آشنایی با یوهان فردریش کلوکر الهیدان و دینشناس و نخستین محقق آلمانی حوزهٔ اوستا
یوهان فردریش کلوکر الهیدان و دینشناس و نخستین محقق آلمانی حوزهٔ اوستا
کتابخانه مرکزی، بخش کتابهای چاپ سنگی و کمیاب
ایوب نازی
یوهان فردریش کلوکر الهیدان آلمانی به سال 1749 در شهر Osterad am harz واقع در جنوب غربی رشته کوههای Harz ، دیده به جهان گشود. وی از سال 1771 وارد دانشگاه گوتینگن شد و به تحصیل فلسفه و الهیات پرداخت. او از لحاظ مذهبی پیرو مذهب پروتستان بود. بنابر اطلاعات موجود، کلوکر دیدگاه‌های جدیدی به دین مسیحیت داشته است. برای نمونه وی در سال‌های 1787 تا 1794 کتاب «تحقیق و توصیفی جدید از شواهد اصیل دربارهٔ منشاء الهی و وحیانی مسیحیت» را در سه جلد منتشر کرد. به‌طورکلی، کلوکر نویسندهٔ پرکاری بوده است چنان‌که با جست‌وجو در منابع کتابخانه‌های مختلف، 22 عنوان اثر از وی در موضوع‌های دینی یافت شد. برخی از موضوع‌های که کلوکر دربارهٔ آن اثری دارد عبارت‌اند از مسیحیت و بهویژه پروتستان، زرتشت و دین ایرانیان باستان، جهان باستان، تاریخ و ادیان هندوستان و بنگال، دین برهمن، افلاطون و آثار و عقاید ایشان، کابالا و تصوف یهودی، حضرت سلیمان است. کلوکر در سال 1827 در شهر کیل (Kiel ) دیده از جهان فرو بست.
وی به‌عنوان نخستین آلمانی که در حوزهٔ دین زرتشت دارای تالیفاتی چاپ شده است، میتواند از جایگاه ویژهای برخوردار باشد. ضمن مشاوره با برخی از اساتید، مشخص شد که با وجود تالیفات یوهان فردریش کلوکر در حوزهٔ اوستا، نامبرده از شخصیت‌های ناشناخته در حوزهٔ دین زرتشت در ایران است که این امر میتواند زمینهساز شروع پژوهش‌هایی اصیل روی آثار کلوکر و فتح بابی جدید در حوزهٔ مطالعات زرتشت و دین زرتشتی باشد.
با وجود ناشناس ماندن کلوکر در ایران، آثار نامبرده در حوزهٔ اوستا در سال‌های 2009 و 2011 به‌صورت افست بازنشر شده است. همچنین آثاری نیز در رابطه با آثار، مکاتبات، تفکرات و تاثیرات این الهیدان بزرگ منتشر شده است، برای نمونه می‌توان به مواردی از آن اشاره کرد:
وارنر شوتز در سال 1927 میلادی کتابی با نام « Die Bedeutung Johann Friedrich Kleukers für die persische Religionsgeschichte » (اهمیت یوهان فردریش کلوکر برای تاریخ دین پارس) را تالیف و چاپ کرد. همچنین «وارنر شوتز» اثر دیگری نیز با نام « Johann Friedrich Kleuker: Seine Stellung in der Religionsgeschichte d. ausgehenden 18. Jh » (جایگاه یوهان فردریش کلوکر در تاریخ ادیان، در پایان قرن 18) در سال 1927 منتشر کرد.
از جمله آثار موجود دیگر در رابطه با یوهان فردریش کلوکر می‌توان به کتابی در رابطه با اسناد و اعتقادات کلوکر که توسط «کارل .اچ. کلوکر » در سال 1913 منتشر شده، اشاره کرد.
همچنین «فرانک آسکُف» نیز در سال 1991 کتابی در رابطه با افکار و طریقهٔ مذهبی کلوکر توسط انتشاراتPeter Lang International Academic Publishers منتشر کرده است.
تمام موارد برشمرده در سطور قبل نشان‌دهندهٔ جایگاه ویژه این الهیدان و دینشناس بزرگ است. با توجه به اینکه او، هم دارای تالیفاتی در حوزهٔ اوستا و دین ایرانیان است و هم یکی از کتابهای تالیف‌شده دربارهٔ وی در رابطه با تاثیرگذاری او در تاریخ دین ایرانیان است، باید تحقیقات بیشتری در رابطه با آثار و دیدگاه‌های کلوکر به اجرا درآید.
اولین چاپ موجود از اوستا با نام «زند اوستا» را انکتیل دوپورون فرانسوی در سال 1771 میلادی به زبان فرانسه چاپ کرد که یوهان فردریش کلوکر این کتاب را در سال 77-1776 یعنی 6 سال پس از اولین چاپ موجود از اوستا در جهان، در سه جلد به زبان آلمانی ترجمه و منتشر کرد. ناگفته نماند که کلوکر نیز به تبعیت از دوپرون از کلمهٔ «زند» در عنوان کتاب‌هایش استفاده کرده است. این ترجمه و آثار دیگر کلوکر که در ادامه معرفی می‌شوند، ظاهرا تاثیر بسزایی در ماندگاری آوازهٔ وی داشت و همچنین زمینهساز تحقیقات آتی در رابطه با اوستا در آلمان است.
اثر دیگر کلوکر در سال‌های 1783-1781 با نام «یادداشتهایی بر زند اوستا» در دو مجلد چاپ شده است که اغلب آن گزارش نویسندگان و مورخان یونانی- رومی در رابطه اعتقادات ایرانیان باستان است.
همچنین، اثر دیگر آن مولف در حوزهٔ زرتشت و اوستا کتاب «زند اوستای کوچک» است که در سال 1789 میلادی چاپ شده است که به‌نظر می‌رسد -تا زمان تهیه این گزارش- آخرین کار این دینشناس در حوزهٔ اوستاست.
با وجود پژوهش‌هایی که در دورهٔ معاصر دربارهٔ کلوکر انجام شده است و برخی از آثار وی در حوزهٔ اوستا در سال‌های 2009 و 2011 و 2012 در خارج از ایران به صورت چاپ افست توسط انتشاراتی مانند اولان پرس، کیسینجر پابلیکیشن، نابوو پرس و... تجدید چاپ شدهاند، متاسفانه در رابطه با آثار او در زبان انگلیسی نیز اطلاعات بسیار اندکی موجود بود و در زبان فارسی نیز با وجود جست‌وجوهای فراوان و مشورت با متخصصان این حوزه، نوشتهای یافت نشد.
با توجه به موارد فوق، این افتخار وجود دارد که اعلام شود، نسخههای اصیل و نفیس آثار این نویسنده به شرح زیر در کتابخانهٔ مرکزی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی موجود است:
- Anhang zum Zend-Avesta در دو جلد (1781-1783)
- Zend-Avesta im Kleinen در یک جلد 1789
- Zend-Avesta در یک جلد 1776-1777 (در اصل این اثر سه جلدی، ترجمهٔ زند اوستای انکتیل دوپرون به زبان آلمانی است).
امید است از سوی متخصصان امر کارهای پژوهشی مناسبی در خور وی و آثارش در داخل ایران انجام گیرد. ازجمله کارهای پیشنهادی که برخی از متخصصان که با آن‌ها مشورت شد، نیز بر آن اذعان داشتند، می‌توان به این موارد اشاره کرد: ایجاد مدخلی در رابطه با وی در ایرانیکا، تعریف طرح‌های پژوهشی روی آثار وی در پژوهشگاه و همچنین برگزاری میزگرد و نشست و رسانه‌ای کردن این مهم.
نظر شما :