خلاصه گزارش طرح پژوهشی «بازشناسی عناصر هویتی در رمان‌های زنان مهاجر ایرانی»

طرح پژوهشی «بازشناسی عناصر هویتی در رمان‌های زنان مهاجر ایرانی» در سال 1400 توسط سرکار خانم دکتر شکوه السادات حسینی عضو هیات علمی پژوهشکده مطالعات اجتماعی در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی به اتمام رسید.

این طرح چنانکه مجری بیان داشته در صدد تحلیل بازنمایی هویت )فردی و جمعی( زنانی است که تجربۀ مهاجرتِ خود را به عنوان ابژه )موضوع شناخت( روایت کرده اند. بر این اساس، با خوانش رمان هایی از زنان مهاجر رمان نویسِ نام آشنا که به موضوع مهاجرت پرداخته اند، چگونگی بازتعریف یا بازسازی هویت فردی و اجتماعی مورد بررسی، تحلیل و نقد قرار گرفته است. به طور اجمال میتوان این برساخت هویتی را در سه ساحت فردی، ملی و جنسیتی تقسیم بندی نمود، به این ترتیب که گاه موضوع زنانگی به لحاظ شخصی یا حقوقی در جامعه )وطن/ کشور میزبان( مورد توجه قرار میگیرد؛ گاهی سنتها و آداب خانوادگی به شکل خاطرات و نوستالژیها پررنگ میشود؛ و گاه نیز موضوع هویت ملی و تعلق/عدم تعلق )به لحاظ عاطفی و منطقی( به وطن در تقابل با جامعۀ میزبان، دغدغۀ مجری است و به آن پرداخته شده است.

پرسش اساسی طرح حاضر این است که زنان مهاجر رمان نویس در نسبت خود با وطن، چه عناصری را در بازنمایی و بازتعریف هویت خود از درونیات و ذهنیات، حافظه، خاطرات و ارتباط با جامعۀ میزبان مورد توجه قرار میدهند؟

در پژوهش های معطوف به نظریه های ادبی، هدف از خوانش و بررسی متن، نه صِرف تحلیل و هر متن ادبی به « تفسیر آن بلکه تبیین اندیشه های جاری در متن است. از منظر دیدگاه های جنسیت محور و به ویژه در حوزۀ ادبیات پسااستعماری، خوانش و تحلیل تجربۀ گروه هایی از اجتماع که پیش از این فرودست یا حاشیه قلمداد میشده اند و در دهه های اخیر در بررسی های کلان اجتماعی مورد توجه قرار گرفته اند، میتواند تغییرات تدریجی را در مناسبات فرهنگی و هویتی یک جامعۀ در حال گذار از سنتها به مدرنیته ای نمایان کند که مقولۀ مهاجرت به دنبال دستیابی به شرایطی مطلوب تر برای زندگی، یکی از شاخص های آن است و در نهایت، راهکارهایی را بر سر راه برنامه ریزان و مدیران فرهنگی و سیاسی جامعه قرار دهد.

نمونه های مورد بررسی این پژوهش رمان هایی هستند که زنان مهاجر ایرانی به زبان فارسی نوشته اند و در آن عمدتا به تجربۀ مهاجرت زنان اشاره کرده اند و رمان هایشان امکان انتشار در ایران را یافته است.این رمان ها با استفاده از روش تحلیل تماتیک، بر مبنای دو نظریۀ «گفتمانی هویت» استوارت هیل و «هویت روایی»  پل ریکور مورد بررسی، تحلیل و نقد قرار گرفته اند.