یادداشت دکتر آیینه‌وند :ضرورت نقد منابع تحریف‌شده تاریخ اسلام
شکی نیست که همه منابع و روایاتی که منابع تاریخی از صدر اسلام و زندگانی حضرت محمد(ص) داشته‌اند، صحت نداشته است اما می‌توان در این میان مطالب معتبر را هم پیدا کرد. هرچند در برخی منابع تاریخی دستکاری شده و جعلیاتی هم در آن وجود دارد؛ همان‌گونه که این مطالب تحریفی در کتاب‌های حوزه حدیث هم هست، اما محققی که روشمند عمل کند می‌تواند این مطالب تحریف شده را استخراج کند و به مخاطب نشان بدهد.
برای مقابله با منابع تحریف‌شده باید متون را تنزیه، اصلاح، پیرایش و نقد کنیم. پنج هزار عنوان کتاب تاریخی داریم که بیشتر آنها منابع تاریخی معتبر هستند مگر تعداد جزئی از آنها. به‌طور مثال بخش‌هایی از تاریخ طبری مشکل دارد اما اکثریتش مورد اعتماد است. اما در مقابل منابع معتبری مانند «تاریخ یعقوبی»، «تاریخ مروج‌الذهب و معادن‌الجوهر» نوشته مسعودی و «ارشاد» شیخ مفید وجود دارند. بنابراین برخی از این منابع که شیعی و برخی هم سنی هستند بسیار قابل اعتمادند و البته در تعدادی از آنها اشتباهاتی هم وجود دارد.
در نظر داشته باشید که تحریفاتی که در منابع وجود داشته توسط راویان جعلی که اغراض سیاسی و مقاصد حزبی و گروهی داشتند منتقل شده است. بنابراین باید این متون را نقد کرد. از سوی دیگر، اکنون مگر تاریخ درست نوشته می‌شود؟ به هر حال اغراض سیاسی، حزبی، جناحی و... در تاریخ‌نگاری تاثیر دارد. قدرت‌های حاکم خود را یک طور مطرح می‌کنند و مردم به گونه دیگر به آنها نگاه می‌کنند. به هر حال محقق منصف به این منابع اعتماد نمی‌کند و خودش جست‌وجو و نقد می‌کند.
در بررسی تاریخ صدر اسلام و زندگانی پیامبر(ص) می‌بینیم که منابع اهل سنت و اهل شیعه هر دو نقاط ضعف، قدرت و حتی جعلی دارند اما اگر منصفانه نگاه کنیم شیعیان به دلیل اعتقاد به اهل بیت(ع) به منابع بیشتری دسترسی داشتند در حالی که اهل سنت فقط از راویان و صحابه حدیث نقل کرده‌اند اما ما غیر از اینها، مطالب را با منابع اهل بیت(ع) کنترل کرده‌ایم.
البته ذکر این نکته الزامی است که آنقدر که نقطه اشتراک برای وحدت داریم، اختلاف نداریم. اختلافات ما هم در اختلاف سلیقه برای برداشت از سیره است. خوشبختانه برخی علما نقاط اشتراک را از تاریخ و سیره گردآوری کرده‌اند. من روی سیره حضرت رسول(ص) کار می‌کنم و می‌بینم که در بخش عمده‌ای از موارد، حدود 95 درصد از روایت ما از سیره رسول(ص) با روایت اهل تسنن یکی است. همان‌گونه که آنها توصیف کرده‌اند ما نیز همان‌گونه مطرح کرده‌ایم. بنابراین پنج درصد اختلاف داریم که آن هم چیزی نیست. متاسفانه در عالم بیرون 95 درصد اشتراک را پنج درصد گزارش می‌کنند.
تاریخ سیره ابن‌هشام، تاریخ یعقوبی، تاریخ مروج‌الذهب و معادن‌الجوهر نوشته مسعودی از جمله کتاب‌هایی هستند که نگاه منصفانه‌ای به تاریخ صدر اسلام و زندگانی حضرت رسول(ص) داشته‌اند و می‌توان آنها را پیشنهاد کرد. سیره الگو است و اگر ما سیره مستند را از روی منابع پیدا کنیم می‌توانیم آن را به جامعه ارائه کنیم. ما کرامت، اخلاق، نگاه انسانی، تسامح، گذشت و بزرگ‌منشی را در سیره می‌بینیم در حالی که فقط بعد سیاسی و نظامی سیره پیامبر(ص) پررنگ شده است.
نظر شما :