سخنرانی رئیس پژوهشگاه در نشست مشترک رئیس‌جمهور و رئیسان مراکز علمی کشور
دکتر قبادی: رشته‌های علوم انسانی، پشتوانه‌ی عظیم استمرار سلامت و بهداشت روانی جامعه هستند
سخنرانی رئیس پژوهشگاه در نشست مشترک رئیس‌جمهور و رئیسان مراکز علمی کشور
دکتر قبادی: ملت ایران همواره با حکمت‌مداری، حلم و اندیشه‌ی شهودی و باور به اتصال به قدسیت از پس مصیبت‌های گوناگون برمی‌آید
رشته‌های علوم انسانی، پشتوانه‌ی عظیم استمرار سلامت و بهداشت روانی جامعه هستند
نشست مشترک اندیشمندان و مسئولان مؤسسات دانشگاهی، پژوهشگاهی و حوزوی روز سه‌شنبه، ۲۳ اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۹ در حضور دکتر حسن روحانی، رئیس‌جمهور کشورمان برگزار شد. در این نشست صمیمانه دکتر حسینعلی قبادی، رئیس پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی نیز به ایراد سخنرانی پرداخت که در ادامه متن سخنان دکتر قبادی از نظرتان می‌گذرد:
بسم الله الرحمن الرحیم
لاحول‌ولا قوه الا بالله العلی العظیم
«با احترام، سخنم را با دو بیت از لسان‌الغیب حافظ شیرازی به محضر امیرالمومنین حضرت علی (ع) در شب ضربت خوردن آن بزرگوار آغاز می‌کنم:
دوش وقت سحر از غصه نجاتم دادند واندر آن ظلمت شب آب حیاتم دادند
چه مبارک سحری بود و چه فرخنده شبی آن شب قدر که این تازه براتم دادند
عرائضم در دو بخش تقدیم می‌شود:
اول؛ گزارش اقدامات صورت‌گرفته در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برای مقابله با کرونا
دوم؛ ظرفیت‌های علوم‌انسانی در رویارویی ایران با کرونا به‌عنوان نمودی از کارکرد تمدن حکمت‌بنیان
پژوهشگاه علوم‌انسانی و مطالعات فرهنگی با عنایت به تراز ملی و تمدنی خود در سطح کشور که به عنوان قدیمی‌ترین، بزرگ‌ترین و متنوع‌ترین سازمان پژوهشی حوزه علوم انسانی فعالیت می‌کند، از ابتدای شیوع بیماری کرونا در صدد برآمد که با تدوین طرحی راهبردی؛ حوزه‌های مختلف علوم انسانی و اجتماعی و تعاطی آنها با حوزه‌های دیگر دانش -از جمله پزشکی- را به عنوان یک مبدأ برای فعالیت‌های راه‌گشای پژوهش‌های کاربردی قرار دهد و با دعوت از فرهیختگان برجسته‌ی رشته‌های مختلف علوم انسانی و پزشکی، موضوع را به جهت تأثیرات ماندگار و پایدار آن بازکاوی کرده و از دل این بررسی‌ها، راهکارهای عملیاتی برای حوزه سیاست‌گذاری استخراج کند.
هفت اقدام مهم پژوهشگاه
۱- گسترش و ترویج راهبرد امیدآفرینی از طریق به کارگیری حداکثری از فضای مجازی (در سه بخش)
اول، با عنایت به ذائقه عمومی جامعه به سمت بهره‌گیری از دانش در فضای مجازی و همچنین وضعیت نامناسب برای انتشار آثار به صورت کتاب، یکی از سیاست‌های پژوهشگاه در این دوران، تشویق اعضای هیأت علمی به انتشار دیدگاه‌ها و تحلیل‌های خود در فضای مجازی و تسهیل دسترسی همه مخاطبان اجتماعی به این دیدگاه‌ها بوده است. در این‌زمینه، تاکنون با انتشار بیش از ۱۰۰یادداشت، مصاحبه و تحلیل علمی از سوی اعضای هیأت علمی پژوهشگاه در وب‌سایت‌ها، شبکه‌های اجتماعی و به‌طور کلی فضای رسانه‌ای منتشر و به سهولت در دسترس عموم مخاطبان قرار گرفته است.
دوم، پژوهشگاه ضمن راه‌اندازی «پویش رسانه‌ای امید» که با انتشار فایل‌های تصویری استادان برجسته‌ی علوم انسانی کشور در فضای مجازی، دیدگاه‌های امیدبخش از منظر رشته‌های مختلف علوم انسانی را، به جامعه تزریق کرده و این مسیر را ادامه می‌دهد.
سوم، برگزاری همایش بین‌المللی مجازی «ابعاد انسانی و اجتماعی کرونا در ایران» را در دستور کار قرار داد و تاکنون شش جلسه از پیش‌نشست‌های این همایش با عناوین متنوع و سخنرانی استادان رشته‌های مختلف برگزار کرده است و همایش اصلی نیز در پایان خردادماه برگزار خواهد شد.
۲- ایجاد پایگاه داده‌های کرونا در حوزه‌ی علوم انسانی که با هدف جمع‌آوری و ایجاد حلقه‌ی هم‌افزایی، انسجام و ارتباط میان آثار مختلف منتشره در مورد کرونا در فضای مجازی و حقیقی در رشته‌های مختلف علمی، تدوین شده است نیز در حال حاضر در حوزه مبانی ساختاری در حال تدوین و راه‌اندازی است.
۳- طرح بزرگ و مستندسازی و گرد‌آوری داده‌های تاریخی مربوط به کرونا در فرهنگ عمومی کشور که از پایان اسفند ماه شروع و مراحل مقدماتی آن پیش رفته است که خوشبختانه در بیانات مقام معظم رهبری در تاریخ ۲۱ اردیبهشت ۱۳۹۹ چنین حرکتی لازم دانسته شده است نیز، از جمله طرح‌هایی است که از آغاز شیوع کرونا در ایران، در دستور کار پژوهشگاه قرار گرفت و اجرای آن با توجه به ابعاد مختلف مسأله نیازمند حمایت جدی نهادهای مسئول است تا گزارش طبقه‌بندی‌شده، تحلیلی و نظام‌مند از روند شیوع و کنترل و مدیریت این بیماری فراگیر (پاندمی) در کشور در چارچوب رویکردی تمدنی و فرهنگی تدوین شود تا در آینده در صورت وقوع شرایط ناگوار مشابه، از تجربیات به‌دست آمده به بهترین وجه استفاده شود.
۴- طراحی راه‌اندازی پرتال جامع ابعاد علوم‌انسانی و فرهنگی کرونا در ایران
۵- انتشار سلسله مجلدات «علوم انسانی و کرونا» با بهره‌گیری از نظرات استادان برجسته‌ی رشته‌های مختلف علوم انسانی –که با عنوان؛ «رنج جدید، گنج امید» جلد نخست آن منتشر شده و جلد دوم آن نیز تا خردادماه منتشر خواهد شد.
۶- اختصاص چند شماره از مجلات علمی، پژوهشی میان‌رشته‌ای پژوهشگاه به موضوع کرونا و تشویق اعضای هیأت علمی به ارتباط بی‌واسطه‌ی علمی با عموم جامعه به صورت انتشار آثار و اندیشه‌ها در قالب جستارهای علمی و پژوهشی در فضای مجازی.
۷- تدوین دست‌کم ۲۰ طرحنامه‌ی علمی رشته‌ای و میان‌رشته‌ای در بررسی چالش‌های حاد اجتماعی ناشی از شیوع این بیماری فراگیر در کشور به منظور انجام تحقیقات بنیادین در این زمینه که از سوی اعضای هیأت علمی پژوهشگاه ارائه شده است. (این طرح‌نامه‌ها به وزارت محترم عتف ارائه شده است و در صورت حمایت‌های جدی مسئولین، ثمرات آن می‌تواند در تدوین راهبردهای کلان آینده‌ی کشور مفید فایده افتد).
منطق بنیادین ظرفیت علوم انسانی ایران در این مواجهات:
رفتارها و هنجارهای ایرانی در طول تاریخ کهن این سرزمین نشان داده که ملت ما همواره با حکمت‌مداری، حلم و اندیشه‌ی شهودی و باور به اتصال به قدسیت از پس مصیبت‌های گوناگون برآمده و تمدن خود را تداوم بخشیده است.
جهان‌نگری شهودی و حکمت اشراقی و منش ایرانی از دوران‌باستان تا زمان ظهور اندیشه و ادبیات عرفانیِ ایرانِ پس از اسلام و آمیختگی آموزه‌های دینی و ملی؛ ملتی مقاوم، پرشکیب و والا تربیت کرده که با امیدزایی مستمر خود، همواره گوهر تمدن ایرانی را شیرازه‌ی حیات و وجهه‌ی همت خویش برای پاسداری از هویت اسلامی– ایرانی قرار داده و همین پیوند، تمدن حکمت‌بنیان ایرانی_ اسلامی را پی‌ریزی کرده است.
امروزه از این هم‌افزایی می‌توانیم درس گرفته و در رویارویی با کرونا با حفظ مرزهای دانش‌نوین به تمامی به‌کار گیریم که می‌توان گفت، اگر علوم تجربی به‌دنبال آسایش بشر است، علوم انسانی به تکمیل آرمان این علوم می‌پردازد و به آسایش و آرامش آدمی می‌اندیشد.
در ایران امروز، برخی از مصادیق پیوند میان وجه پزشکی و درمانی با علوم‌انسانی و شاخه‌های گوناگون آن در فرایند رویارویی با بلای جهانی کرونا را می‌توان در قالب مقولات زیر معرفی کرد:
۱- مقابله با اضطراب
از ظرفیت علوم‌انسانی در کنترل و مقابله با اضطراب‌های ناشی از خطرهای پیچیده و نامعلوم و بی‌سرانجام کرونا از طریق اتکا به رشته‌هایی چون، روانشناسی، الهیات، علوم‌تربیتی، هنرها، ادبیات، تاریخ، فلسفه و حقوق می‌توان بهره برد.
۲- ارتقای حس نوع دوستی و یاری به عزیزان هموطن و پیوند آن با حسّ جهانی از موضع فرهنگی و فرهیختگی به عنوان روح تمدن ایرانی اسلامی
یکی دیگر از کارکردهای علوم‌انسانی در این موقعیت خطیر کشور تقویت حس نوع دوستی و کمک به هموطنان، به‌ویژه اقشار ضعیف در عین حال به دلیل پشتوانه عظیم تمدن حکمت بنیادین، تقویت حس جهانی است که رشته‌های مختلف الهیات، علوم‌تربیتی، مدیریت، ادبیات، فقه و حقوق، تاریخ، جامعه‌شناسی و روانشناسی در این ارتباط بیشتر می‌توانند مدد برسانند، به‌ویژه آنکه ادبیات جذاب و شکرین فارسی آمیخته از حکمت، فلسفه، الهیات، عرفان و اخلاق در این مسیر خطیر بسیار راه‌گشا است:
هنگامی‌که مردم دچار حرمان و مصیبت هستند، سعدی این چنین ژرف‌نگرانه از زبان یکی از بزرگان، ضرورت حس نوعدوستی و درد مشترک انسانی را بیان می‌کند:
چو بیند کسی زهردرکام خلق کیَش بگذرد آب نوشین به حلق؟
ادبیات فارسی مشحون از ظرفیت‌هایی سازنده در تقویت امید اجتماعی و شوق به زندگی است. از این رهگذر توان ادبیات فارسی در مواجهه با دوره‌هایی که اجتماع را رکود و فَترت‌فرا می‌گرفته و انسان‌ها با یأس و ناامیدی روبرو می‌شدند، از طریق امیدبخشی اجتماعی و تقویت الفت و محبت بینافردی و اجتماعی نشان داده شود. به قول حافظ:
نبود نقش دو عالم که رنگ الفت بود زمانه طرح محبت نه این زمان انداخت
۳- تقویت سرمایه‌ی اجتماعی
یکی دیگر از کارکردها دستاوردهایی که علوم‌انسانی در این شرایط ویژه، کمک به تقویت سرمایه‌های اجتماعی کشور، افزایش اعتماد عمومی و تعمیق همبستگی ملی و اتحاد اقشار گوناگون و هم‌افزایی همه‌جانبه و همه توان‌های ملی است که مجدانه با تکیه بر تمدن و میراث گران‌ارج ایرانی_اسلامی‌در کشور به نحوی شایسته ظهور و تجلی پیدا کرده است و همه رشته‌های علوم‌انسانی در این ارتباط می‌توانند، نقشی منحصربه‌فرد ایفا کنند و پشتوانه‌ای عظیم برای افزایش کار‌آمدی مجموعه‌ی پزشکی و درمانی کشور باشند.
۴- تحول جدی نظام آموزشی کشور در دوران پساکرونا
۵- دفاع همه جانبه از منافع ملی در عرصه‌ی بین‌الملل
صیانت از منافع ملی در عرصه‌ی بین‌الملل و تحکیم وحدت ملی و انسجام اجتماعی در شرایط پرخطر و فراگیر کرونا و انواع رقابت‌های جهانی با بهره‌گیری از دستاوردهای دانش‌هایی همچون، علوم‌سیاسی، روابط‌بین‌الملل، حقوق‌بین‌الملل، جغرافیا، تاریخ، اقتصاد و ...
۶- ماندگارسازی فرصت خلق شده در حوزه محیط زیست و فرهنگ سلامت
یکی دیگر از کارکردهای رشته‌های علوم انسانی، کمک به ارتقا فرهنگ سلامت و بالا بردن سطح رفتار بهداشتی و صیانت از محیط زیست است شاخه‌های گوناگون علوم‌انسانی می‌توانند با بازکاوی انواع راه‌های استمرار فرصت پیش آمده را ممکن‌تر بسازند.
۷- حفظ آئین‌ها
راه‌حل‌ها و پاسخ‌های علوم‌انسانی در پاسداری از آیین‌ها، سنت‌ها و آداب اجتماعی، مذهبی، ملی، سوک‌ها، جشن‌ها، مناسبات خویشاوندی و محله‌ای با تکیه بر رشته‌هایی چون جامعه‌شناسی، الهیات، ادبیات، تاریخ، جغرافیا، علوم‌تربیتی، باستان‌شناسی فرهنگ عامه، انواع هنرها، حقوق، فلسفه و عموم رشته‌های دیگر علوم‌انسانی، منحصر به فرد است و پشتوانه‌ای عظیم برای استمرار سلامت و بهداشت روانی جامعه می‌تواند باشد.
۸- کمک به تحقق عدالت اجتماعی و عدالت در حوزه سلامت
جلوگیری از افزایش صدمات به اقشار کم درآمد آسیب‌پذیر بر پایه‌ی دستاوردها و راهکارهای دانش اقتصاد، مدیریت، جامعه‌شناسی، علوم سیاسی، ادبیات و بسیاری دیگر از رشته‌های علوم‌انسانی
۹- ارتقای سبک زندگی و تقویت نهاد خانواده
صیانت از هنجارها و مؤلفه‌های سبک زندگی مطلوب همراه با روشن ساختن افق‌های دقیق همبستگی خانوادگی و تقویت نهاد خانواده با تکیه بر شاخه‌های جامعه‌شناسی روانشناسی، علوم تربیتی، حقوق، الهیات، هنر و برخی شاخه‌های دیگر.
۱۰- تقویت آرامش خانواده
انواع شیوه‌های ایجاد آرامش و آسایش برای خانواده با تکیه بر دانش‌هایی چون فکر پروری کودکان، روانشناسی، علوم‌تربیتی، مدیریت، الهیات، اقتصاد و ادبیات و هنر.
این‌ها نمونه‌هایی از کارکردهای علوم انسانی برای مقابله با خطر عظیم و گسترده‌ی بیماری کرونا بودند که شرح و تفصیل آن در این مقال نمی‌گنجد».
نظر شما :