آغاز قرن پانزدهم هجری و یک روایت اشتباه

دکتر علی‌رضا شعبانلو

عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

بنا بر گزارش مرکز تقویم مؤسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران، معنای قرن یا سده، یکصد سال است. هر تقویم یک مبدأ دارد و در عرف اولین سال هر تقویم سال «یک» محسوب می‌شود. روز اول نخستین قرن هجری خورشیدی، جمعه ۱ فروردین ۱ و روز پایان آن، سه‏‌شنبه ۲۹ اسفند ۱۰۰، است. روز اول قرن دوم هجری خورشیدی، چهارشنبه ۱ فروردین ۱۰۱ و روز آخر آن، یک‏شنبه ۲۹ اسفند ۲۰۰، است. قرن چهاردهم هجری خورشیدی، از روز چهارشنبه ۱ فروردین ۱۳۰۱، آغاز شده و روز یک‏شنبه ۲۹ اسفند ۱۴۰۰ به انجام رسید. بنابراین، روز اول قرن پانزدهم هجری خورشیدی، دوشنبه ۱ فروردین ۱۴۰۱ است. (منبع خبر: مؤسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران)

خبر فوق، خبر نادرستی است. زیرا زمان یعنی تاریخ هیچ‌گاه از 1/1/1 شروع نمی‌شود و ابتدای تاریخ از 1/1/1 نیست، بلکه از 00-00-00 است یعنی روز صفر و ماه صفر و سال صفر.

وقتی زمان از صفر شروع شد و 24 ساعت گذشت، روز 1 و ماه صفر و سال صفر خواهیم داشت: روز 01- ماه 00- سال 00 و قس علی هذا. این اشتباه از این جا ناشی شده است که زمان را شیء هستومند صُلب (مانند یک تکه آجر یا یک قطعه سنگ یا یک نفر انسان یا یک عدد گردو و بادام) تلقی کرده‌اند که در شمارش آنها از یک شروع می‌کنیم و صفر نداریم، زیرا اینها دارای هستی‌اند و شکل دارند در حالی‌که زمان مانند مقادیر دیگر مثل وزن و طول از اجزا تکوین می‌یابد و کامل می‌شود و شکل می‌گیرد و به یک واحد مثل دقیقه، روز، هفته و سال تبدیل می‌شود. ما وقتی‌که در نقطه آغاز ایستاده‌ایم و می‌خواهیم یک متر جلوتر برویم در نقطه یک نیستیم بلکه در نقطه صفر هستیم و باید حرکت کنیم تا از صفر به یک برسیم. حال اگر بخواهیم یک ساعت بدویم باز شروع حرکت ما از یک نخواهد بود زیرا زمانی که ایستاده‌ایم و حرکت نکرده‌ایم، زمان صفر است و بلافاصله با حرکت ما، زمان از صفر به سوی ارقام بعدی حرکت می‌کند وقتی که ثانیه‌ها به پایان ثانیه 59 رسیدند یک دقیقه شکل می‌گیرد. فاصله میان صفر تا اول ثانیه 59 یک دقیقه نیست ولی درون دقیقه اول است. درست مانند مسابقة فوتبال، وقتی 40 دقیقه و 30 ثانیه از بازی گذشته است یعنی ساعت 30: 40: 00 را نشان می‌دهد ما درون دقیقه 41 هستیم ولی نمی‌گوییم 41 دقیقه از بازی گذشته بلکه می‌گوییم 40 دقیقه از بازی گذشته و در دقیقه 41 بازی هستیم.

محور اعداد بالا را در نظر بگیرید چنان می‌بینیم صفر در میان محور قرار دارد و نقطة آغاز به سوی طرفین است. از صفر تا پایان 9 شامل ده مقطع است و از آغاز 10 تا پایان 19 نیز ده مقطع است و از 20 تا پایان 29 و از 30 تا پایان 39 و از 40 تا پایان 49 و از 50 تا پایان 59 و از 60 تا پایان 69 و از 70 تا پایان 79 و از 80 تا پایان 89 و از 90 تا پایان 99 نیز هر کدام دارای ده مقطع هستند. اگر این مقطع‌ها را جمع کنیم به عدد 100 می‌رسیم یعنی از صفر تا پایان 99 شامل 100 مقطع است.

حال اگر این مقطع‌ها را سال بنامیم از 00 – 00-00 یعنی از ثانیه آغاز هجرت (که نه روز کامل داریم و نه ماه و نه سال) تا پایان 29 اسفند سال 99 شمسی (سال 365 روزه نه 355 روزه) شامل صد سال کامل خواهد شد و یک سده یا قرن به حساب خواهد آمد. اگر این شمارش در جهت مثبت محور باشد سال‌های بعد از هجرت را مشخص می‌کند و اگر در جهت منفی باشد سال‌های قبل از هجرت را نشان می‌دهد.

در اندازه‌گیری طول نیز همین‌گونه است. فاصلة میان صفر تا پایان 99 را 100 سانتی‌متر محسوب می‌کنیم و صد سانتی‌متر دوم را از 100 تا پایان 199 می‌دانیم نه از 101 تا پایان 200. پس 29 اسفند 1399 پایان سدة چهاردهم هجری شمسی است و سده پانزدهم از یکم فروردین 1400آغاز شده است و در انتهای روز 29 اسفند 1499 پایان می یابد.