حلقه مطالعاتی :مطالعات اندیشه سیاسی در ایران معاصر

در جلسه اول حلقه مطالعاتی با عنوان «مطالعات اندیشه سیاسی در ایران معاصر» که با محوریت کتاب «زوال اندیشه سیاسی در ایران» نوشته دکتر جواد طباطبایی برگزار شد، شرکت‌کنندگان به‌صورت مقدماتی با فضای کلی کتاب، اهداف نویسنده و موضوعات اصلی آن آشنا شدند. این جلسه در واقع نقطه شروعی برای ورود به یکی از مهم‌ترین آثار فکری معاصر در زمینه اندیشه سیاسی در ایران بود. در ابتدای جلسه، ضمن معرفی اجمالی دکتر جواد طباطبایی و جایگاه او در فضای فکری و دانشگاهی ایران، به اهمیت و تأثیر کتاب «زوال اندیشه سیاسی در ایران» اشاره شد. این کتاب از جمله آثار پرمناقشه‌ای است که همواره مورد توجه محققان، دانشگاهیان و علاقه‌مندان به سیاست و اندیشه ایرانی قرار گرفته است. نویسنده در این اثر، تلاش کرده است تا روند افول اندیشه سیاسی در سنت ایرانی را از منظر تاریخی و فلسفی بررسی کند. در این جلسه تأکید شد که طباطبایی، برخلاف بسیاری از روایت‌های رایج که افول سیاسی را به دلایل صرفاً بیرونی همچون حملات مغول یا استعمار نسبت می‌دهند، عامل اصلی زوال اندیشه سیاسی در ایران را در درون ساختار فکری و فرهنگی ایران جستجو کرده است. از نگاه او، از دوره صفوی به بعد، ایران به‌تدریج از تولید اندیشه سیاسی بازماند و درگیر نوعی تکرار سنت‌های کهنه و غیرکارآمد شد. او با استناد به تاریخ فلسفه و علم سیاست در ایران، به‌ویژه با تمرکز بر مقایسه با تمدن‌های دیگر، به این نتیجه رسیده که عدم شکل‌گیری یک نظریه سیاسی منسجم، نتیجه ضعف در تداوم سنت فلسفی و نیز غلبه سنت فقهی بوده است. در این جلسه همچنین به ساختار کتاب پرداخته شد و تأکید شد که طباطبایی در این اثر بیشتر به طرح مسئله و ایجاد چارچوب نظری برای تحلیل زوال اندیشه سیاسی پرداخته تا ارائه راه‌حل‌های مستقیم. بنابراین، کتاب را باید به‌مثابه طرحی برای یک پروژه فکری بزرگ‌تر در نظر گرفت. در ادامه، به برخی حواشی و بازتاب‌های اجتماعی و دانشگاهی کتاب نیز اشاره شد. از جمله اینکه نوشته‌های طباطبایی، به‌ویژه همین کتاب، موجب شکل‌گیری طیفی از موافقان و منتقدان شده است. برخی، آثار او را آغازی بر بازاندیشی جدی درباره سنت سیاسی ایران دانسته‌اند و برخی دیگر، نگاه او را به‌دلیل تمرکز زیاد بر عقلانیت فلسفی و بی‌اعتنایی به دیگر سنت‌های فکری، محدودکننده دانسته‌اند. در پایان جلسه، توافق شد که در جلسات آینده، فصول مختلف کتاب به‌صورت دقیق‌تر بررسی شود. همچنین مقرر شد هر جلسه به یکی از محورهای اصلی کتاب اختصاص یابد؛ از جمله: تحلیل تاریخی زوال، نقش فلسفه اسلامی، نسبت فقه و سیاست، نقش نهادهای سنتی در افول تفکر سیاسی، و در نهایت ارزیابی امکان احیای اندیشه سیاسی در ایران معاصر. جلسه اول، با طرح کلی کتاب و معرفی موضوعات بنیادین آن، زمینه را برای گفت‌وگوهای عمیق‌تر و نقد و تحلیل‌های جزئی‌تر در جلسات بعدی فراهم ساخت.