در چهل‌وهشتمین جلسه شورای پژوهشی پژوهشگاه مطرح شد:
«مقایسه دانشنامه‌های قدیم در ایران با دانشنامه‌های جدید غربی»
در ابتدای جلسه دکتر موسی نجفی، رئیس پژوهشگاه، با درود و صلوات بر پیامبر خاتم صلّ ا... علیه و آله و سلّم و اهل بیت علیهم السلام، فرا رسیدن ایام ماه مبارک رمضان را تبریک و برای آنان آرزوی توفیق در بهره‌مندی از برکات این ماه کرد. دکتر نجفی با تبریک سال جدید اظهار امیدواری کرد، سال پیش‌رو، سالی پر خیر و برکت همراه با سلامتی و توفیقات روزافزون برای اعضای پژوهشگاه و کشور باشد.
سپس دکتر یحیی فوزی، معاون پژوهشی و تحصیلات تکمیلی پژوهشگاه نیز با تبریک حلول همزمان بهار قرآن، ماه مبارک رمضان، و بهار طبیعت، سال جدید شمسی، سالی خوب توأم با شادکامی برای اعضای پژوهشگاه و کشور آرزو کرد. دکتر فوزی با قدردانی از همه مسئولان پژوهشکده‌ها و گروه‌های پژوهشی و همچنین اعضای هیأت علمی، با اشاره به فعالیت‌های مختلف صورت گرفته در طول سال جاری اعم از تألیف کتاب‌ها و مقالات منتشر شده، برگزاری همایش‌ها، کارگاه‌ها، نشست‌ها و سخنرانی و... اظهار امیدواری کرد در سال جدید با رفع مشکلات اقتصادی به‌ویژه تورم، علاوه بر بهبود وضعیت کشور، پژوهشگاه نیز نقش بیشتر و مؤثرتری در حل مسائل کشور ایفا نماید.
تنفیذ و تصویب برنامه‌های پژوهشی پیشنهادی اعضای هیأت علمی پژوهشگاه
در ادامه جلسه، دکتر مهدی معین‌زاده، مدیر پژوهشی پژوهشگاه نیز از همکاری، همفکری و حضور مثمرثمر اعضای شورا در جهت پیشبرد امور مختلف اعضای هیأت علمی پژوهشگاه به‌ویژه تصویب و تنفیذ برنامه‌های پژوهشی آنان قدردانی کرد. سپس عناوین و مجریان برنامه‌های پژوهشی انفرادی (نوع الف و ب) پیشنهادی اعضای هیأت علمی از پژوهشکده‌ها و مراکز پژوهشی مختلف پژوهشگاه ازجمله پژوهشکده مطالعات فلسفی و تاریخ علم؛ پژوهشکده تاریخ؛ پژوهشکده فلسفه؛ و پژوهشکده مطالعات علوم قرآنی توسط دکتر معین‌زاده قرائت شد که به تصویب و تنفیذ اعضای شورا رسید.
گزارش برگزاری همایش «فرهنگ، رسانه و تحولات نسلی در ایران: روندها، چالش‌ها و راهکارها»
بخش بعدی جلسه شورا، به گزارش دکتر سیده زهرا اجاق، رئیس پژوهشکده مطالعات فرهنگی و ارتباطات از ابعاد و مسائل مختلف همایش ملی «فرهنگ، رسانه و تحولات نسلی در ایران: روندها، چالش‌ها و راهکارها» اختصاص داشت. دکتر اجاق ضمن قدردانی از حمایت‌های رئیس و هیأت رئیسه پژوهشگاه از برگزاری این همایش و پیش‌نشست‌های آن، انتشار چکیده مقالات، و دریافت مجوز ملی بودن همایش از ISC از تلاش‌های دکتر احمد شاکری، دبیر اجرایی و خانم محدثه صادق‌پور، کارشناس پژوهشکده در این زمینه سپاسگزاری کرد. دکتر اجاق تقارن زمان برگزاری این همایش با ایام هفته پژوهش هرچند مثبت برشمرد ولی این موضوع را دارای اثراتی بر تعداد مخاطبان حاضر در آن دانست و گفت: این همزمانی باعث شد بخشی از مخاطبان و علاقه‌مندان به مباحث، به دلیل برگزاری مراسم هفته پژوهش در مراکز دانشگاهی و پژوهشگاهی خود، نتوانند به صورت حضوری در سالن برگزاری همایش حضور یابند، هرچند با هماهنگی صورت گرفته و امکان استفاده از فضای مجازی، توانستند به صورت غیرحضوری از نشست‌ها و مباحث سخنرانان بهره لازم را ببرند. رئیس پژوهشکده مطالعات فرهنگی و ارتباطات یکی از راهکارهای دیگر بهره‌گیری غیرحضوری توسط علاقه‌مندان را استفاده از خدمات تلویزیون‌های اینترنتی دانست و اظهار امیدواری کرد: زمینه‌ها و امکانات لازم بدین منظور برای سایر برنامه‌ها در پژوهشگاه فراهم شود. وی همچنین بر اهمیت اطلاع‌رسانی به خبرنگاران و انجام هماهنگی‌های لازم به منظور حضور آنان در برنامه‌های پژوهشگاه تأکید کرد.
دکتر اجاق با اشاره به بهره‌گیری از تجارب سایر پژوهشکده‌ها و مراکز پژوهشی پژوهشگاه در برگزاری همایش‌ها، یکی از دشواری‌ها در فرایند برگزاری همایش‌ها در پژوهشگاه را لزوم اطلاع دقیق از ملاحظات سازمانی در زمینه‌های مربوط به حامیان مالی از یک همایش و نیز سخنرانان آن دانست. وی متذکر شد در این رابطه ایجاد یک سازوکار تعریف شده به منظور جلوگیری از صرف انرژی توسط برگزارکنندگان و مسئولان همایش، می‌تواند راه‌گشا باشد.
رئیس پژوهشکده مطالعات فرهنگی و ارتباطات با پرداختن به دستاوردهای علمی همایش به‌ویژه نتایج و تأثیرات اجتماعی آن با تشریح محورهای کلی همایش و مسائل مورد توجه در هر نشست گفت: مسأله هوش مصنوعی و ارتباط آن با جامعه در جهان امروز به طور کلی و در ایران به طور خاص، توجه به تحولات نسلی، داستان‌سرایی دیجیتال، پیوند ارتباطات با سایر رشته‌ها همچون فلسفه و همچنین توجه به نگرش‌های میان‌رشته‌ای در بافت تاریخ ایرانی، اتصال ارتباطات با دانش‌های سنتی ایران و... از مهمترین مسائلی بوده است که در این همایش به آنها پرداخته شده و محتوا و مباحث ارزشمندی در این موضوعات مطرح شده است.
تأثیر هوش مصنوعی در جهت از میان رفتن جایگاه انسان به عنوان سوژه
در پایان ارائه گزارش خانم دکتر اجاق، برخی از اعضای شورا، ارزیابی و انتقادات خود را نسبت به این همایش و غفلت‌هایی که در این همایش صورت گرفته، مطرح کردند. توجه به چالش‌های جامعه ایرانی در مصونیت‌سازی و استفاده از دنیای مجازی؛ اثرگذاری فضای مجازی بر حوزه‌های مختلف جوانان، اقتصاد و...؛ امکان بهره‌گیری از موضوعات طرح شده در همایش برای جهت‌دهی به برنامه‌های پژوهشی اعضای هیأت علمی پژوهشکده مطالعات فرهنگی و ارتباطات؛ نقش و تأثیر هوش مصنوعی در جهت از میان رفتن جایگاه انسان به عنوان سوژه؛ اهمیت بهره‌گیری از متخصصان برجسته در حوزه‌های تخصصی و محورهای همایش به منظور فراهم آوردن دانش مؤثر در زمینه مسائل جامعه؛ لزوم و اهمیت توجه به ماهیت رسانه و پرسش از آن؛ فراهم آوردن ادبیات لازم درخصوص محورهای همایش به منظور جلوگیری از سوءفهم نویسندگان مقالات در زمینه محورهای همایش؛ توجه به متغیرها در پرداختن به مسائل حوزه ارتباطات و پرهیز از ساده‌انگاری آنان؛ لزوم توجه به تعیین‌کننده بودن امکانات و محدودیت‌ها در ارزیابی از نتایج و دستاوردهای یک همایش؛ بررسی جنبه‌های بوروکراتیک و فرمالیستی برگزاری همایش‌ها با توجه به تعداد آنها؛ اهمیت حضور سخنرانان خارج از کشور در همایش‌ها و بهره‌گیری از ظرفیت‌های پژوهشگاه در این زمینه و... از مهمترین محورهای مورد بحث در این زمینه بود.
دکتر افراشی: دانشنامه‌های قدیمی به لحاظ فرم، محتوا و اهداف با دانشنامه‌های جدید تفاوت دارند
بخش پایانی جلسه شورا به سخنرانی دکتر آزیتا افراشی، رئیس پژوهشکده دانشنامه‌نگاری با موضوع «مقایسه دانشنامه‌های قدیم در ایران با دانشنامه‌های جدید غربی» اختصاص داشت. دکتر افراشی پس از تبریک حلول ماه مبارک رمضان و سال نو به اعضای پژوهشگاه، با اشاره به امکان بررسی و انجام مقایسه میان دانشنامه‌های قدیم در ایران با دانشنامه‌های جدید غربی از ابعاد متفاوت، به تعریف دانشنامه یا دایرۀالمعارف پرداخت و گفت: دانشنامه یا دایرۀالمعارف نوعی کتاب مرجع است که اطلاعات عمومی یا تخصصی در یک حوزه معین ارائه می‌دهد. برای نمونه، می‌توان به موضوعاتی مانند دانشنامه ادیان یا دانشنامه گویش‌های ایرانی اشاره کرد. وی با تأکید بر اهمیت دانستن چیستی کتاب مرجع به منظور آشنایی با مفهوم دانشنامه ادامه داد: کتاب‌های مرجع عموماً از ابتدا انتها خوانده نمی‌شوند و بدین منظور هم به وجود نمی‌آیند. لغت‌نامه‌ها نوع دیگری از کتاب‌های مرجع هستند که درواقع آنها را نیز به طور کامل نمی‌خوانیم. رئیس پژوهشکده دانشنامه‌نگاری فرهنگ‌های اصطلاحات تخصصی و توصیفی را دارای پیوندی نزدیکی با دانشنامه‌ها معرفی کرد که می‌توانند بر مبنای دانشنامه‌های تخصصی نوشته شوند و گفت: برای نمونه، دانشنامه علوم انسانی می‌تواند مبنای نگارش فرهنگ‌های توصیفی اصطلاحات در حوزه‌های مختلف علوم انسانی واقع شود. درواقع می‌توان فرهنگ‌های توصیفی اصطلاحات را گونه دیگری از کتاب‌های مرجع محسوب کرد.
تدوین دانشنامه‌ها در پی میل بشر به ذخیره‌سازی و انباشت اطلاعات، در شرق و غرب پیشینه‌ای قدیمی دارد
رئیس پژوهشکده دانشنامه‌نگاری در تشریح مدخل دانشنامه‌ها گفت: دانشنامه‌ها مقالات متعددی را شامل می‌گردند که عنوان یا برچسب هریک از این مقالات، مدخل نامیده می‌شود. مدخل‌ها بر مبنای توالی الفبایی یا موضوعی در پی هم قرار می‌گیرند. این مدخل‌ها مقالاتی جدا از هم نیستند، بلکه مکمل یکدیگر محسوب می‌شوند و باید بر مبنای یک نظام ارجاعی به هم پیوند بخورند، در غیر این صورت دائرۀالمعارف به وجود نمی‌آید. تدوین دانشنامه‌ها در پی میل بشر به ذخیره‌سازی و انباشت اطلاعات، در شرق و غرب پیشینه‌ای قدیمی دارد. البته دانشنامه‌های قدیمی به لحاظ فرم، محتوا و اهداف با دانشنامه‌های جدید تفاوت دارند. همچنین امروزه بر گوناگونی فرم و محتوا و اهداف دانشنامه‌های جدید نیز افزوده می‌شود، ولی مهم اینست که امروزه همانطور که پرسشگری و خودآموزی به جزء لاینفک سبک زندگی انسان‌ها تبدیل شده، دانشنامه‌هایی مانند ویکی‌پدیا به ابزار و لوازم در دسترس همگان در زندگی روزمره بدل شده‌اند.
دانشنامه‌نگاری در شرق بیش از غرب سابقه دارد و پیشینه آن در ایران و هند و چین بسیار قدیمی است
دکتر افراشی پس از ارائه تعریف از دانشنامه به پیشینه دانشنامه‌نگاری در شرق و غرب پرداخت و ادامه داد: دانشنامه‌نگاری در شرق بیش از غرب سابقه دارد و پیشینه آن در ایران و هند و چین بسیار قدیمی است. برخی آثار بازمانده ایرانی به زبان پهلوی ویژگی‌های دانشنامه‌ای دارند. میان دانشنامه‌های کهن ایرانی و هندی شباهت‌هایی را می‌توان یافت. دو نمونه دانشنامه کهن هندی عبارتند از سریبهووالایا و واراهامیهیرا که به وسیله راهب‌های مذاهب هندو نوشته شده‌اند که اولی در قرن اول میلادی به نگارش درآمده و به جای اینکه مدخل‌های آن الفبایی باشد، به وسیله اعداد مشخص شده است و به موضوعات علمی مختلفی مانند ریاضیات، پزشکی، نجوم و تاریخ می‌پردازد. واراهامیهیرا نیز در قرن اول میلادی به نگارش درآمده و یک مرجع اطلاعات عمومی محسوب می‌شود و به موضوعاتی مانند انواع باران‌ها، ابرها، ویژگی‌های جانوران، بناها و حتی عطرها و پوشاک می‌پردازد.
در ایران باستان، مجموعه بزرگ دینکرد با ۱۶۹ هزار واژه یک دانشنامه است
وی با اشاره به مجموعه بزرگ دینکرد به عنوان یک دانشنامه گفت: در ایران باستان، مجموعه بزرگ دینکرد با ۱۶۹ هزار واژه یک دانشنامه است و به دانشنامه مزد یسنی یا درسنامه دین زرتشتی شناخته می‌شود. بندهشن به زبان پهلوی و در اواخر دوره ساسانی تالیف شده بود ولی تدوین نهایی آن در سده سوم هجری قمری انجام شده است. نویسنده آن فرنبغ فرزند دادویه نام داشت. بندهشن به معنی آفرینش آغازین یا آفرینش بنیادین است. این کتاب که دانشنامه آفرینش محسوب می‌شود در ۳۶ فصل نوشته شده است و به موضوعاتی مانند آفرینش زمین، کوه‌ها، دریاها، رودها، جانوران، مردان، زنان، گیاهان، آتش، خواب، باد، ابر و باران و جزآن پرداخته است.
جمع‌آوری اطلاعات از حوزه‌های مختلف در قالب دانشنامه در ایران پیش از اسلام و پس از آن، همواره بن‌مایه اعتقادی و دین‌پژوهانه داشته است
رئیس پژوهشکده دانشنامه‌نگاری با اشاره به شکوفایی سنت دانشنامه‌نگاری در دوره اسلامی ادامه داد: در دوره اسلامی سنت دانشنامه‌نگاری شکوفا شد و با قدرت و وسعت بیشتر، دست‌کم از قرن سوم هجری ادامه یافت. در قرن سوم هجری دانشنامه‌هایی مانند کتاب الحیوان اثر عَمرو بن بَحر جاحِظ و کتاب المعارف اثر ابن قُتَیبه دینوری نوشته شد. جاحظ در کتاب الحیوان، موضوعات مربوط به حیوانات و جانورشناسی را مطرح کرده و هدف او از این انباشت دانش اثبات وجود خالق است. ابن قتیبه این کتاب را مجموعه‌ای از معارفی دانسته که برای زندگی هر فردی لازم است. به عنوان یک اثر دانشنامه‌ای دیگر در قرن سوم هجری می‌توان به کتاب الطبقات الکبری نوشته محمد ابن سعد ابن بغدادی اشاره کرد که یکی از مهمترین منابع سیره‌نویسی و صحابه‌شناسی به شمار می‌آید. هدف این دانشنامه‌ها در جهان اسلام، ایجاد یک فضای گفت‌وگو میان حوزه‌های تخصصی دانش برای مخاطبانی بود که در آن رشته‌ها تخصص نداشتند و چنین آثاری هم قادر بودند نوعی هم قادر بودند نوعی داد و ستد بین حوزه‌های دانش را رقم زنند و هم به ارتقای دانش عمومی یاری رسانند. ابن قتیبه دینوری به عنوان یکی از کهن‌ترین دانشنامه‌نگاران ایرانی در دوره اسلامی، از این کارکرد دانشنامه هشیاری کامل داشته و با همین هدف کتاب خود را نوشته است. او در مقدمه کتاب المعارف یادآور شده که این اثر به آن هدف تألیف گردیده که دانش‌های مختلف را به طور فشرده و مختصر به مخاطبان ارائه کند و دسترسی کسانی که مشتاق دانستن آن مطالب هستند را به اطلاعات مورد نیاز میسر نماید. این هدف در دیگر دانشنامه‌های پدید آمده به وسیله مسلمانان در ایران و دیگر کشورها نمونه‌های فراوان دارد و دقیقاً همان هدفی است که در دانشنامه‌های جدید غربی که محصول عصر روشنگری اروپا بودند نیز دیده می‌شود. البته باید بر این نکته تاکید کرد که جمع‌آوری اطلاعات از حوزه‌های مختلف در قالب یک اثر به مثابه کتاب مرجع و دانشنامه در ایران پیش از اسلام و پس از آن به ویژه از قرن سوم هجری به بعد همواره بن‌مایه اعتقادی و دین‌پژوهانه داشته است، گویی این انباشت علم راهی به سوی شناخت خالق می پیموده است.
هدف‌محوری دانشنامه‌های غربی عموماً بالا بردن سطح دانش عمومی و ایجاد فضای مکالمه بین حوزه‌های مختلف علم بوده است
وی با اشاره به هدف از تدوین دانشنامه‌هایی مانند دائرۀالمعارف دیدرو و همکارانش در فرانسه و قاموس هوبنر در آلمان در قرن ۱۸ میلادی تأکید کرد: در هر دو دانشنامه هدف محوری، بالا بردن سطح دانش عمومی و ایجاد فضای مکالمه بین حوزه‌های مختلف علم معرفی شده است. با وجود تحولات بسیار در ساختار و محتوای دانشنامه‌های غربی از قرن ۱۸ تا امروز این هدف محوری تا کنون محفوظ مانده است.
هدف دیگر دانشنامه‌های جدید غربی، تقویت ملیت و استوارسازی همبستگی ملی بوده است
دکتر افراشی هدف دیگر از تدوین دانشنامه‌های جدید غربی را تقویت ملیت و استوارسازی همبستگی ملی برشمرد و ادامه داد: هدف دیگری که در دانشنامه‌های جدید غربی، از جمله در این دو دانشنامه یاد شده از دیدرو و هوبنر دنبال شده، تقویت ملیت و استوارسازی همبستگی ملی بوده است. طی دو قرن پس از آن نیز دانشنامه‌های ملی مانند دائرۀالمعارف بریتانیکا، دائرۀالمعارف ایتالیانا، دائرۀالمعارف آمریکانا، دائرۀالمعارف بزرگ لاروس در فرانسه و دائرۀالمعارف بروکهاوس در آلمان با همین هدف تدوین شده‌اند. البته این هدف، همگانی نیست و در کنار این دانشنامه‌های ملی، شاهد تدوین دانشنامه‌های فراملی مانند دانشنامه اونیورسالیس در فرانسه و دانشنامه بین‌المللی در ایالات متحده نیز هستیم.
در دانشنامه‌های کهن مسلمانان، گاهی گروهی از مردم یا یک سرزمین خاص محور مطالعه بوده‌اند
وی با بازگشت به بررسی دانشنامه‌های کهن مسلمانان گفت: در جهان اسلام می‌توان به مواردی اشاره کرد که گروهی از مردم یا یک سرزمین خاص محور مطالعه در یک دانشنامه باشد. به عنوان نمونه می‌توان به دانشنامه‌ای با عنوان خِطَط مصر اثر تقی الدین مقریزی (د 845 ق) اهل مصر اشاره کرد که تعلق به سرزمین خاص و تقویت هویت میهنی در آن محوری است. هرچند بیشتر دانشنامه‌های مسلمانان را آثاری چون مفتاح العلوم کاتب خوارزمی و ابجد العلوم صدیق حسن خان قَنّوجی تشکیل می‌دهد که نسبتی با قومیت یا سرزمین خاص ندارند و تنها هویت محوری در آنها هویت اسلامی است.
از دیگر اهداف دانشنامه‌های مدرن غربی، پدیده دین‌زدایی و مطرح کردن علم به جای دین در برخی از آن دانشنامه‌ها است
رئیس پژوهشکده دانشنامه‌نگاری هدف سوم دانشنامه‌های مدرن غربی را پدیده دین‌زدایی و مطرح کردن علم به جای دین در برخی از آن دانشنامه‌ها دانست و ادامه داد: شاخص این رویکرد دائرۀالمعارف دیدرو است که در کنار دو هدف پیشین، گسترش آموزش دینی و فروکاستن از جایگاه دین در خودآگاهی اجتماعی فرانسویان را مبنای کار خود قرار داد؛ هدفی که در دائرۀالمعارف هوبنر دیده نمی‌شود. باید گفت برخی از دانشنامه‌های مدرن تاکنون، از جمله دائرۀالمعارف بزرگ شوروی همین هدف دین‌زدایی از معرفت عمومی را دنبال می‌کرده‌اند ولی چنین هدفی به هیچ روی قابل تعمیم به همه دانشنامه‌های غربی به خصوص در آلمان و بریتانیا نیست. حتی برخی از دانشنامه‌ها نیز در غرب تدوین شد که هدف آنها تقویت آموزه‌های دینی یا هویت دینی در معرفت عمومی جماعات مسیحی یا یهودی بود که از آن شمار می‌توان به دائرۀالمعارف عبرانی (به زبان روسی) و دائرۀالمعارف کاتولیک (به زبان انگلیسی) اشاره کرد.
در میان دانشنامه‌های قدیمی در جهان اسلام، دین‌زدایی از علم و جامعه به هیچ وجه موضوعیت ندارد
وی با تأکید بر اینکه در میان دانشنامه‌های قدیمی در جهان اسلام، دین‌زدایی از علم و جامعه به هیچ وجه موضوعیت ندارد گفت: البته در جهان اسلام دانشنامه‌هایی مانند دانشنامه علایی ابن‌سینا وجود دارند که صبغه دینی پررنگی ندارند. نمی‌توان به سنت دانشنامه‌نگاری در شرق و به ویژه در ایران پرداخت و به حدود دویست اثر ابوبکر محمدبن زکریای رازی کاشف الکل، نفت سفید و جوهر گوگرد اشاره نکرد (دائرۀالمعارف پزشکی الحاوی). در مقابل دانشنامه‌های نوشته شده به دست عالمان دینی مانند حیاۀ الحیوان اثر محمد بن موسی دمیری (د ۸۰۸ ق) حتی اگر موضوع اصلی آن جانورشناسی است، آکنده از اطلاعات دینی در خلال مباحث بود. در این طبقه می‌توان به کتاب الاعلاق نفسیه نگارش ابن رسته اصفهانی اشاره کرد که یک دانشنامه جغرافیا محسوب می‌شود و شواهد بسیاری از آیات قرآن و احادیث در آن مشهود است. به عنوان اثری دیگر می‌توان به تاریخ الرسل و الملوک یا تاریخ الامم و الملوک به زبان عربی نوشته محمد بن جریر طبری اشاره کرد.
دکتر افراشی در پایان سخنرانی خود بر امکان مقایسه دانشنامه‌های جهان اسلام و دانشنامه‌های جدید در غرب از نظر اهداف و در حد خطوط کلی تأکید کرد و گفت: اگرچه هنوز جای مطالعات عمیق در مقایسه میان این دو سنت دانشنامه‌نگاری به شدت خالی است ولی در چارچوب سه هدف یاد شده یعنی افزایش آگاهی عمومی و زمینه‌سازی برای گفت‌و‌گوی میان شاخه‌های علم، موضع‌گیری درباره تعلقات ملی و میهنی، و موضع‌گیری درباره تعلقات دینی می‌توان مقایسه‌ها و تحلیل‌های درخور توجهی را به انجام رساند.
سپس اعضای شورای پژوهشی به طرح دیدگاه‌ها و نظرات خود در ارتباط با موضوع و مباحث مطرح شده پرداختند. توجه به ویژگی‌های تمدنی در تدوین دانشنامه‌ها؛ اهمیت بحث پایدیا و تربیت اخلاقی و سیاسی در دانشنامه‌های غربی؛ ضرورت بررسی تحولات دائرۀالمعارف‌نویسی در جهان اسلام؛ اهمیت توجه به بستر و زمینۀ تاریخی نگارش دائرۀالمعارف‌‌ها به‌ویژه شکوفایی نگارش آنها در گسست‌های تاریخی؛ اهمیت تبیین معیارهای دانشنامه خواندن یک اثر؛ نقش تحول در نگاه به زبان در تدوین دانشنامه‌ها؛ ارائه تعریف جامع و مانع از دانشنامه‌ها و پرهیز از تعریف موسع از آن و... از مهمترین محورهای مطرح شده توسط اعضای شورا بود./پایان
نظر شما :