همایش ملی استاد مطهری و مطالعات قرآنی معاصر

گزارش همایش ملی استاد مطهری و مطالعات قرآنی معاصر

پژوهشکده مطالعات قرآنی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی با همکاری انجمن ایرانی مطالعات قرآنی و فرهنگ اسلامی و بنیاد علمی پژوهشی شهید مطهری، در روز 12 اردیبهشت مصادف با شهادت استاد مطهری، اقدام به برگزاری همایشی ملی با عنوان " استاد مطهری و مطالعات قرآنی معاصر " نمود. مراسم افتتاحیه این همایش با حضور دکتر علی مطهری فرزند استاد مطهری و حجه الاسلام  و المسلمین مصطفی رستمی رئیس نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه‌ها و دکتر مهدوی راد برگزار شد.

در ابتدا دکتر حسینعلی قبادی، ریاست محترم پژوهشگاه، ضمن خیر مقدم به میهمانان این همایش  از ویژگی‌های بارز شخصیتی و علمی استاد مطهری سخن گفت وبه یکی از ویژگی های بسیار مهم استاد که کمتر به آن پرداخته شده است، اشاره نمود. وی گفت: استاد از ذهنی مساله‌مند برخوردار بود و تنها در یکی از آثارش به بیست مساله اشاره نموده است و سایر آثار ایشان نیز به همین کیفیت هستند. وی به عنوان نمونه به کتاب "داستان راستان" استاد اشاره نمود وگفت: استاد در این کتاب قصد دارد مسائل جامعه را حل کند تا نسل آینده را به کارآمدی اسلام در آن روزگار باورمند سازد.

در ادامه دکتر فروغ پارسا، رئیس پژوهشکده مطالعات قرآنی، شهید مطهری را یکی از نخستین طلایه‌داران نهضت امام خمینی برشمرد که در طول حیات طیبه خود، نشان دادند که از نظریه امام خمینی در ضرورت حرکت تربیتی و فرهنگی برای پیروزی سیاسی، تبعیت می‌کنند. دکتر پارسا شهید مطهری را یکی از مهم ترین و تاثیرگذارترین اندیشمند تاریخ تشیع در عصر حاضر معرفی کرد و گفت : استاد مطهری در کنار فعالیت های مستمر و گسترده خود در حوزه‌های علمی روابط گسترده‌ای نیز با گروه‌های سیاسی مطرح داشتند و ایده عدم تفکیک دیانت و سیاست در سیره‌ی عملی ایشان واضح است. وی تصریح کرد: بحث در مورد اندیشه های فلسفی و نگاه به استاد به عنوان یک فیلسوف، متکلم یا یک فقیه، پیش از این در همایش‌های مختلف مورد بررسی قرار گرفته اما اندیشه ‌های قرآنی ایشان کمتر بررسی شده است. دکتر پارسا در ادامه بیان کرد: استاد به نظریه حداکثری در دین اعتقاد داشتند و می‌گفتند که قلمرو دین و آموزه‌های قرآنی، پهنه دین و دنیای انسان‌های معاصر را دربرمی‌گیرد. استاد به جد به این مساله اعتقاد داشتند که انسان در همه ادوار تاریخ به دین نیاز دارد و در همین رابطه است که بحث احیای اندیشه دینی را مطرح می‌کنند.

وی مهمترین دغدغه استاد مطهری را خلوص دین و عدم التقاط با دیگر مکاتب، و مهمترین بحث استاد در مورد قرآن را امکان و ضرورت فهم آن دانست و گفت: آثار استاد نشان می‌دهد که ایشان با دقت خاصی مسئله امکان فهم، ضرورت، مبانی و سطوح معانی قرآن را مطرح می‌کنند که برخی این تلقی را دارند که دیدگاه‌های ایشان، شباهت‌هایی با هرمنوتیک مدرن دارد.

دکتر سیدهدایت جلیلی دبیر علمی همایش، در بخش بعدی به ارایه گزارشی از این همایش پرداخت و بر مولفه و محورهای همایش و هدف از برگزاری آن تصریح نمود و بیان کرد: اولین مولفه ای که تلاش کردیم مورد توجه باشد، جنبه ای از شخصیت استاد مطهری بود که کمتر مورد کاوش قرار گرفته بود. اینکه مطهری را می‌توانیم یک مفسر و قرآن‌پژوه بدانیم چه اینکه بسیاری از افراد، قرآن‌پژوه هستند، بدون اینکه عنوان مفسر را داشته باشند و استاد مطهری گرچه عنوانش مفسر یا استاد مطالعات قرآنی نبوده، اما به جد می‌توان ایشان را یک مفسر و قرآن‌پژوه بدانیم.حتی می‌توانیم ادعا کنیم که زیست فکری و وجودی وی، چالش بر سر تفسیر قرآن و متن بوده است. مولفه دیگری که دکتر جلیلی در ادامه سخنان خود به آن اشاره نمود ، عبور از رویکردهای خطابی و تبلیغی و ترویجی بود .وی گفت: در واقع ما سعی کردیم که گام را در فضای تحلیلی و یا انتقاد برداریم که خود نوعی تأسی از سیره فکری و علمی استاد مطهری است. ایشان مولفه دیکر را پرهیز از بسندگی به صاحب‌نظران در دسترس دانست که حضور اساتید و دانشجویان از شهرهای مختلف تاکیدی بر این مولفه است.

دکتر جلیلی در پایان سخنان خود بر این نکته تاکید کرد که : ما سعی کردیم  جریان اندیشه و تفکر را به این سمت ببریم که همانگونه که استاد مطهری با سنت فکری خود و با اندیشه‌های روزگار خود مواجهه تحلیلی دارد، ما هم همین کار را با آثار و میراث ایشان داشته باشیم.

دکتر علی مطهری، نائب رئیس مجلس شورای اسلامی، در این همایش با بیان این مساله که روش فکری استاد  برگرفته از حکمت متعالیه است، گفت:  قرآن دراین روش فکری  جایگاه ویژه‌ای دارد و از ویژگی‌های شهید مطهری این است که ایشان هیچ‌وقت فلسفه‌زده نشد و به اصطلاح تعصب فرقه‌ای و یا گروهی پیدا نکرد. همانطور که هیچ‌‌وقت عرفان‌زده و کلام‌زده هم نشد. چون روح علمی داشته و به دنبال کشف حقیقت بوده است. مطهری بیان کرد : شهید مطهری  در همه موارد چه فلسفی چه تاریخی از قرآن استفاده کرده است. مثلا وقتی می‌خواهد ماتریالیسم تاریخی را رد کنند، در نهایت از قرآن استفاده می‌کنند.

وی همچنین در مورد نحوه برخورد استاد با افراطیون شیعه و سنی گفت: شهید مطهری  نحوه برخورد با قرآن و عترت، از جانب افراطیون شیعه و سنی را نقد می‌کنند که دسته اول به قرآن توجه ندارند و دسته دوم نیز به عترت و می‌گویند که قرآن و عترت عدل هم هستند و هریک بدون دیگری مفید و کارساز نخواهد بود.

ایشان در بخش دیگری از سخنان خود  تصریح کرد: شما  تفسیرهای قرآن شهید مطهری را حتما ملاحظه کرده اید. ایشان سبک مخصوص خود را دارد اما در حد خود، مورد توجه واقع نشده است و شاید اشکال از ما بوده که عنوان آنها را (آشنایی با قرآن) گذاشته‌ایم و احتیاط کردیم . اما در واقع تفسیر قرآن است که نکات بدیع فراوانی نیز دارد و سبک تفسیری مخصوص به خود استاد است.

در ادامه حجه الاسلام مصطفی رستمی، رئیس نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه‌ها، در این همایش بیان کرد: شهید مطهری کسی بود که دست به جهاد علمی زد و هرکجا انحرافی وجود داشت، ایشان نیز به آن می‌پرداخت. مبارزه با ناسیونالیسم به معنای غلط خود و مبارزه با التقاط در قالب‌های مختلف و مبارزه با تحجر و غلو در قالب‌های مختلف را پیگیری می‌کرد. امام راحل نیز در پیام خود اشاره کردند که آنها شخص مطهری را شهید کردند اما شخصیت علمی او همواره وجود خواهد داشت.

در ادامه حجهالاسلام محمدعلی مهدوی راد، عضو هیئت علمی گروه قرآن و حدیث پردیس فارابی دانشگاه تهران سخنرانی نمود .وی بیان کرد: به نظر می‌رسد که شانزده جلد یاداشت‌های استاد برای سوژه‌هایی که در اختیار می‌گذارد و جهت‌هایی که می‌دهد سودمندتر از دیگر مکتوبات است و به همه جامعه علمی که استاد را دوست دارند، توصیه می‌کنم که یکبار هم که شده این یاداشت‌ها را بخوانند. بن‌مایه‌هایی از سخنرانی‌ها در همین یاداشت‌هاست. وی تصریح کرد: باید ببینیم سهم امروز ما از مطهری چیست؟ یکی از دوستان در تلویزیون می‌گفت که پروژه مطهری پایان یافته و تمام شده است و می‌گفت چه کسی حاضر است به این صراحت که مطهری حرف می‌زند، حرف بزند و با آن صراحت با خرافات مبارزه کند؟ بنابراین اگر کسی بخواهد مصداق عمل صالح باشد، در هر مرحله‌ای اولین مسئله‌ای که باید مورد توجه قرار دهد این است که زمان‌شناس باشد. از زمان‌شناسی غافلیم و سهم مطهری برای جامعه امروز این است که به این نکته توجه کنیم. همچنیم حریت و آزادگی را باید از ایشان یاد گرفت. غیرت دینی و استوارگویی هم از ویژگی‌های مطهری است که امروز مهم است.

بعد از مراسم افتتاحیه  دو نشست هم زمان در نوبت صبح  برگزار شد .این دو نشست از ساعت 11 تا 13 ادامه داشت و با پرسش و پاسخ به پایان رسید.

یکی از این نشست ها با عنوان: " استاد مطهری و بازاندیشی در مباحث علوم قرآنی" بود که با مدیریت دکتر درزی و با سخنرانی دکتر مقصود فراست‌خواه استادیار موسسه‌ی پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی ، دکتر زهرا اخوان‌صراف مدرس حوزه و دانشگاه ، مرتضی سلمان نژاد پژوهشگر دانشگاه امام صادق(ع) و دکتر قاسم درزی استادیار دانشگاه شهید بهشتی و عضو هیات مدیره انجمن ایرانی مطالعات قرآنی و فرهنگ اسلامی، در سالن ادب  برگزار شد.

نشست دیگر با عنوان" استاد مطهری و گفتگوی مطالعات قرآنی و علوم انسانی" با مدیریت دکتر مالک شجاعی جشوقانی و سخنرانی دکتر مهدی جمشیدی پژوهشگر فرهنگ و اندیشه‌ی اسلامی ، دکتر یحیی بوذری‌نژاد دانشیار دانشگاه تهران ، دکتر علی‌اصغر خندان از دانشگاه امام صادق ع ، دکتر سید رضا حسینی استادیار پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، دکتر سید محمد نجاتی حسینی استادیار موسسه‌ی مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران، حسین شجاعی دانشجوی دکتری دانشگاه تهران و دکتر مالک شجاعی جشوقانی استادیار پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی بطور همزمان در سالن حکمت پژوهشگاه علوم انسانی برگزار گردید.

دو نشست همزمان دیگر نیز در نوبت عصر نیز در دو سالن ادب و حکمت از ساعت 14 تا  17 برگزار شد.

یکی از این نشست ها با عنوان: " استاد مطهری و مطالعات قرآنی و تحول اندیشه‌ی دینی" با مدیریت دکتر بهارزاده استادیار دانشگاه الزهراء و عضو هیات مدیره انجمن ایرانی مطالعات قرآنی و فرهنگ اسلامی و با سخنرانی دکتر محسن آرمین، پژوهشگر مطالعات قرآنی، دکتر نهله غروی نایینی استاد دانشگاه تربیت مدری و دکتر معصومه ریعان استادیار دانشگاه بوعلی سینا آغاز و با پرسش و پاسخ به پایان رسید.

 در نشست همزمان با عنوان: " میراث فکری استاد مطهری و رویکردهای تفسیری معاصر" که با مدیریت دکتر سید هدایت جلیلی برگزار شد، دکتر مسعود صادقی استادیار دانشگاه تهران، دکتر امیر احمدنژاد استادیار دانشگاه اصفهان، دکتر علی‌رضا عابدی سرآسیا استادیار دانشگاه فردوسی مشهد و دکتر احمد قرایی استادیار دانشگاه ولی‌عصر رفسنجان به ایراد سخنرانی پرداختند.