خشونت زبانی سیال در سپهر ارتباطی نوجوان امروز

اولین  نشست از سلسله نشست های همایش ملی «فرهنگ، رسانه و تحولات نسلی در ایران:روندها، چالش‌ها‌، راهکارها» در روز5 تیرماه 1402 در سالن ادب برگزار شد. در این نشست دکتر حسین صافی، دکتر آتوسا رستم بیگ و دکتر مسعود قیومی اعضای هیات علمی پژوهشکده زبانشناسی به سخنرانی پرداختند. مدیریت این نشست نیز بر عهده دکتر آتوسا رستم بیگ بود.

در این نشست دکتر صافی به خشونت ساختاری که به ساختار و سازوکار خود زبان به مفهوم عام آن مربوط می شود، پرداخت. او توضیح داد که خشونت کلامی، خشونتی است که در رفتار کلامی نمایان است و شنیدنش آزاردهنده است. وی پس از توضیح دو کارکرد هویت دهی و ارجاع دهی زبان به توضیح ساختار دلالت پرداخت و توضیح داد که ساختار ابتدایی دلالت چهار تقابل را در برمی گیرد که عبارتند از:

الف) خودخواهی لذت جویانه

ب) از خودبیگانگی آرمان خواهانه

ج) در خود ماندگی کلبی مسلکانه

د) از خود گذشتگی عاشقانه

بنا به نظر دکتر صافی اگر اینها را چهار ضلع یک مربع در نظر بگیریم، در مرکز مربع نیروها همدیگر را خنثی می کنند و تکاپو داریم و هر چه به گوشه ها نزدیک می شویم به تنازع می رسیم. به خشونت می رسیم. هر فرد یک استراتژی دارد که به یک گوشه نزدیک می شود. در شرایط نزاع، افراد دیگران را براساس همین مواضع قضاوت می کنند یا رفتاری اخذ می کنند. این تقابل ها موجب تنش های ناگزیری می شوند.  نتیجه این که نطفه هر تقابلی در ساختار زبان بسته می شود و این تقابل، مقدمه خشونت است که از تن ستیزی تا تنازع و خشنت عریان فیزیکی و نسل کشی پیش می رود.

سخنران بعدی این نشست خانم دکتر رستم بیگ توضیح دادند که در حوزه زبانشناسی اجتماعی به متغیرهای اجتماعی مثل سن و جنس توجه می شود که از نیمه قرن 20 مورد توجه زبانشناسان قرار گرفته است. ایشان پس از توضیح و ارائه تعاریف مربوط به انواع نسل ها، نوعی رده شناسی از خشونت ارائه کردند که شامل آشکار، پنهان، فردی یا سازمانی است. خشونت آشکار در لحن یا با استفاده از واژه هایی مثل دشنام آشکار است. و با زبان بدن هم قابل دیدن است. خشونت پنهان از ناسزا استفاده نمی کند از هنر، تصویر، تبلیغات و غیره استفاده می کند؛ با توجه نکردن، فرد را طرد می کند. مثلا بخش خبری رسانه ها درباره خشونت زنان واجد چنین خشونتی است. این نوع خشونت، ابزار خشونتهای سازمانی است. در ضرب المثل ها یا اشعار شاعران می توان نمونه هایی از خشونت های پنهان را دید. وی توضیح داد که در تعریف دیگری، خشونتی که بر زبان اعمال می شود هم خشونت زبانی است مثلا عدم اجازه استفاده از زبان محلی یا مورد تمسخر قرار گرفتن سخن وران این زبان ها. براساس سخنرانی خانم دکتر رستم بیگ، پژوهش ها نشان می دهند که نسل زد در سراسر دنیا ویژگی های مشترکی دارند.  یعنی در محیط های رسمی و غیر رسمی در سطح جهانی برخط با هم ارتباط دارند. بیشتر مصرف کننده اند. بیشتر برای سرگرمی از رسانه استفاده می کنند. انیمه دیدن هم رفتار رایج این نسل است. و کمتر برای کسب خبر از رسانه استفاده می کنند. بیشتر از سایر نسل ها از دشنام استفاده می کنند. به طور متوسط در آمریکا مردان روزانه 24 بار و زنان 18 بار از دشنام استفاده می کنند. فحش بخشی از زندگی روزمره این نسل شده است. ناراحتی ها و سرخوردگی هایشان را با فحش ابراز می کنند. درواقع باید گفت که فحش معنای دیگری برای آنها دارد.

دکتر رستم بیگ توضیح دادند که نسل زد به ترتیب از این رسانه ها استفاده بیشتر تا کمتر می کند: یوتیوب، اینستاگرام، تیکتاک، اسنپ. نسل زد یبشتر از 4 ساعت از گوشی هوشمند استفاده می کند و از گوشی هوشمند هم بیش از سایر رسانه ها استفاده می کند. و بیشترین استفاده اش از این رسانه برای ارتباط با دوستان است.

ایشان سخنرانی خود را با این نتیجه به پایان رساند که پس در فضای مجازی و انواع رسانه و انوع خشونت در تعاملات این نسل دیده می شود. برای این نسل تعریف دشنام متفاوت از سایر نسل هاست. این افراد در سطح جهانی، فحش می شنوند و تابو بودن کلمات برای آنها با نسل های قبل فرق دارد.

سخنران آخر این نشست آقای دکتر قیومی به موضوع سخنان تنفرآمیز (hate speech) به عنوان یکی از انواع خشونت کلامی پرداختند. با مرور انواع تعاریف رسمی درباره سخنان تنفر آمیز، این عضو هیئت علمی توضیح داد که فهرست جامعی از سخنان تنفرآمیز وجود ندارد، فرد، نژد، رنگ، ملیت، جنسیت، ناتوانی جسمی از جمله مصادیق هستند. از گروه تا اعضای گروه و اکنون فرد مورد توجه هستند. وی تشریح کرد که تعریف سازمان ملل به این شرح است که هر نوع ارتباط در گفتار، نوشتار یا رفتار با زبان برای توهین و تبعیض به شخص یا گروهی به هویت آنها حمله می کند یا استفاده می کند. بنا به سخنان دکتر قیومی، پژوهشی در توئیتر ویژگی های این سخنان نفرت آمیز را مشخص کرده که عبارتند از: داشتن توهین نژآدی و جنسیتی، حمله به اقلیت ها، به دنبال ساکت کردن اقلیت هاست، استدلالهای پوشالی، مشوق نفرت، آشکارا حقیقت را وارونه می کنند، استفاده از هشتکهای عامدانه و تحریک آمیز، بیگانه هراسی، کلیشه سازی منفی، صفحاتی با عناوین توهین آمیز. آقای دکتر قیومی در بخش دوم سخنرانی خود به مطالعه خود اشاره کرده و گفت که من چند کانال و گروه اینستاگرام و تلگرام را با دو گروه سلبریتی ها و سیاستمداران تحلیل کرده ام. با توجه به برچسب ها، انواع و فرکانس توهین ها به این ترتیب هستند: شخصیتی، دشنام، توهین جنسیتی، سیاسی، مذهبی، ملیتی، مصادیق خشونت آمیز، توهین اخلاقی، قومیتی، نژادی. برچسب گذاری دستی بوده و موردها براساس حدول برچسب ها انتخاب شده اند. دشنام و توهین شخصیتی در هر دو کانال وجود دارند. توهین جنسیتی در سلبریتی ها خیلی غالب بود. توهین سیاسی در کانالهای سیاسی، توهین مذهبی، ملیتی و مصادیق خشونت آمیز در کانال های  سیاسی غالب بود. توهین های اخلاقی، قومیتی و نژادی در کانالهای سلبرینی بود. توهین های شخصیتی و دشنام پرکاربردترین بودند. توهین های نژادی کمترین بسامد را داشت. این نشست با گفتگوهای حضار و پرسش و پاسخ درباره موضوعات بحث شده به پایان رسید.