لزوم توجه به ظرفیت‌های مغفول مانده پژوهشکده‌ها و مراکز پژوهشگاه در پرداختن به مسائل کلان ملی

پنجمین جلسه شورای پژوهشی پژوهشگاه، 13 دی‌ماه 1400، در سالن اندیشه پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی و با حضور اعضای شورا برگزار شد.
به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، در ابتدای جلسه دکتر موسی نجفی، رئیس پژوهشگاه، ضمن عرض تسلیت به مناسبت فرارسیدن ایام شهادت حضرت فاطمه زهرا(س)، به روایت‌های مختلف اهل تسنن و تشیع دربارۀ روز شهادت این بانوی بزرگ اسلام اشاره کرد و این روز را یادآور مظلومیت خاندان پیامبر اسلام(ص) و ائمه شیعه(ع) دانست. رئیس پژوهشگاه همچنین دومین سالگرد شهادت سردار قاسم سلیمانی را تسلیت گفت و خاطره‌ای را از دیدار با سردار سلیمانی در محضر مقام معظم رهبری (مدظله‌العالی) و واکنش این شهید والامقام به نگارش یادداشت رئیس پژوهشگاه با عنوان «از سردار امام‌قلی‌خان صفوی تا سردار سلیمانی» و مقایسه‌ای که در این یادداشت‌ میان سردار امام‌قلی‌‌خان صفوی، مالک اشتر و سردار سلیمانی شده بود بیان کرد و گفت: سردار سلیمانی  در واکنش به مقایسه خودش با مالک اشتر سرش را به زیر انداخته، سرخ شده و طلب استغفار کرد. دکتر نجفی، از شهید سلیمانی به‌عنوان یکی از قهرمانان ملی کشور و از زمره افرادی یاد کرد که عموم مردم و گرایش‌های مختلف سیاسی، وی را چهره‌ای که قدر مشترک در ارتباط با بحث عزت ملی ایرانیان است، می‌شناسند و این سردار شهید را یکی از شخصیت‌ها و چهره‌های بی‌بدیل تاریخ انقلاب دانست.
رئیس پژوهشگاه با اشاره به رویکرد خود در دوره جدید مدیریت پژوهشگاه، ابراز امیدواری کرد: بسیاری از مسائل و مشکلات مختلف، که جنبۀ داخلی و در ارتباط با فعالیت‌های پژوهشکده‌ها و مراکز و واحدهای مختلف پژوهشگاه هستند، در درون خود پژوهشکده‌ها و مراکز و با مدیریت ریاست پژوهشکده‌ها و مراکز رفع شود و اگر مسئله‌ای ویژه و عمیق مطرح بود، برای تصمیم‌گیری از مسئولین پژوهشگاه بهره گرفته شود.
در ادامه جلسه دکتر سیدرضا حسینی، سرپرست معاونت کاربردی‌سازی علوم انسانی و فرهنگی، با تسلیت شهادت حضرت فاطمه زهرا(س) و گرامی‌داشت یاد شهید سردار قاسم سلیمانی و تسلیت شهادت ایشان، به گزارشی اجمالی از برنامه‌های این معاونت به مناسبت ایام فاطمیه‌(س) پرداخت و از همه پژوهشکده‌ها و کارکنان پژوهشگاه برای مشارکت در این برنامه‌ها دعوت به‌عمل آورد.

کتاب «تکنولوژی؛ فرانکنشتاین یا پرومته»
در ادامه جلسه، مطابق برنامه‌ریزی مقرر برای سخنرانی علمی و کوتاه یکی از رئیسان پژوهشکده‌ها و مراکز پژوهشگاه در شورای پژوهشی؛ دکتر علیرضا منجمی، رئیس پژوهشکده مطالعات فلسفی و تاریخ علم، گزارشی دربارۀ کتاب «تکنولوژی؛ فرانکنشتاین یا پرومته» که ویراست مشترک با دکتر غلامحسین مقدم‌حیدری، عضو دیگر این پژوهشکده است، ارائه داد. دکتر منجمی با اشاره به اینکه این کتاب، شامل مجموعه مقالاتی است که توسط اساتید متخصص در زمینه مباحث مربوط به فلسفه تکنولوژی در ایران به نگارش درآمده است، نگارش این اثر به عنوان نخستین اثر تألیفی در این حوزه را گام مهمی دانست که از سوی پژوهشگاه و اعضای هیأت علمی آن برداشته شده است.
دکتر منجمی با اشاره به ابعاد مختلف بحث تکنولوژی و مسائل و چالش‌های آن برای کشور و جامعه ایرانی، گفت: با وجود کتاب‌های متعدد در حوزۀ فلسفۀ تکنولوژی در ایران، همۀ آنها آثار ترجمه شده بودند و کتاب «تکنولوژی؛ فرانکنشتاین یا پرومته»، اولین کتاب تألیفی در این زمینه است که نویسندگان آن ضمن مطالعه مکاتب فلسفه تکنولوژی، با نگاه فلسفی و تأملی به موضوع تکنولوژی پرداخته و با توجه به مسائل مختلف پدید آمده در کشور و نیز دل‌مشغولی‌های علمی‌ خود، مقالاتی در این حوزه به رشته تحریر درآورده‌اند که در قالب این کتاب منتشر شده است.
در بخش پایانی جلسه، ادامه گزارش اعضای کمیسیون «ارزیابی کیفیت و تحول در پژوهش» پژوهشگاه ناظر به پرسش‌ سوم بخش آسیب‌شناسی نحوۀ ارائۀ طرح‌های موظف پژوهشی، ارائه شد. دکتر فاطمه براتلو، عضو این کمیسیون، با عرض تسلیت به مناسبت شهادت حضرت فاطمه زهرا(س) و دومین سالگرد شهادت سردار قاسم سلیمانی، این فعالیت را نمونه‌ای مناسب از انجام فعالیت پژوهشی مشترک و گروهی دانست که می‌تواند امیدبخش انجام سایر فعالیت‌های مشترک و جمعی در پژوهشگاه باشد. دکتر براتلو از افزایش مصاحبه‌های صورت گرفته با اعضای هیأت علمی پژوهشکده‌ها و مراکز پژوهشگاه به 143 نفر و 269 نفرساعت مصاحبه‌ خبر داد که برآیند آنها را ذیل چهار محور سرعت‌بخشی، آسان‌سازی، تنوع‌بخشی و عمق‌بخشی به پژوهش‌ها (ساتع) به منظور کیفیت‌بخشی به طرح‌های پژوهشی، قابل ذکر دانست.

موارد مطرح شده ذیل مشکلات ناشی از ساختار بروکراتیک
در ادامه، دکتر سیده زهرا مبلغ، عضو دیگر کمیسیون، به اشکالات و مسائل اعلام شده از سوی اعضای مصاحبه‌شونده، گزارشی دربارۀ پیشنهادهای احصاء شده از نظرات اعضای هیأت علمی برای بهبود روند اجرای طرح‌های پژوهشی ارائه داد. دکتر مبلغ با اشاره به دسته‌بندی صورت گرفته از مشکلاتی که به صورت مستقیم یا غیر مستقیم بر کیفیت و کارآمدی پژوهش‌ها مؤثرند، گزارشی ارائه کرد که از سوی اعضای کمیسیون ذیل سه دسته 1. مشکلات ناشی از ساختار بروکراتیک؛ 2. مشکلات ناظر به روندهای اجرای طرح‌های پژوهش؛ و 3. مشکلات زمینه‌ای و امکانات احصاء شده، قرار می‌گیرند.
دکتر مبلغ گفت: پیشنهادهای اصلاحی نیز از یک‌سو ناظر به بهسازی آئین‌نامه‌ها و از سوی دیگر ناظر به بهسازی و تغییر نگرش‌ها و رویکردهای موجود در مسئولین پژوهشگاه به پژوهش‌ها دسته‌بندی شده‌اند. وی با اشاره به تشریح صورت‌گرفته از ابعاد مشکلات ناشی از کاستی‌های موجود در روند اجرای طرح‌های پژوهشی در جلسات پیشین شورا، که از سوی این کمیسیون ارائه شده است، موارد مطرح شده ذیل مشکلات ناشی از ساختار بروکراتیک را شامل: ابهام در حدود و تعریف وظایف بخش‌های مختلف؛ نامتناسب بودن شمار کارمندان و اعضای هیأت علمی؛ رقابت‌پذیری شدید نقش‌های مدیریتی؛ ساختار نسبتاً متصلب گروه‌ها؛ کم‌‌رنگ شدن استقلال و شأن محقق در سایه برخی قوانین و آئین‌نامه‌ها؛ و موارد مرتبط با مشکلات زمینه‌ای و امکانات را شامل: مناسب نبودن معماری فضاهای مختلف (به‌ویژه اتاق‌ها و کتابخانه‌ها) برای کار پژوهشی؛ کاستی برخی امکانات فیزیکی مانند رایانه‌های مناسب و برخی نرم‌افزارها؛ دسترسی بسیار محدود به بانک‌های اطلاعاتی داخلی و بین‌المللی؛ محدودیت‌های زیاد در برقراری ارتباط‌های بین‌المللی در مراحل مختلف؛ محدودیت امکانات مادی و معنوی در ایجاد روابط علمی با افراد و سازمان‌های بیرون از پژوهشگاه و ... برشمرد. سپس پیشنهادهای مختلف درباره بهبود روند اجرای طرح‌های پژوهشی ناظر به مراحل اجرای طرح به‌ویژه نگارش طرح‌نامه و فرایندهای تصویب آن ازجمله شکل و قالب ارائه طرح‌نامه؛ مدت اجرای طرح؛ انواع طرح‌ها و قالب‌های متناسب ارائه طرح‌نامه درباره آنها؛ نحوه تصویب طرح‌نامه؛ و ... مطرح کرد که مورد بحث و بررسی اعضای شورا قرار گرفت.

پرداختن به مسائل کلان ملی
دکتر حسینی، سرپرست معاونت کاربردی‌سازی علوم انسانی و فرهنگی، نیز با اشاره به مسائل و نگرانی‌هایی که شیوه‌نامه ابلاغی فرصت مطالعاتی در جامعه و صنعت برای اساتید و پژوهشگران حوزه علوم انسانی پدید آورده، به تلاش‌های صورت گرفته برای یافتن راه‌های جایگزین با استفاده از تجارب سایر دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی و طرح موضوع در جلسه آتی هیأت امنا خبر داد.
در جمع‌بندی نهایی جلسه، دکتر نجفی با توجه به مسائل و ابعاد مختلف مطرح شده در زمینه مشکلات و مسائل مختلف بهبود فرایندهای پژوهشی، بر ضرورت تدوین و پیشنهاد آئین‌نامه‌ای در این‌باره، هم از سوی مدیریت نظارت و ارزیابی و هم اعضای کمیسیون به صورت جداگانه تأکید و اظهار امیدواری کرد: تدوین این آئین‌نامه و انجام بحث و بررسی‌های لازم در جلسات آتی شورا، منجر به توجه به مسائل و نکات مورد نظر اعضای هیأت علمی و رفع موانع و دغدغه‌های آنان در انجام پژوهش‌ها شود.
رئیس پژوهشگاه در بخش پایانی این جلسه، بحث و بررسی جمعی و پیشنهاد تدوین آئین‌نامه‌ای واحد از سوی مسئولین مختلف را، واجد این حسن و برتری دانست که گاهی نکته‌ای هرچند کوچک اما ارزشمند از زوایای دید مختلف می‌تواند طرح و منجر به بهبود بیشتر فرایندها و افزایش کیفیت پژوهش‌ها شود. دکتر نجفی بر لزوم توجه به ظرفیت‌های مغفول مانده پژوهشکده‌ها و مراکز پژوهشگاه در پرداختن به مسائل کلان ملی و مورد توجه و نیاز جامعه و نظام تأکید کرد و پرداختن به نیازها، مسائل و مشکلات کشور، دستگاه‌ها، نهادها و مجموعه‌های مختلف را وظیفه پژوهشگاه و پژوهشگران به‌ویژه در حوزه علوم انسانی دانست و بر اهمیت تشخیص، تعریف و برقراری نسبت و ارتباط میان فعالیت‌ها و پژوهش‌ها با وضعیت کشور و مسائل کلان و مورد تأکید مسئولین نظام جمهوری اسلامی ایران را ضروری ارزیابی کرد و از آمادگی پژوهشگاه برای حمایت لازم از این دسته پژوهش‌ها و فعالیت‌ها خبر داد.
همچنین مقرر شد در جلسه بعدی شورا ضمن ادامه ارائه گزارش اعضای کمیسیون، راهکارها و پیشنهادهای مختلف دیگر به منظور بهبود فرایندهای پژوهشی مورد بحث و تبادل نظر اعضا قرار گیرد.