گزارش نشست«کارکرد طنز مطبوعاتی در نقد اجتماعی»

با برنامه ­ریزی و هماهنگی پژوهشکده مطالعات فرهنگی و رسانه نشستی با عنوان «کارکرد طنز مطبوعاتی در نقد اجتماعی» با حضور دکتر اسماعیل امینی، شاعر و استاد دانشگاه و آقای رضا ساکی طنزپرداز و فعال رسانه­ای در روز ۲۴ بهمن ماه در سالن ادب پژوهشگاه برگزار گردید.

 در ابتدای این نشست دکتر امینی با طرح این سؤال که طنز مطبوعاتی با بحثهای علمی چه نسبتی دارد؟، اظهار داشت: «آمدن مطبوعات در عصر صنعتی موجب شده است که هم پدیدآورندگان آثار طنز و هم دامنه مخاطبان گسترش پیدا کند. درواقع گونه­ای اطز طنز ایجاد شد که پیشینه نداشته است و لذا این سؤال مطرح می­شود که در زبان و فنون بلاغت چه تفاوتی ایجاد شده است و این امر در زمینه کارکرد اجتماعی آن چه تأثیری داشته است؟»

این استاد دانشگاه با اشاره به پیش­فرضهای غلطی که نسبت به طنز مطبوعاتی وجود دارد، خاطر نشان کرد: «یکی از این پیش­فرضها این است که می­گویند طنز راهی است برای گریز از سانسور در جوامع بسته، در صورتیکه در جوامع بسته نشریه طنز اساساً نباید وجود داشته باشد. یا می­گویند طنز باید منصفانه یا بی­طرف باشد که این هم حرف بی­معنی است، چراکه اگر طرفیت نداشته باشد، حرفی برای گفتن ندارد و اساساً طنز مبتنی بر اغراق و بزرگنمایی است. همچنین این تصور که باید نقاط مثبت هم مطرح گردد، اشتباه است».

دکتر امینی در مورد  این سؤال که وظیفه طنزنویس چیست و چه چیزی را باید نقد کند؟، تصریح کرد: کسی نمی­تواند با این مقوله با طنزنویس دستوری برخورد کند. به نظر من جهان­بینی خود فرد است که تعیین می­کند که وظیفه­اش چیست. لذا افراد با نظامهای ارزشی گوناگون به طنز می­پردازند. اگر طنز حالت دستوری پیدا کند، طنزنویس ابزار دست عوام  می­شود و هرچه طلب بازار باشد، به آن می­پردازد که پرشمارترین گونه طنازان از این دسته هستند که دستگاه فکری ندارند. یا اینکه ابزار دست قدرتمندان می­شوند و برای هر چیزی که مخالف ارزشهای قدرت باشد، طنز می­سازند و لذا بخشی از واقعیات را نمی­بینند. اما طنزنویس واقعی با دنیای اسطوره­ای که مراکز قدرت می­سازند، مقابله می­کند که به عنوان نمونه می­توان به دو کلمه حرف حساب گل آقا در دهه ۶۰ اشاره کرد که خطاهای اسطوره­ها را با طنز یادآوری می­کند».

این شاعر و طنزپرداز به یکی دیگر ازتصورات اشتباه در مورد طنز اشاره کرد و گفت: « یکی از حرفهای غلط این است که می­گویند بهم نخندیم، با هم بخندیم، در صورتیکه در این حالت دیگر نمی­توان رفتارهای نادرست دیگران را نقد کرد. آنچه که در طنز اهمیت دارد پرداختن به علتها است که نوشته­های طنز را عمیقتر می­کند، در صورتیکه بیشتر نوشته­های طنز برای خنک شدن دل است نه برای عمیقتر شدن. برای همین است که چرند و پرند مرحوم دهخدا هنوز زنده است، چون به صورت عمیق به ریشه­ها پرداخته است».

دکتر امینی در پایان خاطرنشان کرد: «طنزپرداز وارد همه حریمها حتی حریم مذهب می­تواند شود. تنها حریمی که نباید وارد شود، حریم کرامت انسانها است که نباید مورد استهزاء قرار گیرد، اما الان حریمهای الکی و بی­جهت را بر سر راه طنزپرداز قرار می­دهیم».

در ادامه این نشست، رضا ساکی از طنزپردازان و فعالان رسانه­ای اظهار داشت: آنچه در این ۱۱۰ سال که از طنز می­گذرد، طنز اجتماعی است، اما در دوران اخیر اشکال طنز این است که از ادبیات و روزنامه­نگاری وارد طنز نشده و اصطلاحاً از جای درستی بلند نشده است و لذا خالی از نگاه متفاوت است و کمکی به مردم نمی­دهد».

ساکی به مسائل دیگر طنزپردازی حال حاضر اشاره کرد و گفت: «به اندازه تعداد رسانه­ها و به اندازه مشکلاتی که در جامعه وجود دارد و باید با زبان طنز نقد شود، سرباز خوب طنزپرداز نداریم. در کنار آن اهمیت مطبوعات کم شده است، با اینکه حجم طنز در مطبوعات افزایش یافته است. درعین حال یکی از نکات مثبت سالهای اخیر، ورود خانمها به عرصه طنزپردازی است. همچنین جلسات شعر و مطلب طنز متعددی در نقاط مختلف کشور تشکیل می­شود که بسیار پر نشاط است و نسلی از طنزپردازان را پرورش می­دهد».

وی در انتها خاطر نشان کرد: «در خارج از ایران، از رسانه تصویری برای طنز بیشتر استفاده می­کنند که این امر باید در کشور ما نیز گسترش یابد. در نهایت باید به این سمت حرکت کنیم که نگاه علمی و توانایی­های علمی را در حوزه طنز به کار بریم تا کیفیت طنزها ارتقاء یابد».

در پایان این نشست، سخنران محترم به سؤالات حاضران پاسخ گفتند.