«بازطراحی شیو‌ه‌نامه پژوهشی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی (با رویکرد تحول در پژوهش‌های علوم انسانی)»

هفدهمین جلسه شورای پژوهشی پژوهشگاه در دوره جدید، 9 خرداد ‌ماه 1401، با حضور اعضای شورا تشکیل شد. در این جلسه ضمن ارزیابی عناصر مؤثر در شکل‌گیری، پایداری، ثبات و بقای یک تمدن، ایده «تمدّن نوین اسلامی» و اجزاء و مؤلفه‌های مختلف برسازنده چنین تمدّنی و نقش و رسالت پژوهشگاه در این زمینه مورد بحث و بررسی قرار گرفت.
اهمیت تسریع در انتشار کتابچه شیوه‌نامه پژوهشی
به‌گزارش روابط عمومی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، در ابتدای جلسه دکتر موسی نجفی، رئیس پژوهشگاه، با سلام و درود بر پیامبر گرامی اسلام (ص)، درگذشت دکتر سیدحمید طبیبیان، استاد بازنشسته پژوهشکده زبان و ادبیات پژوهشگاه و درگذشت تعدادی از هموطنان را در حادثه فروریختن ساختمان در آبادان تسلیت گفت.
در ادامه دکتر نجفی با اشاره به ضرورت انتشار شیوه‌نامه پژوهشی جدید پژوهشگاه با توجه به برنامه‌های سایر مراکز و مؤسسات علمی در تدوین برنامه‌ای مشابه، اظهار امیدواری کرد: با توجه به آماده‌شدن مقدمه و سایر پیوست‌های موردنیاز برای انتشار کتابچه و بهره‌برداری اعضای هیأت علمی پژوهشگاه از آن، تسریع در انتشار کتابچه شیوه‌نامه پژوهشی با عنوان «بازطراحی شیو‌ه‌نامه پژوهشی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی (با رویکرد تحول در پژوهش‌های علوم انسانی)»، علاوه بر آنکه موجب می‌شود حقوق معنوی پژوهشگاه در این موضوع حفظ شود، به‌نوعی قدردانی از زحمات دست‌اندرکاران تدوین این شیوه‌نامه نیز است.
تسلیت و گرامی‌داشت یاد استاد فقید پژوهشگاه، دکتر سیدحمید طبیبیان
سپس دکتر علیرضا شعبانلو، رئیس پژوهشکده زبان و ادبیات پژوهشگاه، نیز ضمن گرامی‌داشت یاد و نام دکتر سیدحمید طبیبیان و آرزوی رحمت و غفران الهی برای این استاد فقید، درگذشت این استاد را به خانواده ایشان و پژوهشگاه تسلیت گفت. دکتر شعبانلو با اشاره به نگارش آثار علمی برجسته و ماندگار دکتر طبیبیان، اشتیاق به تحقیق و پژوهش، تسلط بر زبان و ادبیات فارسی و عربی قدیم و معاصر، انسان‌دوستی، تواضع و فروتنی و حسن خلق را بخشی از ابعاد برجسته علمی و اخلاقی وی برشمرد.
رئیس پژوهشگاه نیز درگذشت تعدادی از استادان و پژوهشگران پژوهشگاه در سال‌های گذشته را یادآور شد و ضمن آرزوی غفران و رحمت الهی برای آنان، بر اهمیت گرامیداشت یاد و نام آنان تأکید و با توجه به نظر اعضای شورا مقرر شد، برنامه‌ریزی‌های لازم برای برگزاری مراسم بزرگداشت آنان صورت گیرد.
اهمیت تشکیل گروه ترجمه به زبان‌های انگلیسی و عربی
در ادامه جلسه شورا، دکتر نجفی اهمیت فعالیت‌های بین‌المللی پژوهشگاه به‌منظور بهره‌گیری از دستاوردهای علمی محققان سایر کشورها از یکسو و معرفی دستاوردهای پژوهشگران و فعالیت‌های پژوهشگاه در سطح بین‌المللی را از سوی دیگر متذکر شد و گفت: توجه به حوزه ترجمه، اعم از ترجمه متون علمی زبان‌های انگلیسی و عربی به زبان فارسی و همچنین ترجمه آثار و پژوهش‌های فاخر زبان فارسی به زبان‌های دیگر از موضوعات مهمی است که تشکیل گروهی برای فعالیت در این حوزه را ضروری کرده است. رئیس پژوهشگاه مقدمات و برنامه‌ریزی‌های لازم برای تشکیل این گروه با حضور اعضای متخصص و مسلّط به این زبان‌ها در پژوهشگاه را متذکر و با توجه به ابعاد و اهمیت این موضوع مقرر شد پژوهشکده‌ها و مراکز مختلف پژوهشگاه، اعضای پیشنهادی خود را اعلام کنند.
تصویب برگزاری همایش «میراث فرهنگی و استمرار هویت تمدنی ایرانیان»
سپس دکتر یحیی فوزی، معاون پژوهشی و تحصیلات تکمیلی پژوهشگاه با اشاره به مباحث جلسات گذشته شورا درباره نحوه برگزاری همایش‌ها و برنامه‌ریزی‌های صورت گرفته برای برگزاری همایش‌های منبعث از پژوهش‌های پژوهشگران پژوهشگاه و ناظر به مسائل و چالش‌های کشور، موضوع برگزاری همایش «میراث فرهنگی و استمرار هویت تمدنی ایرانیان» به پیشنهاد پژوهشکده زبان‌‌شناسی را جهت اعلام نظر اعضاء مطرح کرد.
ابتدا دکتر سیروس نصراله‌زاده، رئیس پژوهشکده زبان‌شناسی، با اشاره به سوابق فرهنگ و تمدن ایران و میراث‌های کهن و باشکوه آن، اهمیت پاسداری از آنها را متذکر شد و به تشریح اهمیت برگزاری این همایش و ابعاد و ساختار علمی و اجرایی آن پرداخت. دکتر نصراله‌زاده با تشریح نقاط ضعف و قوت پژوهش‌ها و آثار غربیان به‌ویژه مستشرقان و رویکردهای آنان در توجه به مواریث فرهنگی سایر کشورها از جمله ایران، بر لزوم حفظ یکپارچگی تاریخ چندهزارساله تمدنی و فرهنگی ایران و ضرورت و اهمیت معرفی رویکردهای مختلف در جهت حفظ این میراث فرهنگی کهن و باستانی و جلوگیری از رنگ باختن آن تأکید کرد.
اعضای شورا نیز با تصریح بر اهمیت این موضوع و ضرورت توجه به تمایز ابعاد حقوقی موضوع حفظ و جلوگیری از غارت میراث‌های فرهنگی، پیشنهادهای خود را در زمینه اصلاح و تدقیق موضوع برگزاری همایش براساس مسئله‌محوری آن و محورهای همایش مطرح کردند. بر این اساس مقرر شد موضوعاتی همچون رویکردها و ابعاد مختلف مطالعات شرق‌شناسان در آثار فرهنگی ایران؛ نحوه مواجهه غربیان با میراث‌های تمدنی ایرانیان؛ اهمیت آثار فرهنگی حوزه خلیج فارس، معرفی آثار فرهنگی ایرانیان در سایر کشورها و ... در محورهای همایش مورد توجه قرار گیرد.
بررسی مفاد آیین‌نامه پیشنهادی ارتقاء اعضای هیأت علمی
در ادامه جلسه دکتر دالوند، دبیر هیأت ممیزه پژوهشگاه، با اشاره به برگزاری همایش «سنجش و ارزیابی آیین‌نامه ارتقاء اعضاء هیأت علمی‌دانشگاه‌ها» در مأسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در تاریخ سوم خردادماه سال جاری و طرح مسائل مختلف از سوی صاحب‌نظران و شرکت‌کنندگان در این همایش، گفت: در این همایش ابعاد مختلف آیین‌نامه ارتقاء اعضای هیأت علمی دانشگاه‌ها مورد بررسی و نقاط ضعف و قوت آن از جنبه‌های مختلف مطرح شد. دکتر دالوند توجه به تنوع فعالیت‌ها، رعایت عدالت در ارزیابی و امتیازدهی به فعالیت‌ها؛ توجه به استعدادها، الزام به انجام فعالیت‌های مختلف و ... را از جمله محورهای مهم مورد توجه فعالان حوزه ارتقاء اعضای هیأت علمی برشمرد. دبیر هیأت ممیزه پژوهشگاه با تشریح اقدامات صورت‌گرفته به‌منظور اصلاح آیین‌نامه ارتقاء اعضای هیأت علمی و تدوین آیین‌نامه‌ای متناسب با فعالیت اعضای هیأت علمی مراکز پژوهشی حوزه علوم انسانی؛ بر رعایت و توجه به مسائل مختلف مهم طرح شده در این همایش در آیین‌نامه پیشنهادی تأکید کرد.
سپس جدول پیشنهادی کلیات امتیاز فعالیت‌های علمی پژوهشی برای ارتقاء در آیین‌نامه پیشنهادی دبیرخانه هیأت ممیزه مورد بررسی اعضای شورا قرار گرفت و با توجه به مباحث و مسائل طرح شده در جلسات گذشته شورا، پیشنهادها و نکات اصلاحی موردنظر اعضای شورا مطرح شد. بر این اساس مقرر شد اصلاحات لازم در محورهای مختلف ازجمله توجه به تنوع فعالیت‌ها و دستاوردهای پژوهشی؛ رفع انحصار از بندهای وتویی و تغییر حداقل و حداکثر امتیاز لازم متناسب با انواع فعالیت‌های پژوهشی؛ اصلاح شیوه امتیازدهی به طرح‌های کاربردی متناسب با رشته‌های علوم انسانی و... در پیش‌نویس آیین‌نامه پیشنهادی صورت گرفته و بررسی آن در جلسات آتی شورا ادامه یابد.
ایده «تمدن نوین اسلامی» و لزوم بررسی مؤلفه‌های آن
بخش پایانی جلسه شورا، با حضور دکتر اشرف بروجردی، عضو هیأت علمی پژوهشکده مطالعات اجتماعی پژوهشگاه به طرح مسئله علمی پیشنهادی وی اختصاص داشت.
دکتر بروجردی پس از سلام و تسلیت درگذشت تعدادی از هم‌وطنان در فاجعه فرورختن ساختمانی در آبادان، با قدردانی از فرصت درنظر گرفته شده برای طرح موضوع پیشنهادی اعضای هیأت علمی پژوهشگاه در جلسه شورای پژوهشی، به‌عنوان مقدمه بحث خود گفت: دکتر نجفی در مراسم تودیع و معارفه خود، مسئله ساختن تمدن نوین اسلامی را مطرح کرد که با توجه به اهمیت و ابعاد مختلف این موضوع و مسائلی که در این‌باره می‌تواند قابل طرح باشد، مقرر شد؛ فرصتی برای طرح بحث در اختیار بنده قرار داده شود. این عضو هیأت علمی پژوهشگاه با اشاره به ضرورت و اهمیت شکل‌گیری فضای گفت‌وگو و تساهل و تسامح در طرح مباحث علمی در مراکز علمی ازجمله پژوهشگاه، ادامه داد: همان‌طور که در روایات مختلف ائمه اطهار علیهم‌السلام ازجمله روایت منصوب به امام صادق (ع) تأکید شده است که رأی درست، در عرضه کردن دیدگاه‌های مختلف بر یکدیگر و ضمن مباحثه و مجادله پیرامون یک موضوع آشکار می‌شود، ضرورت دارد ابعاد و نقاط ضعف و قوت یک مسئله از دیدگاه‌های مختلف مورد نقد و بررسی قرار گیرد تا به جوانب مختلف آن توجه شود. وی متذکر شد: ایده برساختن تمدن نوین اسلامی، ایده‌ای زمان‌بر و نیازمند صرف سال‌های متمادی است و اساساً شکل‌گیری تمدن در یک جامعه ارتباط عمیق و گسترده‌ای با وجوه و مسائل و لایه‌های مختلف آن جامعه همچون اعتقادات و مذاهب، قومیت‌ها و گروه‌های اجتماعی و ... موجود در آن جامعه دارد. بر این اساس علاوه بر اینکه در ساختن تمدن نوین اسلامی، که ظاهراً در اینجا با توجه به رویکرد ایدئولوژیک از منظر مذهبی خاص یعنی شیعه مطرح شده است، باید به مذاهب و فرقه‌های مختلف دینی مختلف حاضر در کشور توجه شود.

دکتر بروجردی ادامه داد: همچنین ضرورت دارد مشخص شود که آیا منظور از برساختن چنین تمدنی فقط در ایران است یا سایر کشورهای اسلامی را نیز در بر می‌گیرد. این عضو هیأت علمی پژوهشگاه با ضروری دانستن معرفی مؤلفه‌های برسازنده این تمدن از منظر دکتر نجفی، گفت: فراگیری و نحوه پیشبرد این ایده منحصر به دانش نوشتاری نیست و ضرورت دارد به مبانی علمی و تکنولوژیکی به‌ویژه در ارتباط با مقطع زمانی حاضر نیز توجه شود و جایگاه هنرهای متنوعی همچون ادبیات، موسیقی، شعر و ...، که از مؤلفه‌های تمدن اسلامی هستند، در این ایده مشخص شود.
دکتر بروجردی با اشاره به تجربه کشور چین در فراگیر کردن ایده‌های خود پس از کنارگذاشتن نگاه‌های ایدئولوژیک حاکم بر آن کشور، اهمیت توجه به ادبیات مشترک و فراگیر در عرصه بین‌الملل در به‌کاربردن موضوعاتی همچون توسعه را متذکر شد، و به نظر دکتر زرین‌کوب در اهمیت تسامح و تساهل به‌عنوان یکی از زیرساخت‌ها و محورهای اساسی شکل‌گیری یک تمدن اشاره کرد. وی گفت: رسالت و مأموریت پژوهشگاه در تحقق ایده تمدن اسلامی می‌تواند این باشد که به‌عنوان نهادی فعال و مهم در عرصه علوم انسانی کشور، با طرح این موضوع و بررسی و پژوهش درباره سطوح و لایه‌های مختلف آن با حضور نظریه‌پردازان و چهره‌های علمی کشور، راه‌گشا و خط‌مشی‌دهنده به مدیران و مسئولان کشور باشد. دست‌یابی به اهداف درنظرگرفته شده در برنامه‌های مختلف توسعه کشور، با بسترسازی و حفظ سرمایه‌های کشور ازجمله نخبگان و اندیشمندان با هر گرایش و سلیقه سیاسی محقق خواهد شد و پیشرفت و قدرت حکومت‌های مسلمان در صدر اسلام و بعداز آن همچون عباسیان، فاطمیان و ... نیز براساس حضور و مشارکت همه گرایش‌ها و مذاهب مختلف دینی و قومی اعم از مسیحیان، یهودیان و ... در حکومت بود.
دکتر بروجردی با جمع‌بندی سخنان خود تأکید کرد: پایداری، ثبات و بقای یک تمدن، در فراگیری و پذیرش همه اعضا و آحاد یک جامعه است و ضرورت دارد علاوه بر توجه به ابعاد و لایه‌های مختلف مؤلفه‌های برسازنده تمدن نوین اسلامی، از نگاه یک‌جانبه و ایدئولوژیک مبتنی بر مذهبی خاص دوری کرد و پژوهشگاه می‌تواند با فراهم آوردن فرصت تبادل‌نظر و گفت‌وگوی پژوهشگران و صاحب‌نظران مختلف داخل و خارج از پژوهشگاه، نقش و رسالتی مهم در این زمینه داشته باشد.
دکتر نجفی: ایران با انقلاب اسلامی می‌تواند فضای تمدّنی جدیدی را شکل دهد
سپس دکتر نجفی با اشاره به امکان طرح مسئله تمدن در ارتباط با مقاطع مختلف تاریخی ایران ازجمله تاریخ ایران پیش از اسلام؛ پیش از صفویه، دوره صفویه و دوران انقلاب اسلامی و ابعاد و لایه‌های مختلف هریک از آنها، گفت: یک تمدن با اجزاء مختلفی شامل عقلانیت؛ اخلاق؛ و ابزارهای موردنیاز آن است که می‌تواند به‌عنوان یک تمدن قابل طرح در سطح بین‌المللی مطرح شود و به نظر من ایران با این انقلاب می‌تواند فضای تمدنی جدیدی را شکل دهد. وی یکی از نکات مهم ناظر به بحث ابزارها را این دانست که آیا ما می‌توانیم با تمدن خودمان ابزارسازی لازم را انجام دهیم تا بتوانیم در مواجهه با سایر تمدن‌ها ازجمله تمدن غربی مقابله و به مسیر خود ادامه دهیم یا نه.
 رئیس پژوهشگاه این مسئله را هرچند در ارتباط تنگاتنگ و نزدیک با مباحث مدیریت کشور و نقاط ضعف و قوت آن در دوره‌های مختلف انقلاب اسلامی برشمرد اما وظیفه اندیشمندان و اصحاب علوم انسانی را توجه به افق‌های عمیق‌تر و لایه‌های مختلف این موضوع از نقطه‌نظر علمی دانست تا فضای لازم برای طرح مباحث و افکار و اندیشه‌های مختلف در این زمینه ایجاد و زمینه رشد و تعالی اندیشه‌ها و ارتقاء ایده‌های مختلف فراهم شود.
در بخش پاینی نشست نیز اعضای شورا ضمن طرح دیدگاه‌های خود درباره مسائل مطرح شده، بر برگزاری نشست‌ها و برنامه‌های مختلفی با محوریت گفت‌وگوهای انتقادی پیرامون چیستی تمدن نوین اسلامی با رویکردی علمی و به دور از نگرش‌های سیاسی، در جهت بررسی ابعاد مختلف موضوع تأکید کردند.