سیاست خارجی قطر در شرایط نوین منطقه ای (با تاکید بر جنگ غزه و روابط با ج.ا.ایران)
گزارش نشست سیاست خارجی قطر در شرایط نوین منطقه ای (با تاکید بر جنگ غزه و روابط با ج.ا. ایران)
نشست تخصصی سیاست خارجی قطر در شرایط نوین منطقه ای (با تاکید بر جنگ غزه و روابط با ج.ا.ایران) از سوی گروه پژوهشی مطالعات منطقه ای پژوهشکده مطالعات سیاسی، روابط بین الملل و حقوق، روز چهارشنبه 27 دی ماه 1402 در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی با سخنرانی دکتر حسن احمدیان عضو هیات علمی دانشگاه تهران و دکتر حمیدرضا دهقانی پوده سفیر سابق جمهوری اسلامی ایران در قطر برگزار شد.
در ابتدای این نشست پس از خیرمقدم دکتر محمدعلی فتح الهی ریاست محترم پژوهشکده مطالعات سیاسی، روابط بین الملل و حقوق، دکتر علی اکبر اسدی مدیر نشست به ارایه مقدمه ای در خصوص وضعیت جدید منطقه ای پس از عملیات طوفان الاقصی و جنگ غزه و تأثیرات آن بر بازیگران غرب آسیا پرداختند و سپس سخنرانان مدعو به ارایه نظرات و دیدگاههای خود در خصوص سیاست خارجی قطر در شرایط نوین منطقه ای پرداختند.
دکتر حسن احمدیان به عنوان سخنران اول نشست ابتدا به اهداف کلان قطر در سطح راهبردی از جمله تضمین بقاء و ماندگاری اشاره کردند و سپس نقشه ای مختلف این کشور را در عرصه منطقه ای و بین المللی تبیین کردند. از جمله نقشهای مورد اشاره در این خصوص دستیابی به جایگاهی کلیدی در روابط با قدرتهای بزرگ و میانجیگری در بحرانهای منطقه ای و بین المللی است. این کشور از جمله با میانجیگری در صدد شناسایی بین المللی به عنوان بازیگری برجسته است و دوحه در بسیاری از میانجی گریها منافع خاصی را دنبال نکرده است. تقویت و بهره گیری از ارتباطات شخصی با رهبران جهان و ارایه بسته های مالی از جمله سازوکارهایی است که رهبران قطر از آنها برای پیشبرد اهداف و تقویت کارکردهای سیاست خارجی استفاده می کنند. نقش دیگر قطر به نوع ارتباط با اسلام سیاسی مربوط است و یکی از مباحث مهم نوع ارتباط قطر با جریان اخوان المسلمین محسوب می شود. در این راستا گرایش قطر به اخوان به معنی حمایت کامل از این جریان نیست و عمدتا به معنی جهت دهی به آن و استفاده از آن برای ایفای نقش منطقه ای است. چرا که در کنار این موضوع نقش قومی و ملی گرایانه قطر در عرصه عربی نیز مهم تلقی می شود.
عضو هیات علمی دانشگاه تهران در بخش دیگری از سخنرانی خود به تبیین سیاست خارجی قطر در خصوص مسأله فلسطین پرداختند و آن را به دو دوره قبل و بعد از سال 2006 تقسیم بندی نمودند. قطر تا قبل از سال 2006 حامی سیاسی و مالی تشکیلات خودگردان فلسطینی بود و در کنفرانس مادرید و روند اسلو مشارکت داشت. اما بعد از سال 2006 با تشدید اختلافات داخلی فلسطین و قدرت گیری حماس، این کشور به حامی مالی حماس تبدیل شد. قطر در جنگ اخیر غزه نقش میانجیگری را بر عهده گرفته است و فعالیتهای الجزیره نیز در پررنگ تر کردن روند جنگ و هزینه های آن نقش مهمی دارد. قطر با میزبانی از دفتر سیاسی حماس و ارتباطات با اسرائیل، با پیشنهاد میانجیگری از سوی آمریکا مواجه شده به پیشبرد این نقش می پردازد. با این حال می توان گفت نقش میانجیگرانه قطر زیر سقف اراده آمریکا عمل می کند و کنش مستقل قطر آستانه مشخصی دارد.
دکتر احمدیان در خصوص روابط قطر با جمهوری اسلامی ایران به تبیین مسائل و عرصه های مختلف مناسبات دو کشور و سطوح دوجانبه، منطقه ای و بین المللی پرداختند که از جمله به مدیریت میدان گازی مشترک بین دو کشور، کاهش فشارهای عربستان و میانجیگری های دوحه بین تهران و واشنگتن مربوط می شود. با این حال محاصره قطر از سوی عربستان و متحدین آن در سال 2017 و حمایتهای ایران از قطر در این مقطع باعث ایجاد تغییراتی مهم در سیاستهای قطر در خصوص ایران شد و می توان رویکرد و روابط قطر با ایران را به دو مقطع قبل و بعد از بحران سال 2017 تقسیم کرد. در دوره قبل از 2017 روابطی بدون تنش بین دو کشور وجود داشت، اما تغییراتی جدی نیز در روابط رخ نمی داد و شکلی از موازنه گری با سویه انفعالی توصیف اصلی روابط دوحه با تهران بود. اما بعد از این سال موازنه گرایی فعالانه در روابط قطر با ایران شروع شد و دورهای طلایی برای مناسبات ایجاد شد. در این بحران ایران به مفری برای اقتصاد قطر تبدیل شد و با شکل گیری ارتباطات ویژه، نگاه به ایران و برادران عرب از سوی دوحه تغییر کرد. لذا در حالی که در دوره قبل روابط ارزش تاکتیکی داشت، در مقطع پس از 2017 مناسبات بین دو کشور ارزش راهبردی پیدا کرد.
دکتر حمیدرضا دهقانی پوده به عنوان سخنران دوم نشست به تبیین جهت گیریها، تغییرات و چالشها و موفقیت های قطر در عرصه سیاست خارجی پرداختند. به اعتقاد ایشان قطر موفقیت را در تعامل با دنیا تعریف می کند و به خصوص برای تعامل و همکاری با امریکا برنامه ریزی کرده است. با این حال در بحران سال 2017 این امکان وجود داشت که قطر یکی از بزرگترین ضربات خود را از امریکا دریافت کند و اگر حمایتهای ایران، ترکیه و برخی از عناصر داخلی در امریکا وجود نداشت، این ضربه محقق می شد. لذا اولین مؤلفه سیاست خارجی قطر، توسعه تعاملات با جهان و ایفای سیاستی فعالانه و مشارکتی و برعهده گرفتن نقش هایی خاص در عرصه بین المللی است. قطر از سال 2017 در برخی سیاستهای خود تجدیدنظر کرد و دریافت که صرف میزبانی از پایگاه نظامی امریکا در این کشور برای کسب امنیت کفایت نمی کند و باز هم ممکن است تهدیداتی علیه امنیت ملی این کشور شکل بگیرد. لذا سیاست افزایش تعامل با امریکا را در پیش گرفت و از جمله با تقویت لابی در این کشور بازهم به امریکایی ها پناه برد.
سفیر سابق جمهوری اسلامی ایران در قطر در بخش دیگری از سخنان خود به تبیین تغییر و تحولات سیاست خارجی قطر در دهه های اخیر پرداختند. تغییرات جدی در سیاست خارجی قطر از زمان به قدرت رسیدن شیخ حمد در سال 1995 آغاز شد و این کشور به شکل های مختلف در جهت تقویت ابزارها و افزایش نقش منطقه ای و بین المللی تلاش کرد. تأسیس شبکه تلویزیونی الجزیره در سال 1996، راه اندازی هواپیمایی قطر، ایفای نقش های میانجیگری از جمله بین طالبان افغانستان و امریکا و تبدیل شدن به کانونی برای صدور گاز از جمله تلاشهای رهبران قطر برای ابزارسازی بوده است. انجام سرمایه گذاری های مختلف با بهره مندی از صندوق سرمایه گذاری قطر با بیش از 500 میلیارد دلار ذخیره ارزی، میزبانی از جام جهانی فوتبال 2022، تبدیل شدن به مرکز رسانه ای و پیشبرد فعالیتهای علمی و آموزشی نیز از دیگر فعالیتها و موفقیت های قطر بوده است. با این تلاشها، قطر ضمن بسترها و ظرفیتهای مهمی را برای نقش آفرینی منطقه ای و بین المللی ایجاد کرده و ضمن تعامل با غرب، پذیرای چنین نقشی شده است.
در انتهای جلسه شرکت کنندگان ضمن ارایه برخی دیدگاهها، پرسشهایی را مطرح ساختند که با پاسخ و توضیحات سخنرانان محترم همراه بود.
نظر شما :