ارائه برنامه پژوهشی شورای بررسی متون و طرح پژوهشی گروه «فقه و حقوق»

یازدهمین جلسه شورای دبیران شورای بررسی متون و کتب علوم انسانی در 20 شهریورماه سال جاری برگزار شد. سه دستور این جلسه، ارائه طرح پژوهشی گروه فقه و حقوق شورای بررسی متون توسط دبیر این گروه، ارائه کلان مسئله پژوهشی شورای بررسی متون توسط دبیر شورا و پیگیری سایر امور اجرایی دستور بود.
این جلسه با حضور آقایان علیرضا شفاه دبیر گروه مطالعات علم و فناوری، اباصالح تقی زاده دبیر گروه علوم سیاسی، سیدعلی متولی امامی دبیر گروه تاریخ و تمدن، حبیب حبیبی نیکجو دبیر گروه اقتصاد، داریوش کیوانی دبیر گروه فقه و حقوق، مرتضی سلمان نژاد دبیر گروه الهیات و محمدحسن نیلی دبیر شورای بررسی متون برگزار شد.
در ابتدای این نشست، دکتر داریوش کیوانی دبیر گروه فقه و حقوق، طرح پژوهشی این گروه را ارائه کرد. وی در ابتدای سخن خود به جریان‎های اصلی مکاتب حقوق طبیعی و پوزیتویسم حقوقی اشاره کرد و پس از آن به نظام حقوقی کشور پرداخت و گفت: در نظام حقوقی جمهوری اسلامی ایران مبنای اعتبار قواعد حقوقی ارادۀ الهی است و قانون‏گذار از اختصاص حاکمیت و تشریع به خدای یکتا سخن گفته است. وی افزود: طبق قانون اساسی این اصل بر همه اصول دیگر قانون اساسی و قوانین و مقررات دیگر حاکم است و تشخیص آن نیز بر عهده فقهای شورای نگهبان است. بر این اساس تفسیر قوانین نیز باید بر بنیان شرع و فقه انجام شود.
به گفته وی، در نظم حقوقی کنونی، اجرای شریعت در تمامی شئون روابط اجتماعی، بایسته‎ای بی‎چون و چرا است اما اجرای آن در عمل آسان نیست. وی در ادامه به برخی از چالش های اجرای شریعت در نظم حقوقی کنونی اشاره کرد و ضمن تشریح تقدّم احکام ثانویه بر احکام اولیّه، تفاسیر عرفی حقوق‎دانان مشهور و امور مستحدثه، خاطرنشان کرد: کاربست موازین اسلامی در سراسر نظم حقوقی کنونی با راهکارها و چالش‎هایی که دارد، مسئلۀ پژوهشی گروه فقه و حقوق است.
در خصوص این ارائه، بحث و گفت و گویی بین اعضای حاضر در نشست صورت گرفت و مباحثی همانند کاربست فقه در حقوق و چالش های حقوقی شورای نگهبان در دهه اول انقلاب، نسبت بین حقوق، حقیقت و قدرت سیاسی در تجربه چند دهه انقلاب اسلامی، چالش های حقوقی در ایران و راهکار حل آن، چگونگی کاربست موارد جزئی به موارد کلی قواعد حقوقی در نظام حقوقی رومی ژرمنی و کامن لا و مباحثی جدیدی همانند نسبت میان نشانه شناسی و علم حقوق صورت گرفت.
 
در بخش دوم این نشست، دکتر محمدحسن نیلی به برخی از موارد اجرایی از جمله قراردادها، امور مقالات پژوهشنامه انتقادی و معرفی اعضای گروه های تخصصی پرداختند و در ادامه ارائه خود در رابطه با شورای بررسی متون با عنوان «رهیافتی تازه به موقعیت و رسالت شورای بررسی متون» را ارائه کرد.
وی در ابتدای ارائه مطلب خود اظهار داشت: شورای بررسی متون نهادی ملی است که بر اساس توجه به مسئولیتی ملی درباره تحول علوم انسانی از طریق نقادی متون علمی تاسیس شده است. وی در ادامه به ضرورت‌ ایفای نقش این شورا در حوزه عمومی علوم انسانی کشور پرداخت و از رسالت این شورا در بازخوانی انتقادی معتبر از کتب و متون حوزه علوم انسانی به عنوان نقطه اهرمی در تغییر و تحول واقعی در عرصه علوم انسانی یاد کرد.
 وی در ادامه با بیان اینکه تلاش در جهت تحول علوم انسانی با موضعی خنثی و به شکلی لااقتضاء انجام شود، از موضع علمی این نهاد سخن گفت و گذار از رویکرد رشته محور به موضوع محوری را گامی تمهیدی در این جهت عنوان کرد. وی سپس به اهمیت هم آهنگی صداهایی که از گروه های شورای بررسی متون به گوش می رسند، اشاره کرد و با توجه به کلان­مسئله های شورا توضیح داد: شورای بررسی متون به کلیت و فرابخشی بودنش باید یک دستور کار مشخص راهبردی- پژوهشی داشته باشد، به طوری که بتواند فعالیت های متنوع و متکثر گروهها را در یک مسیر و در راستای یک هدف مشخص هدایت و راهبری نماید.
وی در بخش دیگری از صحبت های خود به نقش بازتفسیر تجارب تاریخی اصیل در تاسیس علوم انسانی پرداخت و گفت: با مطالعه نظریات شاخص علوم انسانی درمی­یابیم که این علوم در اصیل ترین جایگاه های بروز خود علومی تاریخی، موقعیت مند و در عین حال حقیقی اند. وی در ادامه افزود: درک حقایق امر انسانی بازشناسی امری پیش پا افتاده یا از پیش محاسبه شده نیست، بلکه مواجه شدن با یک تجربه عمیق و بازشناسی تئوریکِ امر اصیلی است که در آن تجربه بروز کرده یا حضور داشته است. از این حیث توجه عمیق به تجربه تاریخی انقلاب و نظم برآمده از آن و تلاش علمی در جهت فهم و بازتفسیر آن شاید تنها مسیر تاریخی پیش روی ما برای تاسیس مستقل علوم انسانی باشد. البته اگر بخواهیم به تحول و تقویم علوم انسانی بیاندیشیم این مهم نمی­تواند جز از طریق نقادی عمیق سنت های اصیل علمی که امر انسانی را گزارش کرده­اند تحقق یابد و این اهمیت بی بدیل بازخوانی و نقادی متون کلاسیک و برتر علوم انسانی جهان را به ما گوشزد می­کند، امری که دستور کار شورای بررسی متون قرار گرفته است.
این ارائه، در ادامه مورد بحث و گفت و گوی اعضای حاضر در نشست قرار گرفت و مسئله بازتفسیر تجربه تاریخی انقلاب اسلامی در تکوین علوم انسانی، تفسیر و مواجهه ما با تجارب اصیل یا امر پیش پاافتاده و نقش بازخوانی علوم انسانی در بستر شورای بررسی متون مورد توجه و گفتگوی اعضا قرار گرفت.