گزارش نشست" بررسی تفاسیر متالهان از آموزه تثلیث"

باسمه تعالی

گزارش نشست" بررسی تفاسیر متالهان از آموزه تثلیث"

سخنران: مجتبی بیدقی

دانش آموخته دکتری الهیات تطبیقی دانشگاه پادربورن آلمان

به همت پژوهشکده مطالعات قرآنی و با همکاری انجمن ایرانی مطالعات قرآنی و فرهنگ اسلامی، نشست "بررسی تفاسیر متالهان از آموزه تثلیث"در روز یکشنبه 17 آبان 94،از ساعت 15الی 17در سالن اندیشه پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار گردید.

در ابتدای نشست آقای دکتر ایازی؛مدیر گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه آزاد واحد علوم تحقیقات و عضو هیئت مدیره انجمن ایرانی مطالعات قرآنی و فرهنگ اسلامی ، ضمن عرض خیرمقدم به حضار در مورد موضوع سخنرانی توضیحاتی ارائه دادند و گفتند مطالعات تطبیقی در زمینه ادیان  بخصوص اسلام و مسیحیت، با رویکردهای متفاوتی انجام شده است. یکی از این رویکردها بر اساس مطالعات مسلمانان پیرامون عهد جدید و عهد قدیم صورت گرفته است .رویکرد دیگر نگاشته های مسیحیانی است که نگاه نقادانه به اسلام داشته اند .وی اضافه کرد رویکرد دیگری نیز در این موضوع وجود دارد که  رویکرد مناظراتی است و احتجاجات امام رضا ع در این زمینه پیشگام است.دکتر ایازی خاطر نشان کرد که این مطالعات را می توان از سه نگاه دیگر نیز بررسی نمود و آنها را به سه جریان جدلی،کلامی و تفهیمی تقسیم کرد   و خاطر نشان نمود که آگاهی از کارهایی که در این حوزه انجام شده بخصوص مسائل چالش برانگیزی همچون تثلیث ضروری است .

پیشینه مطالعات قرآنی مسیحیان:

در ادامه آقای مجتبی بیدقی دانشجوی دکترای الهیات تطبیقی در کشور آلمان صحبت های خود را با تبیین پیشینه مطالعات قرآنی مسیحیان آغاز نمودند و  گفتند:سابقه مطالعات قرآنی غیر مسلمانان در مورد قرآن به سده های نخست اسلام باز می گردد.   اولین افرادی که در این زمینه نگاشته هایی داشته اند،عبدالمسیح بن اسحاق کندی و یوحنای دمشقی بوده اند.در این مطالعات اولیه نویسندگان با نگاهی انتقادی به قرآن نگریسته اند و به زعم خودشان ، تناقضاتی در آن یافته اند.به عنوان مثال آنها آیات قرآن در مورد آفرینش جهان( در شش روز یا هفت روز)، را دلیلی بر وجود تناقض در قرآن دانسته اند و یا در شخصیت پیامبر(ص) دقیق شده و مثلا تعدد زوجات و یا جنگهای ایشان را دستاویزی برای نقد قرار داده اند.در راستای این اهداف کتبی نوشته شد که یکی از آنها مجموعه انتقادی طلیطله است که حاوی ترجمه قرآن به همراه چندین نقد بوده که سالها در کلیساها مورد استفاده قرار می گرفت.

پس از دوران رنسانس، غربیان با پدیده استعمار وارد کشورهای اسلامی شدند و اسلام و قرآن برای آنها اهمیت دوچندانی پیدا کرد.همچنین با آغاز مطالعات علمی غربیان در مورد کتاب مقدس خودشان ، سوالاتی برای آنان به وجود آمد که  برای یافتن پاسخ ، خود را نیازمند مطالعه متون کهن دیدند و به مطالعه،تصیح و چاپ متون کهن مسلمانان همانند طبقات ابن سعد و تاریخ طبری اقدام کردند .

محققان قرآن پژوه غربی و رویکرد های آنان

در این زمینه دو رویکرد کلی وجود دارد. 1. رویکرد سنتی که با اعتماد نسبی به منابع مسلمانان شکل گرفته است  که مستشرقانی همچون  نلدکه و گلدتسیهر دارای این نگاه بودند.  2. رویکرد انتقادی جدید که بر پایه بی اعتمادی به منابع مسلمانان ، بنیان گذاری شده و افرادی همچون ونزبرو  پیرو این مکتب هستند .آنها تا جایی پیشرفته اند که ونزبرو می نویسد : " تمامی آنچه ما امروزه از اسلام و آموزه های توحیدی قرآن می دانیم ،محصول قرن دوم است". همچنین تاریخ هایی که در کتب مقدس آمده است دقیق نیستند و اصطلاح  تاریخ نجات history of salvation  را برای آن به کار می برند.

چرا مسیحیان از سه خدا صحبت می کنند؟

می توان گفت تثلیث مبتنی بر برداشت ،فهم و تجربه انسان ها در طول تاریخ از نحوه حضور خداوند در جهان است. صفات اصلی خداوند بر مبنای کتاب مقدس داعی ، هادی و خفی است و با توجه به تاکید عهد قدیم بر وجود خدای واحد – یهوه – چگونه این امر با تثلیث جمع می گردد؟ پاسخی که معتقدان به تثلیث ارائه می کنند این است که تثلیث بهترین راه تبیین چگونگی خلقت جهان و پدیده وحی است وبه زعم خودشان مشکل وحدت و کثرت و کمال الهی و عدم تغییر را حل می کند زیرا خداوند در ذات خود نحوه ای از کثرت را دارا است و تثلیث می تواند آن را توضیح دهد.همچنین اعتقاد به تثلیث (به عقیده تثلیث باوران ) بهترین راه برای توصیف ذاتی محبت خداوند و حب بودن است.

در اعتقادنامه مسیحیان آمده است که خداوند دارای سهpersona  است و این امر به عنوان تثلیث (پدر،پسر و روح القدس) عنوان شده است ؛ اما نکته چالش برانگیز همین  کلمه persona  است .این کلمه در اصل به معنای نقش بوده لیکن به معنای شخص ترجمه شده است. بنابر این امروزه گروهی از معتقدان به تثلیث می گویند که این سه نقش  فاعلیت،آزادی و خودآگاهی هستند  و یک ذات و سه نقش را  تشریح می کنند و با توحید منافاتی ندارند .

تحلیل های متفاوت مسیحیان از آموزه تثلیث

برخی همانند فرقه اونیتاریانیسم ، معتقد به تثلیث نیستند. برخی نیز تثلیث راهمچون یک راز می دانند که درک معنای آن برای انسان مقدور نیست. اما برخی با پذیرش تثلیث، سعی در دفاع عقلانی از آن دارند و آن را به صورت سه نقش و صفت خداوند تبیین می کنند.البته گروهی نیز هستند که اعتقاد به سه ذات پسر،پدر و روح القدس را معنای تثلیث گرفته و به آن معتقدند.

نگرش مسحیان نسبت به محکوم کردن تثلیث در قرآن

برخی مسیحیان همانند مونتگمری وات معتقدند قرآن تثلیث مسیحی را رد نمی کند،بلکه سه خدایی را رد می کند ؛ همانطور که مسیحیان نیز سه خدایی را شرک به حساب می آورند . آنان می گویند آیات رد تثلیث در قرآن، احتمالا مرتبط با فرقه خاصی از مسیحیان بوده که در آن دوران در عربستان می زیسته اند .البته محققان مسلمان معتقدنداین توجیهات نمی تواند تثلیث مسیحی و یا ثنویت زرتشتی را به توحید نزدیک نماید.

آقای بیدقی در ادامه سخنان خود در پاسخ به سوال یکی از حضار، اشاره کوتاهی به تفاوتهای بین فرق مسیحی نمودند و گفتند از میان کاتولیکها برخی به تثلیث افرادی و سه خدایی اعتقاد دارند و معتقدند روح القدس از پدر و پسر نشات می گیرد.برخی نیز به تثلیث ذاتی اعتقاد دارند و خدای واحد را دارای سه اقنوم یا سه  ذات می دانند.همچنین اعتقاد دارند که نسب پاپ می بایست حتما به پطرس حواری برسد. عقیده پروتستانها در تثلیث بر این است که پدر و پسر از روح القدس منشعب گشته اند و به داشتن پاپ اعتقادی ندارند . لیکن ارتودکس ها به داشتن پاپ معتقدند ولی لزوم رسیدن نسب وی به پطرس حواری را صحیح نمی دانند.

این نشست با جلسه کوتاه پرسش و پاسخ به پایان رسید.