت، استقلال و جایگاه ویژه ای بخشیده شده که برای کشاندن او به سمت دین می تواند مثمرثمر باشد.

معتمدی عنصر آخر در گفتگوهای دینی این شبکه را استفاده از افراد شناخته شده جامعه آمریکا دانست و اظهار داشت: بر اساس الگوی ارتباطی دو مرحله ای، چنانچه گروههای مرجع در یک جامعه در مورد یک موضوعی صحبت کنند، می تواند در انتقال مطالب مورد نظر به بخشهای دیگر جامعه مؤثر باشد و لذا در برنامه های دینی می توان از این راهکار جهت تبلیغ دینی استفاده کرد. این شبکه آمریکایی نیز تلاش کرده است تا گفتگوهای دینی خود را با حضور هنرمندان، اهالی موسیقی و ... شکل دهد تا از طریق این گروههای مرجع مباحث دینی را در سطح جامعه مطرح نماید.

وی در پایان اظهار امیدواری کرد که با توجه به ظرفیتهای دین اسلام، الگوبرداری درستی از شیوه های تبلیغ دین در تلویزیونهای مسیحی صورت گیرد تا بتوان در جهت ارتقای برنامه های دینی تلویزیون گامهایی را به سوی جلو برداشت.