دکتر رفیعی: هماهنگی و آماده‌سازی این حجم از آثار استادان در پژوهشگاه سابقه نداشته است
دکتر رفیعی، مدیر نشر آثار علمی پژوهشگاه:
هماهنگی و آماده‌سازی این حجم از آثار استادان در پژوهشگاه سابقه نداشته است
واحد انتشارات و مدیریت نشر آثار علمی پژوهشگاه یکی از واحدهایی است که می‌تواند خروجی و تولیدات علمی پژوهشگران و اعضای هیأت علمی پژوهشگاه را بیش از پیش به مخاطبان بشناساند. دکتر یدالله رفیعی پس از انتصاب به عنوان مدیر نشر آثار علمی پژوهشگاه تلاش کرد در این راستا گام‌های مؤثرتری بردارد و اتفاقاً پژوهشگاه توانست در سال 99 آثار ارزشمند زیادی نیز منتشر کند.
در همین رابطه و درخصوص نقط ضعف و قوت واحد انتشارات و مشکلات و موانع پیش‌روی این واحد با دکتر رفیعی مصاحبه‌ای انجام دادیم که از نظرتان می‌گذرد:
* ارزیابی شما از فعالیت‌ها و روند پیشرفت کار واحد انتشارات پژوهشگاه چیست؟
از اواخر سال 1397 در چند مرحله به تهیه‌ی شیوه‌نامه و دستورالعمل‌های جدید بر اساس رویکردهای جدید و کارآمد برای مدیریت، پروسه‌ی نشر کتاب، مجلات و همچنین برنامه‌ریزی و نظارت بر فروش کتاب اقدام شد. بر این اساس اقدامات گسترده‌ای برای ساماندهی و تهیه‌ی روال مناسب برای شورای انتشارات انجام شد. با معرفی اعضای جدید شورای انتشارات جلسات شورا، منظم و مستمر برای چاپ آثار انتشارات برقرار شد. به طوری‌که تمام کارهای معوق و جاری پس از گذشت یک‌سال‌ونیم به‌روز شده است و اکنون در شرایط مناسبی قرار داریم. شورای انتشارات برای هر اثر دو داور و در صورت لزوم برای برخی آثار سه داور مشخص و نظرات آنها به نویسنده یا نویسندگان ابلاغ و در صورت موافقت داوران، کتاب‌ها اصلاح و فایل نهایی به انتشارات ارسال می‌شود. در واقع شورای انتشارات با ریاست مستقیم ریاست پژوهشگاه و حضور معاونت پژوهشی اداره می‌شود و مدیر انتشارات سمت دبیری این شورا را بر عهده دارد. تقریباً از هر پژوهشکده یک نماینده در این شورا حضور دارند تا در موضوعات لازم نظر کارشناسانه خود را ارائه دهند. در دیگر سو انتشارات با همکاری صمیمانه‌ی مدیریت محترم دفتر حقوقی حقوقی و مدیریت محترم امور مالی، روال واحدی برای اجرای قراردادها تنظیم کرد. بر این اساس شش نوع قرارداد تیپ تنظیم و تصویب شد. تدوین و ابلاغ شرح وظایف همکاران مدیریت نشر آثار علمی و ساماندهی نیروها کار بسیار مهم و اثرگذار برای حرکت در مسیر جدید پیش‌بینی شده این واحد بود که به صورت مطلوب انجام شد. با یاری خداوند متعال و تلاش بی‌وفقه همکاران، اقدامات فراوان دیگری در انتشارات پژوهشگاه انجام شده که برخی از آنها به اختصار بیان می‌شود:
ساماندهی مدیریت انبار و کتاب‌فروشی و تهیه‌ی شرح وظایف جدید پرسنل بر اساس رویکردهای نوین.
حرکت به سوی ساماندهی توزیع کتاب از طریق همکاری با مراکز توزیع و پخش کتاب.
تهیه‌ی دستورالعمل و شیوه‌نامه‌ی بخش کتاب‌فروشی و ابلاغ آن.
ساماندهی فیزیکی انبار گلفام از طریق نصب آسانسور و چیدمان کتاب.
تهیه‌ی فهرست آثار قدیمی و کم فروش و مکاتبه برای تعیین تکلیف نسخه‌های قدیمی موجود در انبار.
تهیه و تدوین آیین‌نامه نشریات و ارسال آن به معاونت پژوهشی برای تصمیم‌گیری.
تهیه و تدوین پایگاه اطلاعاتی قراردادها و امور مالی.
تهیه و تدوین پایگاه اطلاعاتی شورای انتشارات.
تهیه و تنظیم بروشور آثار 10 ساله پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی که به زودی منتشر می‌شود.
اعلام وصول آثار پژوهشگاه که در وزارت ارشاد و کتابخانه‌ی ملی از سال‌های گذشته انجام نگرفته بودند.
مجموع این فعالیت‌ها، انتشارات را از حیث کاری در شرایط تقریباً مناسبی قرار داده است. اگرچه کارهای بسیاری همچنان بر زمین مانده است که فرصت و هزینه‌ی لازم برای ورود به این کارها هنوز فراهم نشده و زیر ساخت‌های لازم و زمینه‌های ضروری برای ورود به برخی حوزه‌ها را نداریم.
* واحد انتشارات چه اقداماتی برای تسهیل چاپ آثار استادان و پژوهشگران ایجاد کرده است؟
همه‌ی اقدامات صورت گرفته در مدیریت نشر آثار علمی از اواخر سال 1397 تاکنون در جهت تسهیل فرایندها، نظم‌پذیری، افزایش سرعت در بررسی و چاپ آثار، البته با رعایت صرفه و صلاح پژوهشگاه، صورت گرفته و می‌پذیرد. برای این ریل‌گذاری چندین شیوه‌نامه و دستورالعمل تهیه، تدوین و تصویب شد. با افزایش اعضای هیأت علمی در دو، سه ساله گذشته مسلماً حجم بسیار بیشتری از آثار ارزشمند استادان جوان و تازه‌نفس در کنار آثار استادان با تجربه و دانشمند پژوهشگاه به واحد انتشارات ارسال می‌شود که هماهنگی و آماده‌سازی این حجم از آثار که تاکنون در پژوهشگاه سابقه نداشته، کار بسیار پرحجم و دشواری است. به‌طوری‌که برخی از اعضای هیأت علمی، در حال حاضر، هم‌زمان سه عنوان اثر در مراحل مختلف کار انتشارات همچون شورای انتشارات، قرارداد و چاپخانه دارند. همه‌ی این موارد درحالی‌است که از تعداد پرسنل مدیریت انتشارات در مقایسه با ابتدای سال 1397 کاسته شده است و نسبت به آن‌زمان، چهار نیرو کمتر داریم که این امر به دشواری‌های کار در انتشارات می‌افزاید.
* نظر شما درباره‌ی دیجیتالی شدن نشر چیست؟
فروش آثار در عرصه‌ی فضای مجازی مدت‌ها است شکل گرفته و بازار مناسبی هم یافته است. حضور سایت‌های حرفه‌ای که با سرمایه‌گذاری شخصی آماده‌ی ارائه خدمت هستند، مورد اقبال ناشران قرار گرفته است. این سایت‌ها با تجمیع کل محصولات ناشران در قالب چندصدهزار عنوان کتاب با موضوعات متنوع برای عموم مخاطبان؛ همچون رمان و داستان و شعر و ... تا تخصصی و دانشگاهی توانسته‌اند هزینه‌های بالای خود را به سوددهی برسانند. انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی نیز مدت‌هاست وارد تعامل و سهم‌بری از این بازار شده است که طی عقد قرارداد با چند سایت همچون طاقچه و فراکتاب توانسته است بخشی از کتاب‌ها را به صورت دیجیتالی به فروش برساند که در آمد حاصل از آن به صورت ماهانه به حساب اختصاصی پژوهشگاه واریز می‌شود. اما شنیده می‌شود برخی بر این عقیده‌اند که پژوهشگاه خود اقدام به فروش دیجیتالی کتاب کند که این امر مستلزم سرمایه‌گذاری و به کارگیری نیروهای متخصص برای تهیه زیر ساخت‌های لازم است. این امر تنها درصورتی امکان‌پذیر است که مراحل زیر با مساعدت همه بخش‌های پژوهشگاه صورت پذیرد.
مرحله‌ی اول: محصول
تعداد فایل‌های موجود در انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی که مربوط به سال 1390 به بعد می‌شود 536 فایل کتاب است. از این تعداد بخشی مربوط به چاپ نقدنامه‌های شورای بررسی متون است که قابلیت عرضه‌ی دیجیتال ندارد و تعدادی هم از آثار کم‌فروش و کم‌کیفیت است که ارزش سرمایه‌گذاری برای دیجیتالی‌سازی ندارد. حدود 350 عنوان اثر قابلیت کار دارد اما برخی از این تعداد آثار به‌نام مؤلف است که پژوهشگاه در قبال هر نوبت چاپ کاغذی به مؤلفان، طی عقد قرارداد، حق‌التألیف می‌دهد. بنابراین اخذ مجوز و موافقت این تعداد مؤلف لازم است. بدیهی‌ست رضایت ایشان در گرو تهیه‌ی قراردادی است که پرداخت حق‌التألیف آنها در چاپ دیجیتال را تضمین کند. این خود نیاز به شناسایی آثار حق‌التألیفی انتشارات و دست‌یابی به پرونده‌ی کتاب‌ها و استعلام از مطلعین امر است. بدیهی‌ست 350 محصول انتشارات که قابل عرضه هستند برای انجام فرایند دیجیتال‌سازی و تهیه‌ی زیرساخت‌های پرهزینه آن تعداد قابل دفاعی نیست به‌ویژه این‌که، این آثار بازار عمومی و مخاطب عام نداشته و ندارند و مخصوص استادان، دانشجویان و پژوهشگران علاقه‌مند است که تعدادشان محدود است. بنابراین برای جبران این کم بودن تعداد محصول، باید اقداماتی جهت اضافه‌کردن دیگر آثار قدیمی پژوهشگاه که فایل‌شان در انتشارات موجود نیست، صورت پذیرد.
متأسفانه فایل هیچ‌یک از آثار چاپی دهه‌های قبل از 90 در انتشارات وجود ندارد. در واقع گنجینه‌ی اصلی آثار پژوهشگاه در اختیار انتشارات نیست. برای این بخش باید برنامه‌ریزی طولانی‌مدتی داشت تا این آثار در گام نخست شناسایی شوند. تجربه‌ی شناسایی آثار دهه‌ی 90 و تهیه‌ی شناسنامه آثار و تهیه پایگاه اطلاعاتی از آن که در سال گذشته توسط واحد انتشارات انجام گرفت، نشان می‌دهد کار بسیار زمان‌بر و دشواری است. این‌که انتشارات چه تعداد آثاری را در طی این مدت چاپ کرده است بدون وجود اطلاعاتی در این خصوص خود کار ساده‌ای به نظر نمی‌رسد اما پیش‌بینی می‌شود حدود 500- 700 عنوان کتاب شناسایی شوند.
در گام بعدی یعنی پس از شناسایی آثار این دوره باید بر اساس یک شیوه‌نامه به تهیه‌ی یک نسخه از کتاب‌ها و سپردن آنها برای آماده‌سازی چاپ اقدام کرد. درست مانند یک کتاب تازه‌ای که قرار است چاپ شود. هزینه‌ی آماده‌سازی این تعداد کتاب بسیار سنگین خواهد بود.
مرحله‌ی دوم: دیجیتالی‌سازی فایل‌های آثار
ابتدا باید این مرحله با کمک و راهبری مدیریت محترم واحد اطلاعات و فناوری (مهندس جواد صالحی) صورت پذیرد. پس از انجام موفقیت‌آمیز مرحله اول، ما حدود فایل 900 اثر ارزشمندمان را در اختیار خواهیم داشت که می‌توان زیرساخت‌های مربوط به آن را برنامه‌ریزی کرد. خرید ادمین سایت، طراحی سایت، نرم‌افزار کدگذاری فایل‌ها و تبدیل فرمت فایل‌ها به شیوه‌ی فروش الکترونیک، اجرای نرم‌افزار و پشتیبانی سایت و اضافه کردن قابلیت‌های دیگر از جمله اقداماتی است که باید در این مرحله صورت پذیرد که البته واحد اطلاعات و فناوری بسیار روشن‌تر و شفاف‌تر می‌توانند این مرحله فنی را توضیح و برآرود مالی آن را اعلام فرمایند. تمامی این مراحل باید در کار‌گروهی متشکل از واحدهای انتشارات، اطلاعات و فناوری و مدیریت امور مالی، مورد بررسی قرار گیرد.
مرحله‌ی سوم: راه اندازی سایت فروش آثار دیجیتالی
واحد انتشارات برای ساماندهی، تست و راه‌اندازی سایت فروش، پی‌گیری، ثبت سفارش با ارسال کد کاربری، سامانه‌ی پرداخت آنلاین وگزارش‌گیری و ارسال فایل به خریدار و نظایر این موارد نیاز به استفاده از دو نیروی ثابت در این بخش دارد. بدیهی‌ست این بخش باید با بخش مالی متصل باشد و گزارش‌های مالی فروش آنلاین دیده شود.
* از نظر شما حضور در فضای مجازی چه معایب یا محاسنی دارند؟
پرواضح است که حضور در فضای مجازی سرشار از محاسن است ولی تحقق این امر تنها با کمک واحد آی‌تی و واحد روابط عمومی پژوهشگاه امکان دارد تا آثار منتشر شده‌ی پژوهشگاه در فضای مجازی دیده شود. البته این امر مستلزم آن است که پژوهشکده‌ها نیز هر کتابی که از اعضای هیأت علمی آنها چاپ می‌شود جلسه معرفی، رونمایی و نقد آن را برگزار کنند. انعکاس این جلسات در فضای مجازی کمک مؤثری به معرفی کتاب خواهد کرد.
لازم به توضیح است که مجلات پرتعداد پژوهشگاه علوم انسانی سال‌هاست به صورت دیجیتالی در فضای مجازی منتشر و مورد استقبال فراوان علاقه‌مندان، پژوهشگران، استادان و دانشجویان قرار گرفته است. حدود 16 هزار صفحه مقاله‌ی علمی توسط واحد نشریات انتشارات به صورت سالانه منتشر می‌شود که بخش عمده‌ای از بازدیدکنندگان سایت پژوهشگاه (پرتال جامع علوم انسانی) مخاطبان این مقالات هستند.
* چه چشم‌اندازی از وضعیت فعلی پیش‌آمده برای انتشارات متصور هستید؟
اگر مشکلات و موانع موجود بر طرف و زیرساخت‌های لازم انجام شود، واحد انتشارات، برنامه‌های درازمدت زیادی دارد که برای تحقق آنها راه زیادی مانده است و می‌توان گفت که ما اکنون در ابتدای راه هستیم.
* برنامه‌های شما در صورت تداوم وضعیت خاص ایجاد شده به‌دلیل بیماری خطرناک کرونا چیست؟
واحد انتشارات در تمامی این چند ماه حضور کرونا شیفت‌بندی و دورکاری پژوهشگاه با مدیریت پرسنل خود در خانه و اداره توانست کارها را به شیوه‌ی مناسبی برنامه‌ریزی و به ثمر برساند. به‌طوری‌که با تحقق شعار هر هفته یک کتاب توانست در چهار ماه نخست سال 1399 با وجود تعطیلی عید و دورکاری پرسنل، هفده عنوان کتاب را روانه‌ی بازار نشر کند و رکوردی تاریخی در این شرایط خاص و کرونایی کشور برای واحد انتشارات پژوهشگاه ثبت شود.
* مشکلات یا موانع واحد انتشارات از نظر شما چه مواردی هستند؟
انتشارات پژوهشگاه به عنوان یک نهاد دولتی چابکی لازم برای حضور در همه‌ی عرصه‌های نشر را فعلا ندارد و مقایسه‌ی آن با ناشران خصوصی قیاسی مع‌الفارق است. چرا که برای اخذ یک تصمیم و اجرای یک حرکت جدید نیاز به رایزنی‌ها و مجوزها و معطلی بسیار برای اخذ نظرات و تأمین مالی و همراهی بخش‌های دیگر وجود دارد که این پروسه برای بخش خصوصی بدین شکل وجود ندارد.
انتشارات همواره در تأمین مالی، آماده‌سازی و چاپ آثار مشکلات جدی دارد به‌طوری‌که در پاره‌ای از زمان به‌ناچار منجر به توقف چاپ آثار می‌شود. این وضعیت پرداخت مالی همواره سرعت چاپ و آماده‌سازی کتاب‌ها را کند و از سرعت حرکت انتشارات به شدت می‌کاهد.
با عنایت به چند برابری شدن شرح وظایف انتشارات که بر اساس شیوه نامه‌ها، دستورالعمل‌ها و رویکردهای جدید طراحی و برنامه‌ریزی گردید نیاز به نیروهای متخصص و متناسب با عملکردهای جدید است. این در حالی است که انتشارات از نظر تعداد چهار نیرو کمتر از اوایل سال 1397 در اختیار دارد و این امر به نیروهای حاضر در انتشارات فشار مضاعفی وارد می‌کند که با عدالت اداری هم خوانی ندارد.
هرچند نگاه مسؤولان محترم پژوهشگاه بر آن است که انتشارات، در اولویت امور پژوهشگاه قرار گیرد ولی تاکنون این امر تحقق نیافته است. اگر چه مشکلات فعلی زیاد است اما باید برای انتشارات جایگاه ویژه‌ای قرار داد. انتشارات ویترین محصولات پژوهشگاه است و باید برای عرضه‌ی خوب این محصولات ارزش ویژه‌ای قائل شد.
* گویا آمار انتشارات پژوهشگاه در سال جدید رشد خوبی داشته است، چه‌کار باید کرد تا به‌همین روند و تسریع چاپ کتب و ... ادامه دهیم؟
حمایت مالی، همکاری مداوم و اثربخش با انتشارات، تزریق نیروی متخصص به واحد انتشارات، اولویت‌دهی به بخش چاپ آثار در تصمیم‌گیری‌ها به‌ویژه در پرداخت‌های مالی و در رفع موانع کاری و تهیه‌ی زیرساخت‌های لازم برای معرفی آثار پژوهشگاه.
* حرف یا نکاتی که تمایل دارید در خبرنامه مطرح شوند بفرمائید؟
شایان ذکر است موفقیت‌های به دست آمده، در سایه‌ی لطف و عنایت پرودگار متعال، همکاری سایر بخش‌های پژوهشگاه و تلاش شبانه‌روزی معاون انتشارات و دیگر همکاران پرتلاش بخش کتاب و نشریات به سرانجام رسیده است و امیدوارم با تداوم لطف خداوند بزرگ، انجام کارهای جاری و برنامه‌های آینده توسط کارکنان صدیق بخش انتشارات با موفقیت هرچه بیشتر همراه باشد.
نظر شما :