روحانیتِ در کنار مردم/ روحانیتِ در برابر مردم

بشیر معتمدی

یکی از مسائلی که در مباحث ارتباطات حائز اهمیت است، بحث «فرستنده» است. اینکه «چه کسی» پیامی را به مخاطبان ارسال می کند، می تواند موجب پذیرش پیامی از سوی مخاطبان باشد و یا بر عکس موجب رد آن از سوی مخاطبان گردد. لذا هنگام ارسال پیام ها باید این نکته را همواره مدنظر قرار داد.

در ارتباطات دینی این نکته اهمیت دوچندان می یابد، چراکه در این نوع از ارتباطات قرار است پیام هایی دینی به مخاطبان عرضه گردد و لذا چنانچه این فرستنده به لحاظ جایگاه، موقعیت و نوع تعامل با مخاطبان نادرست عمل کند، طبیعتاً پیام دینی او هم شنیده نمی شود و بر عکس، چنانچه فرستنده پیام های دینی جایگاه و موقعیت مناسبی در نزد مخاطبان داشته باشد، طبیعتاُ پذیرش پیام دینی او نیز سهل و آسان خواهد بود.

 در طول یکسال گذشته و به خصوص در چند وقت اخیر، به واسطه طرح به اصطلاح مردمی سازی یارانه ها، گرانی­ها و مشکلات اقتصادی جامعه دوچندان شده و فشار اقتصادی بر مردم روزافزون گشته است. در این میان تعدادی از روحانیون که بعضی از آنها اتفاقاً تریبون­ هایی نظیر نماز جمعه را در اختیار دارند، به جای آنکه در کنار مردم باشند و از درد گرانی به دولت بگویند، در برابر مردم قرار گرفته و آنان را به صبر و تحمل دعوت می نمایند. به نمونه های ذیل توجه کنید:

– حجت الا سلام صدیقی : این گرانی‌ها امتحان است؛ حذف ارز ترجیحی هم امتحان الهی است (خبر آنلاین- ۶ / ۳ / ۱۴۰۱).

– حجت الاسلام سید احمد خاتمی: این مردمی شدن یارانه ها سخت است، اما انشاءالله این برهه تمام شود و با موفقیت به پایان خود برسد  (ایرنا- ۶ / ۳ / ۱۴۰۱(.

–  حجت الاسلام حاج‌علی‌اکبری، امام جمعه تهران: فتح «خرمشهرِ اقتصادی» با اصلاح نظام یارانه‌ها آغاز شده است (ایلنا- ۳۰ / ۲ / ۱۴۰۱).

–  حجت الاسلام حسینی همدانی، امام جمعه کرج: جراحی یک مقدار درد و دوران نقاهت دارد؛ باید تحمل کنیم (۲۳ / ۲ / ۱۴۰۱).

–  آیت الله علم الهدی: مردم ما در برابر تمام مشکلات معیشتی و فراز و نشیب‌های اقتصادی مقاوم اند/ همه این‌ها زمینه‌ساز ظهور امام زمان (عج) است (ایسنا- ۲۹ / ۱۱/ ۱۴۰۰).

فرستندگان این پیامها عملاً کمتر از درد مردم می­ گویند و بیشتر به توجیه وضع موجود می پردازند و به تعبیر دیگر «در برابر مردم» قرار می گیرند. آیا در این وضعیت، آنها انتظار دارند که مردم دیگر پیامهای دینی آنها را پذیرا باشند؟ آنگاه که مردم نیاز به همدلی دارند و با حتی انتقاد کوچکی به دولت، روحانیت را در کنار خود احساس می کنند، ایشان در جایگاه وکیل مدافع دولت عمل کرده و به زعم آنکه دولت حاضر، دولت مورد حمایت آنها است، صرفاً به توجیه اقدامات آن می پردازند.

در واقع آنها به جای اینکه درازمدت بیاندیشند و اصل حفظ و تقویت دین را مدنظر قرار دهند، به حفظ دولت فعلی در کوتاه مدت نظر دارند، بدون آنکه مخاطرات این کار را برای اصل دین مطمح نظر قرار دهند.

بدتر از آن اینکه این اتفاقات را به خدا و دین منتسب کنند و آن را مثلاً  «امتحان الهی» یا «زمینه ساز ظهور» معرفی کنند که اشتباهی بزرگتر است و مردم را نسبت به اصل دین زده می کند، چراکه در نهایت مخاطبان «دین» را عامل این فشار و مشکلات اقتصادی خود می بینند.

در نتیجه پیامهای دینی ای که از این به بعد، از سوی این افراد گفته می شود، نه تنها مورد پذیرش مخاطبان قرار نمی گیرد، بلکه حتی منجر به تنفر از اصل دین می شود و مسئولیت این اشتباه و گناه بزرگ بر عهده این سخنگویان دینی است.

در آن سوی میدان، البته فرستندگان پیامهای دینی هم – هرچند اندک -هستند که همواره در کنار مردم قرار گرفته اند و در هر شرایطی خواست و حرف دل مردم را در تریبون های عمومی مطرح کرده اند. نمونه های چنین مواردی را می توان در  ذیل ملاحظه نمود:

-آیت الله جوادی آملی: اگر سفیه، ستون فقرات یک ملّت را به دست بگیرد، این ستون را می‌شکند / ملّتی که جیبش تهی و کیسه‌اش خالی است، فقیر است؛ فقیر هم ستون فقراتش شکسته است ( سایت خبری انتخاب – ۱۶/ ۲/ ۱۴۰۱).

– آیت الله جوادی آملی: ملتی که فقیر باشد، نه اهل نماز است، نه اهل روزه (روزنامه دنیای اقتصاد- ۱۷ /۲ / ۱۴۰۱).

– آیت الله صافی گلپایگانی: بنده بسیار نگران وضعیت اقتصادی و مشکلات مردم هستم / مردم نجیب و شریف کشور ما مستحقّ این وضعیت نیستند (سایت خبری جماران- ۳۰ / ۷ / ۱۴۰۰).

– آیت الله علوی بروجردی: فقر مردم را نمی‌بینید؟ /  امروز بر مردم چه دارد می‌گذرد؟ فقر، گرسنگی، مصیبت. (شفقنا- ۶ / ۸ / ۱۴۰۰).

همین نمونه های اندک موجب می شود تا چراغ امیدی هر چند کم سو در دل مخاطبان روشن شود و احساس کنند که «روحانیت در کنار مردم» است. پیامهای دینی آنها نیز طبعاً پذیرش بیشتری در میان مخاطبان خواهد داشت.

بنابراین ارتباط گران دینی باید متوجه باشند که آنها در جایگاه پیام آوران دین قرار گرفته اند و حفظ و ترویج دین فراتر از این دولت یا آن دولت و این حکومت یا آن حکومت است و لذا در هنگام مشکلات  و مصیبت های مردم، بیش و پیش از همه باید در کنار مردم قرار گیرند و کلید رمز استمرار و بقای روحانیت در طول تاریخ هم همین نکته بوده است.