معرفی پژوهشکده
پژوهشکده زبانشناسی
ازجمله قدیمی ترین پژوهشکده های پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی است که در نتیجه ادغام دو موسسه بزرگ "بنیاد فرهنگ ایران" به مدیریت پرویز ناتل خانلری و "فرهنگستان زبان و ادب فارسی (فرهنگستان دوم)" به مدیریت صادق کیا پس از انقلاب اسلامی پدیدآمد.تمامی استادان و پژوهشگران دو موسسه یادشده که دارای تخصص زبانشناسی و فرهنگ و زباهای باستانی بودند، به این پژوهشکده منتقل شدند. از این‌رو، پژوهشکده زبانشناسی همواره یکی از مراکز پژوهشی قدرتمند، صاحب‌نام و تاثیرگذار در پهنه مطالعات زبانشناسی در ایران بوده است. پژوهشکده زبانشناسی محل کار و مراجعه و توجه پژوهشگران داخلی و خارجی بوده است و استادان برجسته‌ای چون مصطفی عاصی ، محمدتقی راشدمحصل، یحیی مدرسی تهرانی، مهشید میرفخرایی، کتایون مزداپور، زهره زرشناس، ایران کلباسی، احمد صفار مقدم و....، از اعضای هیات علمی آن بوده‌اند.
این پژوهشکده پس از انقلاب اسلامی در زمینه بازخوانی، شرح، تصحیح و ترجمه متون کهن اوستایی، پهلوی، سغدی، سکایی و... همچنین، زبانشناسی همگانی به ویژه در پهنه زبان و جامعه، زبان و رایانه، گویش‌شناسی و آزوفا(آموزش زبان فارسی به غیر فارسی زبانان) فعالیت پژوهشی و آموزشی گسترده‌ای داشته است. حاصل این فعالیت‌ها در دسترس قرار گرفتن میراث ایران باستان و امکان مطالعه برای دیگر رشته‌ها، همچنین ترویج و بومی‌سازی دانش نوپای زبانشناسی و کاربست آن در مطالعات زبان فارسی، گویش‌ها و نیز فضای مجازی و زیرساخت‌های دیجیتال علوم انسانی کشور بوده است. تالیف و چاپ صدها جلد کتاب، مجله، رساله و مقاله و تربیت تعداد زیادی دانشجو و پژوهشگر فرهیخته در مقاطع دکتری و کارشناسی ارشد و نیز همکاری با نهادی علمی اجرایی ذیربط چون فرهنگستان زبان فارسی، سازمان میراث فرهنگی و شرکت زیرساخت مخابرات نمونه ای از دستاوردهای پژوهشکده در چهار دهه گذشته است.
پژوهشکده، درحال حاضر، با 9 عضو هیات علمی و در قالب سه گروه پژوهشی: 1- فرهنگ و زبانهای باستانی، 2-زبانشناسی همگانی، 3- گویش شناسی می باشد. همچنین، تربیت دانشجو و پژوهشگر در مقطع دکتری و پسادکتری در دو رشته زبانهای باستانی و زبانشناسی فعالیت می کند. شناسایی، گردآوری و بازخوانی متون کهن و توسعه پایگاه دادگان فارسی در بستر فضای مجازی همچنان مهمترین برنامه‌های کلان و راهبردی پژوهشکده است. این دو رویکرد راهبردی مبتنی بر منافع ملی و نیاز کشور به حضور قدرتمند زبان فارسی در فضای مجازی وتوسعه زیرساخت های لازم برای بومی سازی فناوری هوش مصنوعی در کشور است.
- رئیس پژوهشکده زبانشناسی:
- آقای دکتر سیروس نصراله‌زاده
- مسئول دفتر رئیس پژوهشکده:
- سرکار خانم دکتر فائزه توکلی
- گروه زبانهای باستانی ایران
- معرفی گروه:
گروه «فرهنگ و زبانهای باستانی» در کنار «زبانشناسی همگانی» از آغاز شکل‌گیری پژوهشکده زبانشناسی پژوهشگاه علوم انسانی در زمینۀ پژوهش و آموزش فعالیت داشته است. بررسی زبانهای دوره ایرانی باستان و میانه (شامل دستور، تجزیه و تحلیل و ترجمۀ متن‌های تخصصی)، گویش‌های ایرانی، اساطیر، مباحث تطبیقی ادیان، زبانهای هم‌ریشه مانند سنسکریت و متن‌های فارسی دری، بخشی از زمینه‌های پژوهشی این گروه است و تاکنون از آثار پژوهندگان این رشته در پژوهشگاه حدود بیست عنوان کتاب و بیش از صد مقاله به چاپ رسیده است. افزون بر این در زمینۀ آموزشی در دو مقطع کارشناسی ارشد و دکتری دانش‌آموختگانی پرورده است که اغلب آنها در دانشگاه‌های دولتی فعال هستند.
- مدیرگروه:
- سرکار خانم دکتر فرزانه گشتاسب
- اعضای هیأت علمی گروه زبانهای باستانی:
- استاد آقای دکتر محمدتقی راشدمحصل
- سرکار خانم دکتر مهشید میرفخرایی
- سرکار خانم دکتر زهره زرشناس
- سرکار خانم دکتر امید ملاک‌بهبهانی
- آقای دکتر حمیدرضا دالوند
- آقای دکتر سیروس نصراله‌زاده
- کارشناس:
- سرکار خانم دکتر نادیا حاجی‌پور
گروه گویش‌شناسی
- معرفی گروه:
در این گروه قصد داریم طی یک طرح پژوهشی بلندمدت به برسی گویش‌های ایرانی (در ابتدا گویش‌های ایرانی غربی) بپردازیم. هدف این طرح استخراج ویژگی‌های نحوی و صرفی و واج‌شناختی و واژگانی گویش‌های ایرانی، در چهارچوب انگاره‌های رده‌شناختی، مخصوصاً انگارهٔ برنارد کامری است که سال‌ها پیش در گروه زبانشناسی انستیتوی ماکس پلانک برای مطالعات مردم‌شناسی تکاملی آغاز شد. نخستین همایش گویش‌های ایرانی بیشتر به معرفی پیشینه مطالعات گویش‌شناسی در ایران، و نیز مبانی و مقدمات گویش‌شناسی اختصاص دارد، اما همایش‌های بعد صرفاً به موضوع اصلی این طرح، یعنی بررسی ویژگی‌های گوناگون رده‌شناختی گویش‌های ایرانی می‌پردازد.
.مدیر گروه:
- آقای دکتر امید طبیب زاده
اعضای هیأت علمی گروه گویش‌شناسی:
- آقای دکتر مسعود قیومی
- آقای دکتر امید طبیب‌زاده
- گروه زبانشناسی همگانی
- معرفی گروه:
گروه زبانشناسی همگانی پژوهشگاه علوم انسانی در دو حوزۀ آموزش و پژوهش فعالیت می‌کند. فعالیت‌های اعضای گروه بر مسائل زبان فارسی متمرکز است و جنبه‌های نظری و کاربردشناختی را در بر می‌گیرد. توانمندسازی دانشجویان ارشد و دکتری زبانشناسی همگانی در شناسایی مسائل زبانی و کاربست جدیدترین نظریه‌ها و روش‌ها برای حل آنها از اهداف اصلی آموزش در پژوهشگاه است. دانشجویان با گذراندن واحدهایی با عنوان پژوهش‌ورزی در کنار اساتید گروه با جنبه‌های عملی پژوهش نیز از نزدیک آشنا می‌شوند. فعالیت‌های پژوهشی اعضای هیأت علمی گروه بر حوزه‌های آواشناسی و واج‌شناسی، دستور زبان، نحو و صرف، معنی‌شناسی، نشانه‌شناسی، کاربردشناسی و مطالعات میان‌رشته چون روان‌شناسی زبان، زبانشناسی اجتماعی، تحلیل گفتمان، تحلیل روایت و ادبیات و زبانشناسی متمرکز است.
- مدیرگروه:
- سرکارخانم دکتر آتوسا رستم بیک
- اعضای هیأت علمی گروه زبانهای همگانی:
- جناب آقای دکتر سید مصطفی عاصی
- جناب آقای دکتر یحیی مدرسی تهرانی
- سرکار خانم دکتر فاطمه راکعی
- سرکار خانم دکتر آزیتا افراشی
- جناب آقای دکتر حسین صافی
- سرکار خانم دکتر حوریه احدی
کارشناس: سرکار خانم دکتر آناهیتا پرتوی
مجله‌هایِ پژوهشکده زبانشناسی
پژوهشکده زبانشناسی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی دو فصلنامه علمی – پژوهشی زبانشناخت و زبان و زبانشناسی را در زمینه زبانشناسی تاریخی و زبانشناسی همگانی منتشر می‌کند.
- مجله علمی پژوهشی زبانشناخت
-
- شناسنامه نشریه
- مدیر مسئول:
- مصطفی عاصی
- سردبیر:
- زهره زرشناس
-
- مجله علمی-پژوهشی زبان و زبان شناسی
-
- شناسنامه نشریه :
- مدیر مسئول:
- مصطفی عاصی
- سردبیر:
- یحیی مدرسی تهرانی
دانشجویان پژوهشکده زبانشناسی
-
- دانش‌آموختگان زبانهای باستانی: کارشناسی ارشد:160 نفر دکتری: 40 نفر
- دانش‌آموختگان زبانشناسی همگانی: کارشناسی ارشد:180 نفر دکتری:40 نفر
آزمایشگاه زبانشناسی
- از آغاز تاسیس پژوهشکده زبانشناسی ایجاد آزمایشگاه تخصصی زبانشناسی مطرح بوده است. سرانجام در سال ۱۳۹۳ با تصویب ساخت و تعیین جایگاه استقرار آن در پژوهشکده و پس‌از بررسی آزمایشگاه‌های تخصصی زبانشناسی در داخل و خارج از کشور، مدلی از ساختار آزمایشگاه به‌دست آمد تا برآورنده نیازهای پژوهشگران باشد. این مدل دربرگیرندة یک سالن چندمنظوره برای برگزاری کارگاه آموزشی، همایش‌های از راه دور و اجرای طرح‌های گروهی با تعدادی رایانه متصل به یک سرور مرکزی جهت پردازش دادههای زبانی و یک اتاقک آکوستیک برای ضبط دقیق آواهای زبانی است. به‌دلیل مجاورت ساختمان پژوهشگاه با خیابان در ساختار فیزیکی سالن نیز تغییراتی انجام شد تا از صدای محیط و نوفه کاسته شود. ازاین‌رو، با دو لایه شیشه دوجداره (روی‌هم چهار لایه) اتاق آزمایشگاه از محیط بیرون جدا شد تا در کیفیت ضبط صدا در اتاقک هیچ‌گونه اختلالی ایجاد نشود. دستگاه ضبط حرفه‌ای Zoom H6 که مجهز به میکروفون شور (SHURE) است در اتاقک نصب شد.
- تعداد ۸ رایانه کوچک به سرور مرکزی که مجهز به ۲ پردازنده 14 هسته‌ای و یک پردازنده گرافیکی ۲۰۸۰ است متصل شد تا امکان پردازش داده‌ها با حجم زیاد و الگوریتم‌های پیشرفته پردازش زبان طبیعی را فراهم آورد. این سرور که با سیستم عامل لینوکس راه‌اندازی شده‌است قابلیت پردازش دادههای متنی فارسی در سطح بن‌واژه‌سازی، برچسب‌دهی مقولات دستوری، تجزیه نحوی و برچسب‌گذاری آوایی را دارد. استانداردسازی دادههای برچسب‌خورده نیز ازجمله فعالیت‌های این آزمایشگاه است. شایان ذکر است دادههای برچسب‌خورده به‌عنوان دادههای ورودی پایگاه داده زبان فارسی در نظر گرفته می‌شود تا از امکانات این پایگاه جهت استخراج اطلاعات زبانشناسی مورد نیاز پژوهشگران استفاده گردد.
عکس آزمایشگاه زبانشناسی
قطب زبانشناسی پیکرهای
ازآن‌جا که قطب‌های علمی معتبرترین مرجع در رشته‌های تخصصی به‌شمار می‌آیند و در چارچوب سیاست‌ها و اولویت‌های مصوب نقشه جامع علمی کشور و شورای عالی عتف ایفای نقش می‌کنند، قطب علمی زبانشناسی پیکرهای در پژوهشگاه علوم انسانی با پشتوانة پیشینه‌ای علمی و عملی طولانی با توجه به پیشینه ای از فعالیت‌های زبانشناسی رایانشی در فرهنگستان زبان ایران در نیمة نخست دهة ۱۳۵۰که آغاز شده بود و با ایجاد پایگاه دادههای زبان فارسی به‌عنوان نخستین پیکرة جامع برای زبان فارسی که از سال ۱۳۷۲ در پژوهشگاه ادامه یافت ، معرفی رشتة زبانشناسی پیکرهای، تدوین برنامة درسی زبانشناسی رایانه‌ای و فرهنگ‌نگاری و تدریس آن، تدوین فرهنگ‌های پیکره‌بنیاد، هدایت شمارزیادی پایان‌نامة ارشد و رسالة دکتری با رویکرد پیکرهای، برگزاری همایش‌ها و هم‌اندیشی‌های پیکرهای و بالاخره تأسیس و تجهیز آزمایشگاه زبانشناسی در پژوهشکدة زبانشناسی، این قطب درپژوهشگاه با توجه به ابلاغ شورای قطب‌های علمی وزارت عتف در تاریخ ۷/۱۲/۱۳۹۷ به تصویب رسید . در ۲۲ خرداد ۱۳۹۸ دفتر قطب علمی و آزمایشگاه زبانشناسی با حضور معاون محترم پژوهشی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و جمع بزرگی از استادان و پژوهندگان زبانشناسی افتتاح شد.
نقش زبانشناسی پیکرهای به‌عنوان یکی از پیشتازترین و موفق‌ترین میان‌رشته‌ای‌ها برای بررسی، پژوهش و پردازش زبان، هدف‌های قطب این‌گونه مشخص گردید:
- معرفی و گسترش رشتة زبانشناسی پیکرهای و کاربردهای گوناگون آن
- ایجاد پیکره‌های زبانی مناسب و موردنیاز هدف‌ها و کاربردهای پژوهش‌های زبانی
- احراز مرجعیت علمی در زمینه‌ی زبانشناسی و زبانشناسی پیکرهای در مقیاس ملی و فرامرزی
- هماهنگی و جهت‌دهی به فعالیت‌های علمی دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی با رویکرد زبانشناسی پیکرهای به‌عنوان زیرساخت بسیاری از پژوهش‌های زبانی
- ارتقای آگاهی و دانش مربوط به توانمندی‌های زبان و ادب فارسی
- دست‌یابی به جایگاه شایستة زبان فارسی در رایاسپهر (Cyberspace)