دکتر مریم قبادی: با تکیه بر مقررات و ضوابط جذب نخبگان جوان تسهیل شده است

مصاحبه با دکتر مریم قبادی

دبیر هیأت اجرایی جذب اعضای هیأت علمی پژوهشگاه

پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، بزرگترین نهاد پژوهشی رسمی و تخصصی علوم انسانی، برآمده از چندین مؤسسه‌ی پژوهشی، با بیش از نیم قرن سابقه در عرصه‌های علمی و تحقیقاتی، وابسته به وزارت علوم، تحقیقات و فناوری است که با فراز و فرودهایی که در گذر زمانی پنجاه و اندی ساله داشته اما، هیچ‌گاه از مسیر توسعه باز نایستاده و بلکه روند روبه‌رشد آن در سال‌های اخیر برای همگان، به‌خصوص برای کسانی که سابقه‌ی حضور بیشتری در پژوهشگاه دارند، امری عیان و بی‌نیاز از بیان است.
هرچند در این‌راستا باید تلاش‌ها بیشتر شود، اما توفیقاتی که پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در عرصه‌های علمی کسب کرده و روزبه‌روز در حال افزایش است (و قطعاً نسبت به گذشته، غیرقابل مقایسه) حاصل تلاشی جمعی است که در بخش‌های مختلف آن صورت گرفته است.

یکی از عوامل مؤثر در ارتقاء جایگاه علمی پژوهشگاه، علاوه بر وجود برنامه راهبردی و پایش تمام فعالیت‌ها بر این محور، تقویت هرم تخصصی اعضای هیأت علمی با جذب و به‌کارگیری نیروهای متخصص، جوان، نخبه، با انگیزه، با توانایی شناخت و مهارت در به‌کارگیری شیوه‌های نوین تحقیق در حوزه‌های تخصصی و آشنا با مراکز پژوهشی مرتبط داخلی و بین‌المللی و آگاه از استانداردهای روزآمد پژوهش و .... است.

 در این شماره از خبرنامه با دکتر مریم قبادی، دبیر هیأت اجرایی جذب پژوهشگاه مصاحبه‌ای انجام داده‌ایم که در ادامه از نظرتان می‌گذرد

* به‌عنوان اولین سؤال، دبیرخانه‌‌ در چه زمینه‌هایی فعالیت دارد؟

در واقع، این دبیرخانه محل هماهنگی، اجرا و پیگیری مصوبات و امور جاری «هیأت اجرایی جذب اعضای هیأت علمی»، به‌عنوان بالاترین مرجع تصمیم‌گیری و رسیدگی به امور اعضای هیأت علمی، در زمینه جذب، تبدیل وضعیت، انتقال و مأموریت است. به لحاظ ساختار، ذیل حوزه‌ی ریاست پژوهشگاه فعالیت دارد.

*  لطفاً بفرمایید، اعضای این هیأت چگونه انتخاب می‌شوند؟

این هیأت ترکیب‌یافته از اعضای حقوقی (رئیس پژوهشگاه و نماینده نهاد رهبری) و اعضای حقیقی (شماری از اعضای هیأت علمی به پیشنهاد رئیس دستگاه و با تأیید شورای عالی انقلاب فرهنگی) که به مدت چهارسال با حکم دبیر هیأت مرکزی جذب به عضویت این هیأت منصوب می شوند.

باید افزود، هیأت اجرایی پژوهشگاه، علاوه بر تصمیم‌گیری در مورد جذب، انتقال و تبدیل وضعیت اعضای هیأت علمی این پژوهشگاه، رسیدگی به امور مشابه اعضای علمی 7 مؤسسه پژوهشی دیگر ( از مؤسساتی که هیأت اجرایی ندارند) را نیز بر عهده دارد.

البته کارگروه‌های علمی(اعم از جذب و تبدیل وضعیت) در این مؤسسات برگزار می‌شود؛ ولی اعضای آن باید به تأیید رئیس هیأت اجرایی رسیده باشد. گزارش ارزیابی این کارگروه‌ها به دبیرخانه اعلام می گردد. افزون بر این، بررسی صلاحیت عمومی تمام اعضای این مؤسسات، در تمام مراحل بر عهده‌ی دبیرخانه است.

مؤسسات اقماری 7گانه از این قرارند: پژوهشکده بیمه، پژوهشکده علوم انسانی وابسته به بنیاد دایرة المعارف اسلامی، مؤسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی، پژوهشکده مطالعات راهبردی، مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، پژوهشگاه هنر، فرهنگ و ارتباطات، مؤسسه مطالعات و مدیریت جامع تخصصی جمعیت کشور.

لازم به یادآوری است، بنیاد دانشنامه نگاری، که اینک در شمار یکی از پژوهشکده‌های پژوهشگاه است، پیش‌تر، در شمار این مؤسسات بود.

بنابراین، مرجع نهایی تصمیم‌گیری درخصوص جذب، تبدیل وضعیت و انتقال اعضای هیأت علمی، هیأت اجرایی جذب است. پرونده کامل متقاضیان در جلسات هیأت اجرایی جذب مطرح می شود و در خصوص صلاحیت آنان (اعم از علمی و عمومی) برای جذب، تبدیل وضعیت استخدامی، انتقال یا ماموریت آنها تصمیم‌گیری می شود.

* در مورد فرایند جذب بفرمایید، چه روندی دارد؟

همان‌طورکه می دانید، هیأت مرکزی جذب در وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، یکی از دو شاخه‌ی اصلی «هیأت عالی جذب»در شورای عالی انقلاب فرهنگی است. هیأت مرکزی در هر سال، به طور متمرکز برای شرکت داوطلبان عضویت هیأت علمی در دانشگاه‌ها و مراکز علمی، در دو مرحله (اینک اما در یک مرحله) اعلام فراخوان دارد. واجدان شرایط در سراسر کشور، در یک زمان از طریق سامانه نور رضوی می‌توانند در این فراخوان‌ها شرکت ‌کنند.

مرکز نظارت، ارزیابی و تضمین کیفیت وزارت علوم، تحقیقات و فناوری با توجه به ضوابط و معیارهایی خاص، مجوز جذب تعداد محدودی عضو هیأت علمی برای هر یک از نهادهای علمی را صادر می کند. بر اساس این مجوز، میزان سهمیه هر رشته، به طور دقیق( و غیرقابل تغییر) به هیأت مرکزی جذب اعلام می شود تا در فراخوان اعمال گردد. 

پس از اتمام زمان فراخوان عمومی، درخواست‌های متقاضیان به دبیرخانه هیأت اجرایی دانشگاه‌ها و مؤسسات از جمله دبیرخانه هیأت اجرایی جذب پژوهشگاه اعلام می گردد. کارشناسان جذب، ضمن دانلود درخواست‌های دریافتی، آنها را برپایه‌ی آیین‌نامه‌ها و ضوابط قانونی از قبیل شرط سنی، رزومه، رشته و گرایش پالایش می‌کنند.

بررسی توانمندی علمی داوطلبان، یکی از اصلی‌ترین وظایف دبیرخانه است. دبیرخانه در راستای ایفای این وظیفه، برای معرفی اعضای این کارگروه از پژوهشکده‌های ذی‌ربط و مرتبط با تخصص و رشته اعلام‌شده، نظر مشورتی می‌گیرد.

* در انتخاب استادانی که در فرایند مصاحبه‌ی علمی با داوطلبان شرکت می‌کنند چه معیارهایی را در نظر گرفته‌ می شود؟

دبیرخانه از پژوهشکده‌ها می‌خواهد اعضای کارگروه بررسی توانمندی علمی را در رشته و گرایش مورد نظر طبق ضوابط خاصی معرفی کنند، مثل این که افراد معرفی شده باید دارای حداقل مرتبه علمی دانشیار بوده، در حوزه تخصصی و مرتبط با رشته داوطلب باشند، حداقل دونفر از خارج از پژوهشگاه باشند و حتی‌الامکان این افراد از یک دانشگاه بخصوص نباشند.

دبیرخانه دقت دارد اعضای معرفی شده با داوطلبان نسبتی علمی( استاد راهنما، مشاور) یا خویشاوندی نداشته باشند. حتی اگر پس از مصاحبه مشخص شود چنین رابطه ای وجود داشته، نتیجه را ابطال می کند یا خواستار تجدید مصاحبه یا حذف فرد برگزیده منتسب به یک عضو کارگروه خواهد شد.

* چه معیارهایی در جذب اعضای هیأت علمی جدید مورد توجه دبیرخانه است؟

علاوه بر ضوابط و مقررات آیین نامه‌ای، قطعاً مهم‌ترین معیار، سطح علمی داوطلب است، این‌که داوطلب در حوزه‌ی تخصصی‌اش، صاحب‌نظر باشد با گستره‌ی دانش در رشته و تخصص خود آشنا باشد، دست کم در یکی از ساحت‌های علمی - تخصصی خود تحلیل‌های قابل دفاع داشته باشد.

 اینجا صرف محفوظات و اطلاعات جایگاهی ندارد، بلکه بیشتر روحیه پرسشگری، نقادی و توان پژوهشی داوطلب مورد بررسی و سنجش قرار می‌گیرد.

راه تشخیص این ویژگی اساسی، ارزیابی آثاری است که از وی تا آن زمان منتشر شده است و البته قدرت پاسخ‌گویی به پرسش استادان در حوزه‌ای که خود داوطلب با ارائه‌ی طرح پژوهشی آن را تعیین می‌کند. بدیع بودن طرح و ایده‌ی پژوهشی، تسلط و قدرت پاسخ‌گویی به پرسش‌ها و نحوه‌ی دفاع از ایده تا حد زیادی نشانگر سطح علمی داوطلب خواهد بود.

به‌علاوه، تسلط یا دست‌کم آشنایی به یکی، دو زبان خارجی، میزان شناخت و مهارت وی در به‌کارگیری شیوه‌های نوین تحقیق در حوزه‌ی تخصصی‌اش، آشنایی با مراکز پژوهشی مرتبط داخلی و بین‌المللی، آگاهی از استانداردهای روزآمد پژوهش و .... نیز هر یک، در شناخت روحیه‌ی پژوهشی و گستره و سطح آن تعیین‌کننده است.

 گفتنی است، تمام تلاش ما این است که مصاحبه‌شوندگان احساس امنیت و آرامش داشته باشند؛ چون به طور طبیعی، فضای مصاحبه استرس زاست. حتی گاه شده کمی از زمان جلسه‌ی مصاحبه با ورود داوطلب، به شوخی و خوش‌وبش می‌گذرد تا از این جهت مطمئن شویم که داوطلب در شرایط روحی مناسبی قرار دارد. تجربه نشان داده کسانی هستند که بالاترین استعدادها را دارند اما در این شرایط ممکن است دچار استرس شده و نتوانند توانایی‌های خودشان را به نمایش بگذارند. پس این وظیفه‌ی ماست تا با تلطیف فضا به آنها اطمینان و آرامش لازم را القا کنیم. و به حول و قوه‌ی الهی در این زمینه موفق بودیم.

در زمان مصاحبه، ضمن بررسی دقیق مدارک و مستندات متقاضیان، بر اساس معیارهای مصوب شورای عالی انقلاب فرهنگی به این آثار امتیاز داده می‌شود.

گزارش برگزاری کارگروه در اختیار هیأت اجرایی قرار می‌گیرد. هیأت پس از بررسی روندکار و امتیازات، واجدین شرایط را (که اغلب دارندگان بالاترین امتیاز) هستند، جهت ادامه روند تأیید می‌نماید. کاربرگ امتیازات جهت ادامه فرایند، در سامانه نور رضوی بارگذاری می شود و پرونده داوطلب وارد مرحله استعلام می‌شود. دریافت پاسخ استعلام از مراکز سه‌گانه، تقریبا 2 تا 3 ماه به‌طول می‌انجامد.

 پس از وصول تأییدیه صلاحیت فرد از این سه نهاد، دبیرخانه موظف است برای برگزاری جلسه کارگروه عمومی برنامه‌ریزی کند. اما اگر جواب استعلام‌ها خوب نباشد، دستور توقف فرایند جذب به دبیرخانه ابلاغ و پرونده بایگانی می‌شود.

* اگر ممکن است کمی درباره‌ی کارگروه عمومی توضیح دهید. ترکیب اعضای آن چگونه است؟

این کارگروه متشکل از نماینده نهاد رهبری در دانشگاه‌ها و تعدادی از اعضای هیأت علمی است که  با پیشنهاد رئیس پژوهشگاه و تأیید شورای عالی انقلاب فرهنگی و با حکم دبیر هیأت مرکزی جذب، برای چهارسال به عضویت این کارگروه درخواهند آمد.

در پژوهشگاه، علاوه بر این اعضا، یکی از اعضای هیأت اجرایی به‌عنوان نماینده رئیس مؤسسه در این جلسات حضور دارد.

وظیفه این کارگروه، ارزیابی صلاحیت عمومی داوطلبانی است که در مرحله علمی پذیرفته شده‌اند. این ارزیابی از طریق مصاحبه با متقاضیان و بر اساس معیارهای مصوب و مورد تأیید شورای عالی انقلاب فرهنگی، انجام می گیرد.

در این جلسه هم تلاش بر حفظ حرمت و کرامت این عزیزان و برخوردهای گرم و صمیمانه است تا گفت‌وگو در محیطی امن و آرام انجام گیرد.

پس از تأیید فرد توسط کارگروه عمومی، کل پرونده (شامل نتیجه مصاحبه علمی و عمومی، نتیجه استعلام، رزومه و ....) در هیأت اجرایی مطرح می‌شود که اصطلاحاً می‌گوییم صلاحیت عمومی وی درجلسه هیأت اجرایی مورد بررسی قرار گرفته است.

 پس از تأیید هیأت اجرایی پرونده به صورت الکترونیکی و نیز فیزیکی برای هیأت مرکزی جذب ، جهت بررسی نهایی و تأیید فرستاده می شود.

درصورت تأیید و ابلاغ رأی موافقت با عضویت پیمانی، از سوی رئیس هیأت اجرایی، مجوز صدور حکم پیمانی وی، به معاونت مالی، اداری و مدیریت منابع ابلاغ می‌شود.

 درصورتی‌که عضویت پیمانی داوطلب، تأیید نشده باشد، دبیرخانه به‌جدّ پیگیر موضوع خواهد بود. اما مواردی هم بوده که تلاش‌ها حاصلی نداشته است.

* دبیرخانه در زمینه‌ی تبدیل وضعیت چه نقشی دارد؟

تبدیل وضعیت، انواع مختلفی دارد، راتبه به پیمانی، طرح سربازی به پیمانی، کارشناس به پیمانی، پیمانی به رسمی آزمایشی و رسمی آزمایشی به رسمی قطعی . البته در حال حاضر کارشناس به پیمانی ممنوع بوده، طرح سربازی نیز تقریباً اجرا نمی‌شود، ولی راتبه به پیمانی به صورت محدود وجود دارد.

عمده پرونده‌ی تبدیل وضعیت‌ها مربوط به  دو مورد 1) از پیمانی به رسمی آزمایشی 2) از رسمی آزمایشی به قطعی است.

 تبدیل وضعیت به رسمی قطعی: امور مربوط به بررسی صلاحیت علمی متقاضیان تبدیل وضعیت از آزمایشی به قطعی، تحت نظارت هیأت ممیزه انجام می‌گیرد. اما بحث استعلام از مراکز سه‌گانه و بررسی صلاحیت عمومی آنان در دبیرخانه‌ی هیأت اجرایی پیگیری می‌شود و نهایتاً در هیأت اجرایی درباره‌ی آن تصمیم‌گیری می شود.

تبدیل وضعیت به رسمی آزمایشی: امور مربوط به تبدیل وضعیت پیمانی به رسمی آزمایشی اعم از بررسی صلاحیت علمی و صلاحیت عمومی تحت نظارت هیأت اجرایی انجام می‌گیرد. این متقاضیان پس از گذشت حداقل 2 سال از زمان تأیید پیمانی و براساس مصوبه هیأت اجرایی با داشتن  4 پایه می‌توانند درخواست تبدیل وضعیت بدهند. بدین منظور باید کاربرگ‌های مخصوص را تکمیل نموده و به همراه مستندات دسته‌بندی شده و منظم به دبیرخانه تحویل دهند.

پس از بررسی‌های اولیه این جداول از سوی کارشناسان دبیرخانه و رفع اشکالات، کاستی‌ها، تطبیق با مستندات و... درصورتی‌که امکان کسب امتیاز لازم برای متقاضی وجود نداشته باشد (یا احتمالش کم باشد)، دبیرخانه از وی می‌خواهد پس از تقویت رزومه مجدداً پرونده را به گردش بیندازد.

 اما اگر امکان کسب امتیاز لازم به نظر کارشناسان وجود داشته‌باشد، پرونده در دو بخش، به جریان می‌افتد:

1). درخواست تشکیل کمسیون ماده 1 از معاونت کاربردی سازی علوم انسانی و فرهنگی. این کمسیون در معاونت تشکیل و نتیجه‌ی آن به دبیرخانه اعلام می‌شود.

2). برگزاری کارگروه بررسی توانمندی علمی در رشته تخصصی داوطلب و بررسی مستندات و امتیازدهی اعضای این کارگروه به آثار و فعالیت‌های ارائه شده.

برای برگزاری این کارگروه، مثل جذب، با مکاتبه با رئیس پژوهشکده درخواست معرفی اعضای کارگروه صورت می‌گیرد. در غیاب عضو هیأت علمی، آثار و دستاوردهای علمی(آموزشی، پژوهشی و اجرایی) وی به دقت توسط استادان حاضر در جلسه، بررسی و بر اساس آیین‌نامه ارتقاء، امتیاز داده می شود. در صورت کسب امتیازهای لازم، صلاحیت علمی وی برای تبدیل وضعیت در این مرحله مورد تأیید قرار می‌گیرد.

پس از بارگذاری این کاربرگ‌ها در سامانه رضوی، باز روند استعلام در این مرحله تکرار می‌شود.

پس از دریافت نتیجه استعلام‌ها و برگزاری کارگروه عمومی، در صورت تأیید صلاحیت عمومی، پرونده کامل تبدیل وضعیت (به رسمی آزمایشی یا قطعی) در هیأت اجرایی مورد بررسی قرار گرفته و در صورت تأیید هیأت اجرایی برای بررسی و تأیید نهایی، به صورت الکترونیکی و فیزیکی برای هیأت مرکزی جذب ارسال می‌شود.

پس از عبور از این مراحل و عدم بروز مانعی، مجوز تبدیل وضعیت به دبیرخانه ابلاغ خواهد شد. آنگاه، از سوی رئیس هیأت اجرایی، این مجوز  جهت صدور حکم تبدیل وضعیت از پیمانی به آزمایشی، به معاونت مالی، اداری و مدیریت منابع ابلاغ می شود.

*نحوه‌ی انتقال اعضای هیأت علمی به پژوهشگاه چگونه است؟

یکی دیگر از زمینه‌های خدماتی این دبیرخانه، رسیدگی به درخواست‌های انتقال اعضای هیأت علمی از دانشگاه‌ها و مراکز علمی دیگر به پژوهشگاه است.

همین‌جا از فرصت استفاده کنم و به اطلاع همکاران گرامی برسانم که به دلیل وجود برخی مشکلات و طولانی بودن فرایند جذب عضو هیأت علمی، ترجیح مسئولان پژوهشگاه این است که از ظرفیت انتقال اعضای علمی استفاده کند.

هر چند این انتقال، به دلیل وجود مشکلاتی در نقل ردیف استخدامی از شهرستان به تهران، برای اعضای علمی غیر تهرانی تقریبا قریب به محال می‌نُماید، اما در مورد انتقال از دانشگاه‌ها و مراکز علمی تهران به پژوهشگاه کاملاً امکان اجرا دارد و بسیار هم مطلوب است. شایسته است، پژوهشکده‌ها‌ برای تأمین یا تکمیل کادر علمی  خود را از این فرصت به نحو شایسته استفاده کنند.

دبیرخانه پس از وصول هر درخواست انتقال، ضمن مکاتبه با رئیس پژوهشکده مرتبط با رشته‌ی تخصصی متقاضی، از ایشان می‌خواهد با بررسی رزومه‌ی داوطلب، در شورای پژوهشی پژوهشکده، در خصوص این تقاضا اعلام نظر کنند.

 گاهی پژوهشکده‌ها از دبیرخانه می‌خواهند برای داوطلب انتقال، کارگروه علمی تشکیل دهد تا آثار و دستاوردهای علمی وی در آن جلسه مورد بررسی دقیق قرار گیرد تا پس از آن، نظر نهایی خود را اعلام کنند.

در صورت موافقت پژوهشکده با تقاضای انتقال عضو هیأت علمی، گزارشی از گردش کار آن در هیأت اجرایی مطرح می شود. درصورتی‌که این انتقال محظورات قانونی نداشته باشد، در آغاز با مأموریت یکساله‌ی داوطلب موافقت می‌شود و در صورت رضایت از عملکرد وی، در سال بعد، انتقال دائم محقق خواهد شد.

* حرف یا نکته‌ی خاصی اگر دارید بفرمائید؟

از شما سپاسگزارم که این فرصت را فراهم آوردید تا بتوانم دبیرخانه‌ی جذب را با جزئیات و دقایق بیشتری به همکاران فرهیخته‌ام معرفی کنم.  مایلم اعلام کنم، دبیرخانه‌ی جذب افتخار دارد با تکیه بر موازین، مقررات و ضوابط نه تنها زمینه‌ی ورود و جذب نخبگان جوان را تسهیل کرده است، بلکه در سطحی فراتر در جهت اصلاح و بهبود این فرایند، گام‌های مؤثری برداشته و حضوری فعال و اثرگذار در این میان داشته است. برای نمونه، این دفتر در جهت اصلاح وضعیت فرایند جذب، در ارتباط مستمر و پیگیر با هیأت مرکزی جذب، آنان را متقاعد ساخت که کاربرگ‌های بررسی توانایی علمی داوطلبان بر اساس معیارها و استانداردهای پژوهشی باید تغییر کند.( لازم به ذکر است که کاربرگ‌هایی که داوطلبان، بر اساس آنها ارزیابی می‌شدند، با معیارهایی آموزشی تنظیم شده بود و غالب داوران در زمان اعطای امتیازها، با مشکلات جدی مواجه بودند و بعضاً ممکن بود حقوقی از داوطلبان ضایع شود).