گزارش سخنرانی « بیماری کرونا و مواجهه با بحران¬ها از منظر باستان¬شناسی »

به مناسبت فرا رسیدن هفته پژوهش، پژوهشکده تاریخ ایران سخنرانی "بیماری کرونا و مواجهه با بحران¬ها از منظر باستان-شناسی" را در روز یکشنبه ۲۱ آذرماه ۱۴۰۰ برگزار کرد. سخنران این برنامه، دکتر مهسا ویسی در آغاز سخنان خود، هدف از ارائه این بحث را گشودن طرحی در بیان کارکردهای دانش باستان¬شناسی در دنیای معاصر و نقش آن در خدمتگزاری به دنیای مدرن بیان کرد. وی با بیان این که دانش باستان¬شناسی در کشور ما زیر بار انگ باستان¬گرایی و گنج¬یابی کمر خم کرده است و در جایگاه اصلی و کارکرد واقعی خود نتوانسته است تثبیت شود عنوان کرد باستان¬شناسی به عنوان یکی از علوم انسانی به خودی خود دارای کارکردهای کاربردی در ارتباط با جامعه و انسان امروز و دنیای معاصر است و می¬شود به خوبی از آن استفاده کرد منوط بر این که این تعاریف و کاربردها وارد در ماهیت پذیرفته شده این دانش در کشور ما نیز بشود و امیدوارم طرح موضوعات این چنینی بتواند طرح های نوینی در کاربردی سازی علوم انسانی از جمله باستان¬شناسی در کشور ما به وجود بیاورد. در ادامه با تعریف یکی از شاخه¬های نوین باستان¬شناسی با عنوان "باستان¬شناسی معاصر" که به "باستان¬شناسی گذشته معاصر" و نیز "باستان¬شناسی گذشته نزدیک" نیز معروف است هدف آن را کمک باستان‌شناختی به مطالعات علمی و اجتماعی گسترده‌تر جهان معاصر، عنوان کرد که سعی می‌کند وضعیت جهان امروز را بهبود ببخشد و رویکردهایی چون باستان¬شناسی فاجعه را نیز از زیرشاخه¬های آن معرفی کرد. دکتر ویسی چنین ادامه داد: باستان¬شناسی فاجعه نوعی استفاده مبتنی بر شواهد و حل مسئله از باستان¬شناسی برای کمک به مقامات برای یافتن آنچه اتفاق افتاده در یک صحنه فاجعه و کمک به فاجعه دیدگان در روند بازیابی است که با مدیریت بحران و سیاست¬های پیشگیری در سرتاسر جهان سر و کار دارد. درک اینکه چه زمانی، کجا، چرا و چگونه مخاطرات طبیعی رخ می دهند اولین قدم برای به حداقل رساندن تأثیر آنها بر زندگی ما است. اهمیت مطالعه تاثیری که فاجعه بر شرایط انسان می¬گذارد در باستان¬شناسی از آن جهت است که الگوهایی میان عوامل محیطی و راهکارهای غلبه انسان بر آن را نشان می¬دهد. با توجه به تغییرات بسیار زیادی که همه¬گیری کووید ۱۹ در سطوح مختلف جوامع ایجاد کرده است می¬توان آن را نیز در دسته¬بندی فجایع قرار داد و با رویکردهای باستان¬شناسی فاجعه که بر الگوهای مستخرج از تغییرات فرهنگی تاکید دارد بررسی کرد. باستان¬شناسان برای تحلیل بیماری¬های همه¬گیری که در سراسر تاریخ اتفاق افتاده و بالاخص در مواجهه با یک سایت باستانی از تخصص هایی مانند باستان¬شناسی شهری، باستان¬شناسی سکونتگاه ها، و باستان¬شناسی تدفین بهره می¬جویند. برای مثال همه گیری کووید ۱۹ تغییرات خاصی در نحوه تدفین و خاکسپاری درگذشتگان در اثر این بیماری به وجود آورد که بررسی آن جزو رویکردهای باستان-شناسی تدفین است. هر پدیده‌ای که توسط انسان ساخته شده یا تغییر داده شده باشد قابلیت بررسی به عنوان موضوعی باستان شناختی را دارد. اپیدمی کرونا نیز به عنوان یک فاجعه در سطح جهانی اثراتی را داشت که از دیدگاههای باستان¬شناسی قابل مطالعه است. در ادامه با بیان چند نمونه از پژوهش¬هایی که باستان¬شناسان در سایر کشورها در ارتباط با کووید ۱۹ انجام داده اند عنوان کرد یکی از کارهایی که باستان¬شناسی با رویکرد دیرین باستان¬شناسی انجام داده این است که برای درک اثرات فیزیکی بیماری همه گیر کووید-۱۹ از روشی استفاده کرده¬اند که قبلا برای مطالعه جمعیت¬های ماقبل تاریخ توسعه داده شده بود تا نشان دهند چگونه شبکه های فیلوژنتیک می توانند با موفقیت به ردیابی منابع عفونت کووید ۱۹ کمک کنند. ویسی در پایان سخنان خود بیان کرد: ما اگر می‌خواهیم در برابر چنین رویدادهایی در آینده انعطاف‌پذیرتر باشیم، واکنش‌های سیستمی ما باید تغییر کند و سریع تر بشود و جای واکنش های فردی را بگیرد. بنابراین مطالعات نظامند باستان¬شناسی معاصر یا گذشته اخیر دارای پتانسیل بسیار قابل توجهی است و مشاهدات باستان‌شناسی در مورد پاسخ‌های چند مقیاسی به همه‌گیری ها این پتانسیل را دارد که با برجسته کردن گسست بین خط‌مشی‌های ارائه شده توسط دولت¬ها و نحوه اجرای مادی آنها توسط افراد، به سیاست¬گذاران این حوزه در مورد نحوه تدوین و اجرای این دستورالعمل¬ها آگاهی بدهد. چنین مداخلاتی ممکن است بر شکل‌دهی معنادار رفتارهای بلندمدت متمرکز باشد تا کوتاه‌مدت. بنابراین، باستان شناسی معاصر می¬تواند نه تنها منبعی برای تأمل انتقادی در مورد لحظه کنونی، بلکه نقطه شروعی برای باستان¬شناسان و سیاست¬گذاران آینده برای نزدیک شدن به مظاهر گوناگون بحران های جهانی باشد.