بزرگداشت شادروان سید جمال ترابی طباطبایی، پیشکسوت دانش سکه‌شناسی

بزرگداشت شادروان سید جمال ترابی طباطبایی، پیشکسوت دانش سکه‌شناسی، سندشناسی و مورخ به همت پژوهشکده تاریخ پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، فرهنگستان هنر جمهوری اسلامی ایران، موزه ملک، انجمن ایرانی تاریخ و مرکز دایره المعارف انسان‌شناسی، موزه آثار نسخ خطی و فرهنگی هنری دکتر محمدصادق محفوظی، در تاریخ سه شنبه 24 دی ماه 1392 از ساعت 16 تا 19 در سالن ایران فرهنگستان هنر جمهوری اسلامی ایران ]میدان ولیعصر (عج)، نرسیده به تقاطع طالقانی، شماره 1552 [ برگزار می‌شود.

شادوران سید جمال ترابی طباطبایی پدر دانش سکه‌شناسی معاصر؛ بیش از شصت سال پژوهش در زمینه سکه‌شناسی ایرانی و اسلامی و همچنین فرهنگ عامه فعالیت کرد. گردآوری، ثبت و شناسایی سکه‌های سلسله‌های مختلف ایران دوران اسلامی، راه‌اندازی موزه آذربایجان و تالیف آثاری ارزشمند درخصوص دانش سکه‌شناسی و تاریخ ایران از دیگر فعالیت‌های او است. سید جمال ترابی طباطبایی، متولد سال ۱۳۰۴ در محله مهاد مهین (میار میار) تبریز و از نسل میرزا محمدرضی الحسنی الحسینی بود که نسبت ایشان با سی و سه پشت به حضرت امام حسن مجتبی(ع) می‌رسید. وی تحصیلات خود را در تبریز، دبستان تمدن، دبیرستان‌های رشدیه و فردوس پایان رسانید. سپس در رشته تاریخ، جغرافیا و علوم تربیتی از سال ۱۳۲۶ تا۱۳۳۰ در دانشسرای عالی تهران مشغول به تحصیل شد. بعد از دریافت رتبه یک دبیری در وزارت فرهنگ استخدام شد و سال‌ها در شهرهای ساوه و دامغان تدریس نمود. بعدها به تبریز منتقل شد و از سال از سال ۱۳۴۰ خورشیدی در دانشسرای مقدماتی پسران و دختران و دبیرستان های دهخدا و ایراندخت تبریز به آموزش علوم اجتماعی، زبان فرانسه و رسم فنی مشغول شد. استاد ترابی‌طباطبایی در گروه تاریخ دانشگاه تبریز به تدریس سکه‌شناسی پرداخت و تجربه‌های خود را در زمینه‌های خط‌شناسی و کتیبه‌خوانی به نسل‌های بعد منتقل کرد ایشان معتقد بود: «عقیده بر این دارم که اندوخته علمی و معنوی را نبایستی به گور برد.»

شادروان ترابی طباطبایی در سال ۱۳۳۷ مامور ایجاد و تدوین موزه آذربایجان شد و تا سال ۱۳۴۰ نیز به عنوان رییس موزه فعالیت کرد. وی در سال ۱۳۴۶ به عنوان کارشناس آثار باستانی و فرهنگ عامه به وزارت فرهنگ و هنر منتقل شد و برای دومین بار تا سال ۱۳۵۲ در سمت رییس موزه آذربایجان به خدمت پرداخت. سپس تا سال ۱۳۵۷ در سمت رییس اداره باستان شناسی و فرهنگ عامه آذربایجان شرقی به خدمت پرداخت تا بازنشسته شد. در دوران بازنشستگی بسیار پر تلاش تر بود و جمع آوری و تدوین آثار علمی‌و پژوهشی پرداخت.

استاد ترابی طباطبایی در معرفی و شناسایی سکه‌های دوران ایران اسلامی نقش مهمی ایفا کرد و بر این باور بود که که ایران به لحاظ سکه‌شناسی رتبه نخست دنیا را در اختیار دارد. وی بیش از سه هزار و پانصد سکه را جمع‌آوری کرد. شهرت جهانی و تخصص ایشان در سکه‌شناسی ایرانی و زمینه‌ساز همکاری‌های وی با سکه‌شناسان و پژوهشگرانی همانند دکتر جرج مایلز، دیوید سلوود، والتر هینتس، برت فراگنر، اینگر کریر، ریچارد فرای، هاری فلدمن و گوتفرید هرمان بود. شادوران ترابی طباطبایی در زمینه‌های مختلف علمی و فرهنگی از استادان بزرگی همانند عباس اقبال آشتیانی، وحیدالملک شیبانی، نصرالله فلسفی، علی اکبر بینا، مجیر شیبانی، پرویز ناتل خانلری، احمد مستوفی، محمد معین، مسعود خان کیهان و محمدباقر هوشیار بهره برد.

او به هنر علاقه بسیار داشت و در زمینه خوشنویسی و نقاشی آبرنگ فعالیت می‌کرد. وی از دوستداران شهریار بود. در زمینه عکاسی نیز بصورت حرفه‌ای فعالیت داشت و تصاویر ارزشمندی از مناطق مختلف ایران به ویژه تبریز قدیم تهیه کرد که بخشی از آنها را به موسسه دایره المعارف بزرگ اسلامی و سازمان اسناد ملی ایران تقدیم کرد.

نام شادروان ترابی طباطبایی در سالنامه جاودانه‌ای ایران به ثبت رسیده است و زندگی نامه ایشان نیز در کتاب «راهنمای محققین تاریخ و فرهنگ آسیای مرکزی» به چاپ رسیده است. این کتاب توسط انتشارات دانشگاه هاروارد و به زبان انگلیسی در سال ۱۹۹۵ میلادی منتشر شده است.

او در طول شصت سال فعالیت و پژوهش هزاران سند و عکس تاریخی را گردآوری و به سازمان‌ها و موسسه‌های مختلف اهدا کرد :

• تعداد ۲۰۰۰ سند تاریخی به سازمان اسناد ملی ایران (تلگراف‌هایی که بین علمای شیراز، تبریز و تهران مبادله شده، دست خط میرزای شیرازی در تاکید بر حرام بودن تنباکو، نامه‌های حاجی میرزا حسن مجتهد تبریزی، فرمان شیخ الاسلامی در زمان کریم خان زند و فرمان شاه طهماسب دوم به ایلات و عشایر برای جنگ با روس‌ها).

• تعداد ۸۰۰۰ قطعه عکس تاریخی به سازمان اسناد ملی ایران
• تعداد ۶۰۰۰ قطعه عکس و فیلم مربوط به سکه های ایران را به موسسه دایره المعارف بزرگ اسلامی
• تعداد ۴۰۰۰ قطعه فیلم مربوط به آثار باستانی آذربایجان شرقی به موسسه دایره المعارف بزرگ اسلامی

از وی بیش از سی و پنج کتاب و مقاله علمی در زمینه‌های سکه‌شناسی و فرهنگ عامه بر جای مانده که فهرست بخشی از آنها عبارت است از:

کتاب‌ها

• "سکه‌های اسلامی دوره ایلخانی و گورکانی" (1347).
• "نقشها و نگاشته های مسجد کبود تبریز " (1349).
• "سکه های شاهان اسلامی ایران"، (۱۳۵۰).
• "رسم‌الخط ایغوری و سیری در سکه شناسی" (۱۳۵۱).
• "سکه های آق قویونلو و مبنای وحدت حکومت صفویه در ایران" (۱۳۵۵).
• "آثار باستانی آذربایجان" (۱۳۵۵).
• "سکه های ماشینی ایران و مقدمه ای بر سکه شناسی" (۱۳۷۱).
• "نسب نامه شاخه ای از طباطبایی های تبریز " (۱۳۷۶).
• "کلیبر" (سرزمین دژهای تسخیر ناپذیر) (۱۳۸۱).
• "مسجد صفوی خسروشهر" (به انضمام دستنوشته های حسنعلی خان امیرنظام گروسی) (۱۳۸۲).
• "آثار باستانی شهرستان سراب" (۱۳۸۳).
• "سفینه نامه (دفتر اول)" (۱۳۸۳ ) ).
• "تاریخ تبریز به روایت سکه و ضمائم" (۱۳۸۴).
• "آثار باستانی اهر ارسباران" (۱۳۸۴).
• "آثاری باستانی از مناطق مختلف آذربایجان" (۱۳۸۴).
• "سفینه نامه (دفتر دوم)" (۱۳۸۶).
• "آثار باستانی استان اردبیل" (۱۳۸۷).

مقاله‌ها

• "چند سند تاریخی از صفویه تا قاجاریه "
• "بوشهر به روایت تاریخ، سکه، تمبر "
• "وقف نامه طالبیه تبریز "
• "فرامین بقعه شیخ صفی "
• "مغازه های مجیدالدوله یا مجیدیه "
• "تاریخ سردرود به هزار سال قبل از میلاد می رسد "
• "اولین سکه ها "
• "سکه های تامارای گرجی "
• "سکه‌هایی متنوع از اباقا آن "
• "خوانندگان و ما "
• "چند سکه معرفی نشده "
• "از زوایای تاریخ "
• "تاج و تاجداری "
• "کلیسای سن استپانوس"، بررسی های تاریخی، فروردین و اردیبهشت ۱۳۵۳، شماره ۵۰. مقاله مشترکی با همکاری عبدالعلی کارنگ.
• "سکه های قره قویونلو و آل جلایر "
• "حیدربابا از نظرگاهی دیگر "
• "سیری در عکاسی تبریز "
• "سیاه قلم کاری گمنام از خمسه نظامی "
• "سیاه قلم کاران شاهنامه امیربهادری "
• "سکه های ضرب تبریز (شهرستان رشیدی، بوسعید، قیصریه، تبریز).
• " وقف نامه سیدمحمد کچه"

کتاب "سکه‌های آق قویونلو و مبنای وحدت حکومت صفویه در ایران" که در سال ۱۳۵۵ چاپ شدبود به عنوان کتاب سال ایران معرفی شده و این جایزه ارزشمند را از آن خود کرد.

شادوران سید جمال ترابی طباطبایی در بیست و دوم مهر ماه سال ۱۳۸۸ به علت کهولت سن درگذشت و در قطعه هنرمندان آرامگاه وادی رحمت شهر تبریز به خاک سپرده شد.

فایل های ضمیمه

• Torabi Final Print