نشست تخصصی «مسأله در تاریخ» ۳۰ آذر ۱۴۰۰

بسمه تعالی

گزارش سخنرانی« مساله در تاریخ» دکتر عبدالرحمن حسنی فر و دکتر علی سالاری شادی

تاریخ برگزاری :30/ 09/ 1400

     به مناسبت فرا رسیدن هفته پژوهش، پژوهشکده تاریخ ایران  دو سخنرانی تحت عنوان « مساله در تاریخ» به دبیری خانم دکتر دلیر  در روزسه شنبه 29 آذرماه 1400 برگزار کرد. سخنرانان  این برنامه،  در ابتدا  آقای دکتر حسنی فر بود که در آغاز سخنرانی خود از اهمیت جایگاه پژوهش در تحقیقات تاریخی یاد کردند و همچنین از آسیب شناسی هایی که در ارتباط با امر پژوهش وجود دارد.ایشان با لحنی انتقادی به آسیب شناسی امر پژوهش پرداختند وخاطر نشان ساختند که محقق نباید تحت تاثیر موارد تصنعی جنجالی قرار بگیرد. ایشان در ادامه به مواردی چون سطحی نگری در پژوهش و عدم دقت و تأثیر پذیری از فضای تصنعی وهیجانی تأکید نمودند. ایشان تأکید نمودند که در موضوعاتی چون کودتای 1299ف ملی شدند صنعت نفت، کودتای 28 مرداد وانقلاب اسلامی پژوهش های زیادی صورت گرفته است اما به نظر می آید که حاصل برآمده از پژوهش در بر نداشته اند.نگاه های محدود وابزاری به این وقایع دستاورد این مطالعات است چرا که ما هنوز ظرفیت نیرویهای اسنانی وفکری داخلی  برای وقوع کنش در عرصه عمومی آشنایی نداریم و هنوز نمیدانیم در مواجه با نیروهای خارجی  چه باید بکنیم .ایشانبا اشاره به موارد دیگر گفته اند : ما دایم گرفتار تکرار وتکرار هستیم انباشتی وتجربه اندوزی از این واقعه انگار صورت نگرفته است.

 در ادامه دکتر سالاری به بحث مساله در تاریخ پرداخت .او ابتدا با اشاره به مساله وچیستی و ویژگی های آن ، به تفاوت امر مساله در علوم تجربی وعلوم انسانی بخصوص تاریخی پرداختند.دکتر سالاری در ادامه با طرح تردید وشک در وجود مسأله در تحقیقات تاریخی به نسبت وقیاس با سایر علوم خاطر نشان کرد طرح مسأله در تحقیقات تاریخی  محل شک وتردید است او افزودند: بدین سان تعریف مسأله در تاریخ کمی دشوار است چرا که چسیتی آن به نسبت محققی به محقق دیگر تفاوت دارد واین انگاره گاهی برای کسی معنا دارد در حالیکه برای کسی دیگر آن معنا را ندارد وشاید همگان آن را مسأله نشمرند. مسأله تاریخی حتی در صورت طرح توسط یک محقق تاریخ شاید برای دیگری آن مسأله تلقی نشود چرا که برداشت متفاوت باعث آن می گردد که برای محققی مسأله باشد برای دیگری امری معمولی وعادی باشد وچارچوبی هم برای اثبات ادعای آن دو نیست .دکتر سالاری هم در ادامه خاطر نشان ساختند که : حال فرض قبول و وجود« مسأله در تاریخ» ، آن مسأله چیست وچه ماهیتی دارد؟ این بسیار مهم است که کیفیت وماهیتی وچیستی مسأله در  حوزه تاریخی مشخص وروشن شود.آیا آن مسأله می تواند مورد تأیید دیگران قرار گیرد؟ آیا دیگران آن را نیز بسان کاشف مسأله آن را همچنان مسأله می دانند. به نظرم آنچه که تحت عنوان مسأله در تاریخ مطرح است که حتی اگر با اهمال ومسامح آن را بپذیریم  بیشترحالتی ترکیبی از دو عنصر و  وجهه است یعنی: اول نحوه نگرش وبینش فردی وذهنیت  محقق به موضوع یا یک رخداد تاریخی است که چگونه آن را مسأله فهم کرده است ،دیگری وجود مواردی پر ابهام ویا آشفتگی در کیفیت یک امر وپدیده تاریخی است. وی در نهایت گفتند برفرض قبول مسأله در تاریخ گویا مراد ومنظور همان تبیین است که در توضیح آن بیان داشتند که: به نظرم  تاریخ وتحقیقات آن به گونه ای دیگر است وچندان مسأله پذیر نیست. پس شاید بهتر است گفته شود که ما در تاریخ با تبیین بهتر ومنطقی تر وعقلایی در باره موضوعات تاریخی مواجه هستیم که شاید مدعی مسأله مندی، بیشتر منظور ومرادش تبیین بهتر وهمه جانبه تری از موضوع است. ظاهرا تبیین خوب آن است که به چند پرسش اساسی وپایه ای جواب دهد از جمله استفهام: اول چگونه ( (HOW ، دوم چرا (WHY   ) که در حین بیان چگونگی وچرای باید به مکان وزمان و کنشگران انسانی وعوامل دخیل با مجموعه اقدامات وفعایت هایی نظیر تعامل ، تعاون ، تضاد ومخاصمه و...  وهمچنین استمرار آن پرداخته شود که چنین تبیین وپاسخی نیازمند بررسی همه جانبه موضوع با بیشترین وبهترین اطلاعات وداده ها است که روند خاص خود را دارد که در نهایت رخداد موضوعی مبهم وتیره به شرح وتبیینی ایده ال ومطلوب تبدیل شود. درحقیقت در تاریخ یک وضعیت مبهم وتار برای محققی حاصل می گردد که در بررسی وتحقیق آن تبدیل به یک تبیین روشن وایده آل ومطلوب تر می گردد. حال چنانچه چنین تبیینی به درستی صورت گرفته باشد ، باید همان نسبت در باره قبل وبعد آن رخ دهد وآن حتما باید در موارد بعدی ودر تداوم آن بعنوان عواقب خارج از دسترس تحقیق فعلی ساری جاری هم بگردد. بعبارت دیگر چنانچه آن ابهام به نحوی روشن واضح تبیین گردد، حتما همین موقعیت باید در ارتباط با ادامه یا همطراز در همان محدود تاریخی و( زمانی وموضوعی)  پیش آید یا وجود داشته باشدبعبارت دیگراگر آن تبیین به درستی در باره آن موضوع در مقطع مشخص تاریخی رخ نموده باشد باید همان کم وبیش در سابقه وادامه همان مووضوع کم وبیش وجود داشته باشد.