فلسفه برای جامعه

 نشست بزرگداشت غلامرضا ابراهیمی‌دینانی، در انجمن آثار و مفاخر فرهنگی برگزار شد.

بلخاری اولین سخنران این نشست در آغاز سخنانش گفت: من برای اولین بار غیر از پایان‌نامه‌ام مصاحبت با استاد را در برنامه چهره‌های ماندگار در شهر اصفهان داشتم و این ارتباط تا اکنون ادامه دارد. نقش استاد دینانی در تحلیل موقعیت اجتماعی و همگانی کردن فلسفه بسیار مهم است. فلسفه میل به استقلال دارد. فلسفه با وجود بما هو وجود سر و کار دارد و عامه از مباحث فلسفی صرف گریزان‌ هستند.

وی افزود: برای رشد عقل عمومی در جامعه فلسفه به نحوی باید به میان مردم بیاید و یکی از بزرگ‌ترین کارهایی که استاد از طریق صدا و سیما انجام داده‌اند این است که فلسفه را به زبان شیرین به میان مردم آورده‌اند. تمامی تقسیماتی که در فلسفه ما وجود دارد ابتدائی است اگر نه هم مشائی و هم اشراقی به دنبال برقراری ارتباط میان عقل و شهود هستند. ایشان فلسفه را همگانی کرده و لذت فلسفه را به مردم چشانده‌اند. اگر مردم فلسفه را درک بکنند، مریدی عقل را خواهند کرد.

بلخاری تصریح کرد: هیچ فیلسوفی را نمی‌شناسم که به قدر استاد دینانی از مقام حضرت عقل دفاع کرده باشد. مسئله عقل به قدری در حیات بشر مهم و مغتنم است که جوهر انسان است. عقل در ۱۳۰۰ سال گذشته همواره محترم نبوده است. عقل از سوی عرفا مورد حمله بوده است. استاد می‌فرمایند کسی که عارف حقیقی باشد محال است که مخالف عقل باشند.

وی با بیان اینکه بنیاد علم اصول بر عقل است، گفت: تقابل با عقل تقابل با زیربنای فقه است. اخباریون تقابل بیشتری با عقل داشته‌اند. در تاریخ ما مثنوی را با انبر بر می‌داشتند. من جرئت به خرج می‌دهم و اصطلاح حکیم خرد را برای ایشان به کار می‌برم. دفاع از عقل از برجسته‌ترین خصوصیات ایشان است. برای تایید از استاد یک مورد از قرآن می‌آورم. بر اساس قرآن آیه‌های ابتدایی سوره ملک عقل و شرع همسنگ‌اند.

روش دینانی سقراطی است

در ادامه این نشست غلامرضا اعوانی با بیان اینکه من تلاش خواهم کرد به اندازه وسع خودم و در این وقت کوتاه تلاش می‌کنم حق مطلب را در خصوص تفکر ایشان ادا کنم، گفت: من در این وقت کوتاه نمی‌توانم حق مطلب را ادا کنم اما من به قدر ضرورت را بیان خواهم کرد. بنده نمی‌دانستم که ایشان را با کدام فیلسوف مقایسه کنم. ایشان با کانت و هگل قابل مقایسه نیستند. به نظرم ایشان با سقراط قابل مقایسه هستند زیرا روش سقراطی دارند.

اعوانی تصریح کرد: ایشان هیچگاه ادعا نمی‌کردند که چیزی را که نمی‌دانند، می‌دانند. روش سقراطی پرسش و گفت‌وگوست. روش آقای دنیانی روش سقراطی است. می‌توان استاد دینانی را فیلسوف پرسش خواند و ایشان کتابی را به عنوان فلسفه پرسش نوشته‌اند. فلسفه پرسش‌های اساسی و نخستین است که در هیچ علمی مطرح نمی‌شود. مسائل فلسفه در هیچ علمی قابل طرح نیست. می‌توان دینانی را فیلسوف پرسش و گفت‌وگو دانست.

وی افزود: ایشان اساتید بزرگی داشته است. همیشه استاد خیلی موثر است. مخصوصا علامه‌ طباطبائی از اساتید ایشان خصوصیات برجسته‌ای داشته است. استاد طباطبائی(ره) مسائل بسیاری را درباره غرب نمی‌دانست اما افرادی مانند کربن و نصر را دعوت می‌کرد و از ایشان سوال می‌کرد و این کار در جلسات بسیار روی داد.

این استاد فلسفه ادامه داد: از خصوصیات استاد دینانی این است که کتاب زیاد می‌خواند. ایشان هر جا کتابی را دید می‌خواند. دلیل این مسئله کتبی است که نوشته است. فرهنگ ایرانی جایگاه حکمت است. شما این حکمت را در هیچ جایی در جهان اسلام پیدا نمی‌کنید. شما در مالزی یک دپارتمان فلسفه ندارید و به جای آن اصول عقاید تدریس می‌کنند. بزرگانی در ایران بودند که فلسفه را نجات داده‌اند. یکی از این افراد خواجه نصیرالدین طوسی است که استاد دینانی درباره او کتاب نوشته‌اند.

اعوانی تصریح کرد: جناب استاد دینانی مقام فلسفه را حفظ کرده‌اند. فلسفه در ایشان زندگی می‌کند و مسائل فلسفی در ایشان زنده است. در کتب ایشان می‌بینید مسائل گوناگون در سنت اسلامی مطرح شده است. تمام فلاسفه بزرگ یک پا در گذشته و یک پا در حال دارند و دکتر دینانی هم چنین هستند.

وی افزود: یکی دیگر از خصوصیات ایشان تحصیل در دانشگاه و حوزه است و ایشان ویژگی‌های هر دو را دارند. کسانی که در دانشگاه تربیت می‌شوند خصوصیاتی را دارند که در حوزه نیست و حوزه هم چنین است.

اعوانی با بیان اینکه ایشان شاگردان زیادی تربیت کرده‌اند، گفت: شاگردان ایشان راه ایشان را ادامه می‌دهند و استاد خوب استادی است که شاگردان زیاد و خوبی را تربیت کند.

ایشان اندیشه ایران باستان را زنده کرده‌اند

در ادامه این نشست نجفقلی حبیبی، استاد بازنشسته دانشگاه تهران سخنرانی کرد. وی در آغاز سخنانش گفت: ارادت بنده به ایشان طولانی است و من از سال ۱۳۴۵ با ایشان همراه بودم و ارادت داشته‌ام. ایشان نوشتن آثار زیادشان را مرهون مطالعه عمیق‌شان هستند.

حبیبی ادامه داد: لقب فیلسوف برای ایشان شایسته است. ایشان در حوزه فلسفه آثار زیادی را تولید می‌کنند و هم از حوزه فلسفه دفاع می‌کنند. صدها نفر در طی این سال‌ها از ایشان استفاده کرده‌اند و حالا خود استاد هستند. از این رو وجود ایشان بسیار پر برکت است.

وی افزود: کارهای علمی که ایشان کرده‌اند بسیار ارزشمند است. ایشان حکمای تاریخی را زنده کرده و ابهام را زدوده‌اند و همچنین قدرت بیان‌شان خوب است و همچنین ایشان مطلبی را که قبول نمی‌کنند به صراحت بیان می‌کنند.

حبیبی با بیان اینکه ما امروز قدر آثار ایشان را نمی‌دانیم، گفت: ایشان در حدود ۲۵ جلد کتاب و مقالات متعددی را نوشته‌اند. ایشان راجع‌به سهروردی مطالعه زیادی داشته‌اند. من هم توفیق تصحیح برخی از کارهای سهرودی را داشته‌ام. ایشان چند بار به من اعتراض کرده‌اند و بیان کرده‌اند که چرا من محافظه‌کاری می‌کنم. ایشان معتقدند که سهرودی اندیشه ایران باستان را زنده کرده است و باید حق سهروردی را بیان کرد. ایشان اندیشه ایران باستان را احیا کرده‌اند. به نظر ایشان سهروردی فیلسوف نور است و اندیشه ایران باستان را احیا کرده است.

وی تصریح کرد: در این سال‌ها که ما دچار نوعی فقر هستیم با اینکه مهد فلسفه است ما دچار کمبودهایی هستیم. در این سال‌ها هر وقت نیاز به حضور بین‌المللی داشته است ایشان به همراه دکتر اعوانی و آیت‌الله محقق داماد حضور داشته‌اند و ایشان از نعمت‌های بین‌المللی فلسفه ایران هستند. اگر این بزرگان از بین ما رفتند قدر ایشان را خواهیم دانست. من می‌خواهم خواهش کنم که جامعه ما قدر امثال دکتر دینانی و اعوانی را خوب بداند.

حبیبی افزود: ارزش دیگر ایشان، تربیت نیروی انسانی است و ایشان با حرص و ولع تلاش می‌کند مطالب را به جوانان تفهیم کند و همچنین خوشحالم که نسل جوان ما از ایشان استقبال می‌کند.

در ادامه این نشست منوچهر صدوقی‌سها نویسنده کتاب «صوفی سومعه قدس» سخنرانی کرد. وی در آغاز سخنانش گفت: دوستان دکتر دینانی را به صفاتی ملقب کردند و به نظر من ایشان فیلسوف معنایابی و معناشکاری هستند.

وی افزود: جامعه فلسفی ما متاسفانه بیشتر به نقل قول اختصاص یافته است. فلیسوف و حکیم باید معناشکار باشد. دکتر در واقع معناشکار هستند. ایشان در کتاب قواعد فلسفی این کار صورت گرفته است. ایشان از ارکان حوزه فلسفی تهران هستند. حوزه فلسفه تهران در ۱۲۳۷ هجری قمری تاسیس شده و در قرن سوم عمر خود است. این حوزه به مبادی پرداخته است و اولین کسی که قواعد فلسفی را جمع کرده است مرحوم هیدجی است. بعدا میرزا مهدی آشتیانی قواعدی را جمع می‌کنند که از بین می‌رود. کتابی که آقای دکتر دینانی با عنوان قواعد کلی فلسفه اسلامی نوشته‌اند به صورت مبسوط به قواعد فلسفی اختصاص یافته و در طول تاریخ سابقه فلسفه ما بی‌سابقه است و همین کافی است که ایشان را به عنوان فیلسوف موسس در تاریخ فلسفه اسلامی بخوانیم.

صدوقی‌سها تصریح کرد: دکتر دینانی اسلامی‌ترین نظریه در خصوص معاد را در فلسفه اسلامی مطرح کرده‌اند. وی روی مسائل اساسی و بنیادی دست گذاشته‌اند.

وی ادامه داد: ایشان کتابی با عنوان وجود رابطی دارند. من با قاطعیت می‌توانم بگویم تصور ایشان در خصوص مسئله ربط به استاد حکیم باز می‌گردد.

ایشان سهروردی، ابن‌سینا و ابن رشد را تلفیق کرده است

سیداحمد خضری، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران سخنران بعدی این نشست بود. خضری با تقدیر از برگزاری مراسم نکوداشت استاد دینانی گفت: دکتر دینانی از جنس نور است و این‌گونه مراسم‌ها شایسته ایشان است. این سومین باری است که بنده توفیق سخن در باب دکتر دینانی را می‌یابم.

وی ادامه داد: سخن گفتن در خصوص ایشان سخت است زیرا مقام ایشان افزوده شده است و من در مقام شاگردی مانده‌ام. صادقانه و خاضعانه عرض می‌کنم افتخار آشنایی بنده به سال ۱۳۶۵ بر می‌گردد که بنده با ایشان درس منطق داشتم. ایشان دانش سرشار و منطق استواری داشتند و بنده را صد دل عاشق ایشان کرد.

خضری افزود: بنده از آن سال‌ها مستقیم و غیرمستقیم از ایشان بهره برده‌ام. برایند سی سال آشنایی ایشان آن است که درباره ایشان بگویم این استاد از کسانی است که بی‌نیاز از هرگونه مدح است.

وی تصریح کرد: اگر بنا باشد از سوی دانشگاه تهران به عنوان نماد آموزش عالی در خصوص ایشان سخن بگویم باید بگویم آنچه استاد ما را بر صدر نشانده است این است که ایشان تحصیلات دانشگاهی و حوزوی را در نوع درست خود آموخته‌اند و همه مزایای این نوع تحصیلات را در آموخته‌اند و ایشان عصاره دانشگاه و حوزه‌اند. خصوصیت دیگر ایشان تاکید بر خرد و خردورزی و عقل است.

خضری با بیان اینکه ایشان از یک جهان‌بینی گسترده بهره‌مندند گفت: استاد ما نه تنها محصول جهان اسلامی بلکه محصول جهان ایرانی و یونانی هستند. به نظر ایشان تمام عصاره جهان ایرانی پیش از اسلام در شیخ اشراق خلاصه شده است. همین طور میراث اسلامی را در شیخ الرئیس خلاصه کرده‌اند. ایشان میراث یونانی را در ابن‌رشد خلاصه کرده‌اند. فکر ایشان محصول تلفیق این سه فیلسوف هستند. ایشان عاشق زبان فارسی هستند. اگر چه ایشان عربی خوب می‌دانند هیچگاه عربی ننوشته‌اند و تاکید داشته‌اند که به فارسی بنویسند و در واقع ایشان از پاسداران زبان فارسی هستند.

وی ادامه داد: همان‌طوری که دکتر بلخاری گفتند، ایشان فلسفه را از برج عاج پایین آوردند و با فراست فلسفه را در بین مردم آورده و مردمی کرده است با آنکه ممکن است به این مسئله خرده گرفته شود. وقتی سخنان ایشان به فضای مجازی کشیده می شود موجی از هویت ملی در انسان‌ها ایجاد می‌کند و این نشان‌دهنده آن است که دکتر فلسفه را مردمی کرده‌اند.

دینانی پاسخ نیازهای ما

حسام‌الدین آشنا، مشاور رییس جمهوری و عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق(ع) سخنران بعدی این نشست بود. آشنا در بخشی از سخنانش گفت: جامعه جوان ما نیازمند شخصیت‌هایی است که بتواند به آنها اتکا کند. ایشان طلبه و دانشجوی واقعی هستند، کسی است که استاد دیده، کتاب خوانده و تامل کرده و تحصیل و تفکیر و تهذیب را همراه کرده است.

آشنا ادامه داد: ما به استادی احتیاج داشتیم که در تدریس استمرار داشته باشد. همچنین ما استادی نیاز داشتیم که به یک مکتب بسنده نکرده باشد، طبیبی باشد که دوار به طبش باشد و دانشجویان دانشگاه‌های مختلف را به یک چشم ببیند و شهرستان و تهران را تفکیک نکند. نسل ما به یک پژوهشگر، اسلام‌پژوه، ایران‌پژوه، فلسفه‌پژوه و عرفان‌پژوه نیاز داشت. به تعبیری ما به جمع شدن دانشکده‌های مختلف در یک فرد نیاز داشتیم. همچنین ما به پژوهشگری آزاداندیش نیاز داشتیم که فارغ از بزرگان سخن خود را بگوید. ما به روشفکر عرصه عمومی احتیاج داشتیم. کسی که برای کسانی که فلسفه نمی‌دانند فلسفه بگوید. ما به کسی نیاز داشتیم که با تلویزیون قهر نباشد و شان خود را از آن اجل نداند و در جایی سخن بگوید که گاهی افراد کانال را عوض می‌کنند و یا خواب‌شان می‌برد.

مشاور رییس‌جمهور تصریح کرد: ما به کسی نیاز داشتیم که به روز باشد. به کسی که در خصوص دینداری در این دوره سخن بگوید و باور داشته باشد که برخی از جوانان به خدا اعتقاد ندارند و باید با آنها گفت‌وگو کرد. ما به کسی نیاز داشتیم که دغدغه داشته باشد و به دانستن و دانش غیرت داشته باشد و در نهایت به کسی احتیاج داشتیم که در حسرت فهم درست مردمان باشد. امروز نام چنین کسی غلامحسین ابراهیمی‌دینانی است.

در پایان با حضور رحمانی فضلی، وزیر کشور اعوانی، حبیبی، خضری، صدوقی‌سها داوری‌اردکانی لوح تقدیری به استاد دینانی اعطا شد. در بخشی از متن لوح چنین آمده است: سنت دیرین ایرانی تقدیر از کسانی است که عمر خود را صرف خدمت به فرهنگ این مرز و بوم کرده اند حضرت عالی با تحصیل در حوزه و دانشگاه با تالیف آثاری در زمینه عرفان و فلسفه چراغ هدایت رهروان راه معرفت بوده‌اید.

منبع: ایکنا