گزارش برگزاری سخنرانی «پیکربندی نوینی از عدالت علمی و تحول در عرصۀ پژوهش در سایۀ همه‌گیری کروناویروس کووید-۱۹» به مناسبت هفته پژوهش

سخنرانی «پیکربندی نوینی از عدالت علمی و تحول در عرصه پژوهش در دوره همه‌گیری کروناویروس» 29 آذرماه 1400، به‌صورت غیرحضوری (برخط) برگزار شد.

به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، در این سخنرانی که به همت مرکز اسناد فرهنگی آسیا برگزار شد، دکتر مریم‌سادات فیاضی همسو با شعار «تحول در پژوهش» سخنان خود را ارائه کرد و در ابتدا به چرایی طرح پرسش اصلی پژوهش و تجربه‌ی زیسته خود در روزهای کرونایی اشاره کرد و شرح داد: اعمال محدودیت‌ها و لغو سفرها در آغاز شیوع همه‌گیری بیماری کرونا، موجب لغو جلسه‌ی سخنرانی و کارگاه آموزشی شد که به دعوت دانشگاه تورنتو صورت گرفته بود اما در ادامه با پیشنهاد این دانشگاه جلسه سخنرانی و کارگاه به‌صورت مجازی در 14 ژانویه 2021 برگزار شد. این رویداد علمی که بدون بروز اختلالات اینترنتی انجام گرفت، زمینه‌ای برای شکل‌گیری، احساس جهان-وطنی بودن علمی در من شد. یعنی زمینه‌ای برای شکل‌گیری این احساس که فارغ از عرصه‌ی اشتغال در این دانشگاه یا آن پژوهشگاه، هر عضو هیأت علمی به یک میدان علمی به پهنای جهان تعلق دارد و حضور در چنین مجامعی حس برخورداری از نوعی تساوی میان خود و سایر همکاران در سرتاسر جهان را به وجود می‌آورد.

دکتر فیاضی ادامه داد: تلاش برای سنجش صحت و سقم این فرضیه، راه به پژوهشی پیمایشی برد تا دستاورد آن، زمنیه‌ساز تصمیم‌گیری در دوران پساکرونا برای سیاست‌گذاران عرصه‌ علمی کشور باشد. با این باور که قواعد جامعه‌پذیری و روال‌های زیست دردوره‌ی پساکرونا با دروان گذار از کرونا و پیشاکرونا با یکدیگر تفاوت دارند و جامعه‌ی علمی کشور هم از این قاعده مستثنا نیست.

دکتر فیاضی آغاز همه‌گیری کروناویروس کووید-19در ژانویه سال2020 را نقطه عطفی در تاریخ حیات بشری ارزیابی کرد که طی آن احساس توأمان وحشت و سرگشتگی رفته‌رفته جای خود را به چاره‌جویی و سازگاری با وضعیت موجود داده است. وی در این زمینه گفت: این بیماری، صرف‌نظر از پیامدهای ناگوار آن بر سلامت جسمانی و روانی افراد و اثرگذاری سوء آن بر نظام‌های اقتصادی و مناسبات سیاسی، دستاوردهای چندی نیز برای بشریت به همراه داشته است. از آن جمله، پیکربندی تازه‌ای است از ساختار روابط که در میان افراد شکل می‌گیرد. مناسبات علمی که بی‌تأثیر از مناسبات سیاسی میان حکومت‌ها نبوده‌اند، به‌تدریج گونه‌ای از استقلال را در حیات خود تجربه می‌کنند. استقلالی که به یمن فضاهای مجازی، مرزهای جغرافیایی را به سادگی درمی‌نوردد و قلمروهای اندیشگانی را به یکدیگر نزدیک‌تر می‌کند.

وی هدف از پژوهش خود را بررسی نقش فضای مجازی برای توسعه‌ی عدالت علمی دانست و درپی آن بود که به دو پرسش کلی زیر پاسخ دهد؛ نخست این که  فضای مجازی تا چه اندازه فضایی برای دسترسی برابر و عادلانه به مجامع علمی را در اختیار پژوهشگران قرار می‌دهد؛ و دوم، بازخورد و احساس پژوهشگران از حضور در میدان‌های علمی چیست؟ دکتر فیاضی در ادامه توضیح داد: در پژوهش خود متغیر حضور در مجامع مطالعه شده و مواردی همچون دسترسی به منابع علمی مانند کتب دانشگاهی، امکان سفارش و خرید کتاب‌های خارجی (با توجه به مسئله‌ی تحریم‌) مورد بررسی قرار نگرفته است و جامعه‌ آماری این پژوهش، اعضای هیأت علمی دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌های دولتی و غیردولتی کشور بودند و حجم نمونه 384 نفر بوده است که با کاربست روش نمونه‌گیری تصادفی ساده گزینش شدند. این پژوهش که در شمار مطالعات کمّی قرار دارد، به روش پیمایشی به سامان رسیده است. گردآوری داده‌های این پژوهشگر نیز از رهگذر پرسش‌نامه‌ی محقق ساخته‌ای صورت پذیرفته که پس از تعیین روایی و پایایی آن به صورت برخط از طریق سامانه پرس‌لاین در اختیار پرسش‌شوندگان قرار گرفته است.

دکتر فیاضی تأکید کرد: پس از تحلیل داده‌های پژوهش به روش توصیفی دریافتم که میزان تبادلات علمی میان پژوهشگران در دوره‌ی همه‌گیری کرونا ویروس کووید-19 در فضای مجازی رشد چشمگیری داشته و احساس برخورداری از عدالت توزیعی و عدالت تعاملی بین محققان افزایش یافته است. در طراحی این مدل از تعاملات علمی در فضای مجازی، میزان اثرگذاری روابط سیاسی میان کشورها در سایه قرار گرفته و شکل جدیدی از عدالت علمی در حال طرح‌ریزی است که حفظ و توسعه‌ی رفتارهای عادلانه با اعضای هیأت علمی دانشگاه‌های مختلف از سراسر جهان و دسترسی مساوی آنها به میدان‌های علمی می-تواند به پدیدآیی احساس عدالت بیانجامد و حس ارزشمند بودن را در آنها تقویت ‌کند.

عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در خاتمه سخنانش نتیجه‌گیری کرد: بر اساس یافته‌های پژوهشی، فضای مجازی می‌تواند زمینه‌ساز تداوم حق برخورداری عادلانه از میدان‌های علمی باشد. یعنی در شرایط پساکرونا و برداشته‌شدن محدودیت‌ها نیز دسترسی به میدان‌های علمی از طریق فضای مجازی همچنان به عنوان یک ظرفیت برای تعاملات میان پژوهشگران به‌کار گرفته شود.

لینک دریافت فایل صوتی