گزارش نشست تاریخ شفاهی زنان سیاسی و مبارز در دوره محمد رضاه شاه پهلوی

گزارش نشست تاریخ شفاهی زنان سیاسی و مبارز در دوره محمد رضاه شاه پهلوی

فائزه توکلی

پیرو برگزاری سلسله نشست های کارگروه تاریخ شفاهی انجمن ایرانی تاریخ با همکاری گروه تاریخ سیاسی پژوهشکده تاریخ پژوهشگاه علوم انسانی "نشست تاریخ شفاهی زنان سیاسی و مبارز در دوره محمد رضاه شاه پهلوی "در تاریخ ۸ اسفندماه سال جاری در سالن پرهام مرکز اسناد کتابخانه ملی ایران برگزار شد . آقای محسن کاظمی و خانم فائزه توکلی میهمانان نشست بودند . آقای کاظمی از حوزه هنری انقلاب اسلامی(سوره) به عنوان میهمان نشست دعوت داشتند که در حوزه تاریخ شفاهی از نویسندگان بنام در تاریخ شفاهی  طی دو دهه قیل می باشند و در حوزه زنان صاحب چند کتاب می باشند که از آن جمله کتاب خاطرات مرضیه حدید چی(دباغ) و خاطرات خانم طاهره سجادی می باشد . درابتدا ی جلسه آقای کاظمی ضمن اظهار این نکته که صحبت های ما نقل تجربه و پرسش و پاسخ است به برخی تجارب و محدودیت ها در حوزه زنان تاریخ شفاهی اشاره نمودند . ایشان ضمن اشاره به موضوع تاریخ شفاهی زنان مبارز در دوره پهلوی دوم ،در باب تاریخ شفاهی در دنیا به تجارب محققین این حوزه که اغلب در دانشگاهها به صورت یک رشته علمی مستقل پژوهش می شود اشاره نمودند . مسئله زنان را جذاب و مهم دانسته و بر برنامه ریزی بنیانی این حوزه تأکید نمودند .درایران کارتاریخ شفاهی توسط حاکمیت و دولتی می باشد و باید در حوزه آکادمیک به آن پرداخته شود .در دنیا تمرکز تاریخ شفاهی در سه لایه می باشد بخش دانشگاهی که در دانشگاههای کلمبیا، هاروارد، کالیفرنیا انجام می شود و بخش کتابخانه ای در شیکاگو و کالیفرنیا و بخش سوم در بایلور و انیریانا  که از موسسات وابسته به دانشگاه کار را انجام می دهند اشاره نمودند . در ایران مراکز دولتی در حوزه  انقلاب اسلامی و دفاع مقدس در حال ثبت و ضبط هستند. بحث تاریخ شفاهی زنان مهم است چون بخش اثرگذار برجامعه ایران قطعا می باشد اما نه با دید فمینیستی . برای زنان و مردان که نقش مکمل در انقلاب را برعهده داشتند  باید به تاریخ شفاهی آنان پرداخته شود . درزمینه انقلاب زنان بسیار تلاش کردند بخشی از آنها در دانشگاه که پزشک ،و مهندس بو دند بخشی مذهبی بودند چون خانم دباغ و تعدادی زیاد از این قشر زندان رفتند و شهید شدند و برخی مهاجرت کردند تاجایی که خانم دباغ محافظ امام در نوفل لوشاتو می شود.

زنان چپ نیز بسیار فعال بودند ، ویدا حاجبی تبریزی که کتابش با عنوان "داد بیداد "به تاریخ شفاهی آنان در زندان اشاره نموده که چاپ شده است .از زنان مسلمان خانم  منظر خیر حبیب الهی از مجاهدین اسلام، خانم سوسن حداد عادل که در مدرسه رفاه انقلابی ساز بودند از جمله زنان مبارز می باشند . باید اذعان کرد که انقلاب اسلامی نه مردانه است نه زنانه. تا دهه ۶۰  تاریخ شفاهی در حوزه جنگ بود و سپس وارد مسائل دیگر شدند. انقلاب و جنگ زمینه ساز شد تا تاریخ شفاهی در ایران جهشی رو به جلو برود و با این دو رو به جلو می رود تاریخ شفاهی انقلاب بسیار پیچیدگی دارد در ایدئولوژی و حق و باطل، اما دفاع مقدس مرز حق و باطل به روشنی مشخص است. نشر کارنامه دفاع مقدس را که نگاه  کنیم  تعداد قابل توجهی به تاریخ شفاهی زنان پرداخته  است .اما حقیقت زن در انقلاب چیست و کجا بوده؟ چقدر برای نیل به حقیقت موفق بوده است.کاظمی در ادامه گفت

خانم توکلی از اولین افراد تاریخ شفاهی کار در حوزه زنان هستند که در رابطه با زنان مبارز زندانی پژوهش کرده اند اما کتابشان تاکنون چاپ نشده است که خودشان به دلایلش اشاره خواهند کرد . در موزه عبرت خانمی به نام جلالوند خاطرات کوتاهی از ۲۰ نفر از زنان " آن روزهای نامهربان  "چاپ کرده است . مرکز زنان ایران دربنیاد مطالعات ایران شکل گرفت وتوسط مهناز افخمی در دانشگاه کلمبیا تاسیسشد که در ۱۹۷۰  دانشگاه کلمبیا و دانشگا ملی در حوزه کار تاریخی قرارداد بستند اما نهایتا تا شروع به انقلاب رسید و نشد تا ۱۹۸۱ که کار را ادامه دادند. کتاب داد بیداد  ویدا حاجبی هم که در بالا به آن اشاره شد .در هفته نامه الکترونیکی تاریخ شفاهی هم در ستونی در پاورقی خانم "ریل آبرامز "در حوزه تاریخ شفاهی به دستاوردهای نظری و عملی خودشان که در قالب چند کتاب چاپ شده است مطالبشان آورده می شود .

در ادامه جلسه خانم فائزه توکلی دبیر کارگروه تاریخ شفاهی انجمن ایرانی و عضو گروه تاریخ سیاسی پژوهشگاه علوم انسانی به "طرح تاریخ شفاهی زنان سیاسی و مبارز که در سالهای۸۹- ۸۵  با حمایت موسسه نشر آثار امام (ره)و حمایت آقای دکتر نجفقلی حبیبی معاونت پژوهشی موسسه و آقای دکتر مرادی نیا رئیس گروه تاریخ برای پژوهشهای زنان انقلاب اشاره نمودند .در این طرح با حدود سی نفر از زنان حدود  ۱۲۰ ساعت مصاحبه تاوهشی در روش شناسی آن انجام گرفت که تا کنون موسسه متاسفانه بخش اول را که تاریخ شفاهی زنان سیاسی است و در پانصد صفحه تدوین شده چاپ نکرده اند. ایشان موضوع سخنانشان را با تکیه بر روش شناسی تارخنگاری تاریخ شفاهی و گفتمان حاکم خاندان پهلوی به تاریخ شفاهی خانم رضوانه دباغ و خانم عالیه امامزاده. پرداختند.توکلی اظهار داشت اغلب زنان بواسطه درگیری شوهران ، پدران، برادرانشان دراین مبارزات سیاسی وارد شدند. به تحلیل محتوا و کیفی در پژوهش های تاریخ شفاهی اشاره نمودند و مراحل تحقیق کیفی محتوا را ذکر نمودند . بخشهایی از روایت های خانم رضوانه دباغ که توسط ساواک به خاطر نوشتن مطالبی علیه خاندان پهلوی و مبارزان دردفترجه ای که از رادیو عراق مطالب را دریافت و پیاده نموده بودند دستگیر و زندانی شدند ذکر نمودند . خانم سوسن حداد عادل یار مدرسه رفاه با ایشان دستگیر و شکنجه می شود . در ادامه به برخی از روایت های ایشان اشاره نمودند  خانم امام زاده خاله شهید جهان آرا بود که بواسطه خواهرزاده درگیر مسائل سیاسی می شود و زندگی مخفی را شروع می کند. کتابها ی مذهبی را مطالعه داشتند. از طریق محمد جهان آرا مطلع می شود که لو رفتند برای دیدار با خواهرش توسط ساواک بازداشت شد. خود را با نام نیره دهقان و کمی عقب افتاده جا میزند تا کاری با او نداشته باشند و به خاطر امدن صلیب سرخ و بازدید از زندان زیاد شکنجه نشد(۱۳۵۵) در تحلیل روایت های گفته شده چند گفتمان در روایت زنان قابل تفکیک است :.

گفتمان مذهبی ، اغلب زنان خود را از خانواده مذهبی و مسلمان معرفی می کردند ؛ گفتمان سیاسی ، ازطریق والدین، برادران و دوستانبهصه مبارزات کشیده شده بودند و گفتمان فرهنگی ، با حضور در مساجد و حسینیه ها و مدارس مذهبی به فعالیتهای فرهنگی می پرداختند. در ادامه به گفتمانهای سیاسی خاندان پهلوی و شرایط استبدادی و خفقان آن دوره و دستگاه سرکوب و آزار و شکنجه  اشاره نمودند و گفتمان استبدادی و شکنجه و ستم شاهی را در آزار و شکنجه انقلابیون از عوامل مهم گفتمان مبارزاتی قشر زنان دانسته و آنان را پیشقراول و پشتیبان و همراه پدران ، برادران و خانواده های مبارز دانسته که در کنار آنان علیه ستم شاهی علم مبارزه را بر دوش برداشته و خونهای تعداد زیادی از آنان در راه دفاع از آزادی و استقلال کشورشان به میهن و مردم عزیزشان ن ریخت و رنج آثار شکنجه با گذشت حدود پنج دهه بر پیکر نحیفشان خودنمایی می کند .در پایان توکلی در خصوص نقش زنان در دوران پهلوی دوم و حضور پررنگ زنان چپ که بصورت ناشناس بسیار بودند ، اطلاعات ما کم است حتی نشانی از قبر آنها نداریم اسناد ساواک هم کاملا دراختیار نیست. لذا لازم است با حمایت موسسات برای آنکه در تاریخنگاری ادای امانت هم شود خاطرات آنان ثبت و ضبط شود .