دکتر آئینه وند در نشست«منع خشونت علیه زنان از دیدگاه فقه و حقوق»:منع خشونت علیه زنان از دیدگاه حقوق و فقه اسلامی

بنا به گزارش ها و شواهد مختلف، خشونت علیه زنان امری جهانی و مشکلی فراگیر و نهادینه است. خشونت جنسی، خشونت جنسی غیر تماسی، خشونت کلامی، تجاوز، خشونت در مورد جهیزیه، تن فروشی اجباری، بارداری اجباری، خرید و فروش زنان و دختران، خشونت علیه زنان کارمند و خدمتکاران زن، خشونت های ناشی از جنگ، خشونت در زندان، خشونت نگاهی و رفتاری، خشونت سیاسی و غیره، از انواع خشونت هایی است که قرن هاست بر زنان اعمال می شود.

از سال 1981 میلادی، روز 25 نوامبر هر سال (معادل چهارم یا پنجم آذر) به عنوان روز جهانی مبارزه با خشونت علیه زنان نامگذاری شده است. این تاریخ به خاطر قتل وحشیانه سه خواهران «میرابال» فعالان سیاسی اهل جمهوری دومینیکن به «جرم» شرکت در فعالیت های سیاسی علیه رژیم دیکتاتوری وقت این کشور، انتخاب شده است.

21 سال پس از این رخداد، یعنی در سال 1981، در همایشی که در «بوگوتا» پایتخت کلمبیا با شرکت مدافعان حقوق زنان در آمریکای لاتین و منطقه کاراییب تشکیل شد، پیشنهاد اختصاص دادن روز قتل خواهران میرابال به روز مبارزه با خشونت علیه زنان مطرح شد. هدف از این پیشنهاد آن بود که هم به تلاش و جسارت این خواهران ادای احترام شود و هم افکار عمومی بیش از پیش به سوی نهی خشونت علیه زنان سوق یابد. سال 1999 میلادی سازمان ملل متحد نیز 25 نوامبر را به عنوان روز جهانی مبارزه با خشونت علیه زنان به رسمیت شناخت.

در راستای همین تصمیم، یک سال بعد، شورای امنیت سازمان ملل، قطعنامه 1325 را با عنوان «زنان، صلح و امنیت» به تصویب رساند که محورهای اصلی این قطعنامه به پیشگیری مناقشات و خصومت ها در درون و در میان کشورها، تامین مشارکت زنان در حیات سیاسی و اجتماعی و نیز ممانعت از اعمال خشونت علیه آنها مربوط می شوند. این قطعنامه مبنایی است برای آن که خشونت های گوناگون علیه زنان بدون مجازات نمانند و عاملان آنها به پای میز محاکمه کشیده شوند.

به همین مناسبت روز دوشنبه سوم آذر نشستی تخصصی با عنوان «منع خشونت علیه زنان از دیدگاه فقه و حقوق» از سوی معاونت امور زنان و خانواده ریاست جمهوری در مرکز همایش های کتابخانه ملی برگزار شد. در این نشست آیت الله «سید محمد موسوی بجنوری» فقیه و حقوقدان، «صادق آیینه وند» استاد تاریخ اسلام در دانشگاه تهران، «محمد علی اسفنانی» سخنگوی کمیسیون حقوقی و قضایی مجلس شورای اسلامی و «هما داوودی» استادیار دانشگاه و رییس کانون وکلای دادگستری استان البرز سخنرانی کردند.



*** برتری بر پایه تقوا و دانش است نه جنسیت

آیت الله موسوی بجنوردی در سخنان خود در این نشست، تنها تفاوت میان انسان ها را تقوا و دانش آنان و نه جنسیت دانست و گفت: خشونت علیه زنان مساله یی است که متاسفانه در جوامع دینی نیز دیده شده و از همه ناراحت کننده تر این است که این مساله به خود ادیان هم نسبت داده می شود.

وی در تبیین رابطه انسان و خشونت گفت: انسان موجودی است که خدا او را با طبیعتی مدنی، قانون گرا و عدالت خواه خلق کرده است که برحسب فطرت اولیه اش نمی تواند به سمت خشونت برود و همیشه به سوی رحمت و عدالت و نیکویی می رود. طبیعت انسان با خشونت مخالف است و خشونت به زن، انحرافی است که در انسان پدید می آید.

این فقیه و مجتهد به انتقاد از دیدگاه «ناقص العقل بودن زن» پرداخت و افزود: در نهج البلاغه آمده است که دین، عقل و شهادت زنان ناقص است، اما به نظر نمی رسد این سخنان از امیرالمومنین باشد. گفته می شود که دین زن، ناقص است، چون در زمان عادت ماهیانه نماز نمی خواند، اما این نماز نخواندن در مقام اطاعت است. چرا که اگر بگویند بخوان و نخواند، این نقصان دین برای اوست.

از نگاه بجنوردی، انسان موجودی دو بعدی است که هم «نفس ناطقه» و هم «بدن حیوانی» دارد. او گفت: نمی توان گفت زن افضل از مرد است یا مرد افضل از زن؛ زیرا هر دو انسان هستند و تنها در صورتی یکی بر دیگری برتری دارد که علم و تقوای او بیشتر باشد. در اصل تفاوتی بین زن و مرد وجود ندارد و حقیقت انسان همان نفس ناطقه یی است که هویت ما را تشکیل می دهد نه جسم ما را.

موسوی بجنوردی در پایان سخنانش گفت: احکام خشونت بار نمی تواند احکام اسلام باشد. در دوران جاهلیت ارزش انسان ها را به جنگیدن و فعالیت اقتصادی می دانستند و برای همین زن ارزش نداشت. اسلام اما زن را نجات داد و مقام او را بالا آورد. این ظلم به اسلام است که می گویند اسلام بین زن و مرد تبعیض قایل می شود در حالی که اسلام عین عدالت اجتماعی است.



*** اسلام منشا خشونت علیه زنان نیست/تفسیر خشونت آمیز، تفسیر شخصی است

صادق آیینه وند یکی دیگر از سخنرانان این نشست، در سخنانش به دیدگاه های متفاوتی که در میان مذاهب، فرقه ها نسبت به زنان وجود دارد اشاره کرد و گفت: فلسفه یونانی، آیین خسروانی، فرهنگ جاهلیت، فرهنگ بین النهرینی و صوفیانِ دنیاگریز زن ستیز از عوامل نفوذ فرهنگ اشتباه زن ستیزی در سرزمین های اسلامی هستند. وی افزود: آیین زرتشتی غرب ایران که متاثر از فرهنگ مانوی است نگاهی منفی به زن داشت. همچنین بینش اقتدارگرایانه نکوهش زن در شعر شاعران قرن 9، 10 و 12 هم آمده است که معتقدند زن ضعیف است و آدم نباید از فرد ضعیف تبعیت کند و بر همین مبنا در تخیل خود به ساخت «رستم» هایی قوی پرداختند. نمونه ی این شعرا، شخص فردوسی است که بر اساس شعرهایش زورپرست است و ضد زن. سعدی هم معتقد است هر سال یک بار باید زن عوض کرد؛ آن جا که می گوید « زنی نو ببایست هر نوبهار/ که تقویم پارینه ناید به کار» .

رییس پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی وزارت علوم در ادامه بیان داشت: فقیهان در دوران امویان و عباسیان هم به دو دسته تقسیم می شدند، فقیهان مستقل که با دستگاه اموی و عباسی ارتباطی نداشتند و فقیهانی که با امویان و عباسیان ارتباط داشتند که دسته ی دوم نگاه زن ستیزانه را در پیش گرفته بودند تا بتوانند مقاصد خاص سلاطین اموی و عباسی را تامین کنند.

از نگاه این استاد تاریخ، دیدگاه های جاهلی که در حوزه ی زنان وجود داشت هم در روند افزایش زن ستیزی موثر بود. به گفته آیینه وند یکی از این دیدگاه ها این است که زن مصرف کننده غیرمدافع است به این معنا که در میان اعراب جاهلی از بین زن که مصرف کننده غیرمدافع بود و قدرت شمشیر زدن نداشت با مرد که شمشیرزن بود و فعالیت اقتصادی داشت، مرد را انتخاب می کردند و زن بایست به خاک سپرده می شد.

آیینه وند با تاکید بر اینکه اطاعت مطلق زن از مرد در اسلام وجود ندارد، گفت: بینش موذی بودن زن و تشبیه آن به کژدم و اژدها نیز که از بین النهرین آمده، از دیگر تفکرات زن ستیز است که اگر در نهج البلاغه آن را می بینیم از سرزمین بین النهرین وارد متون اسلامی شده است. برخی نیز قایل به اطاعت مطلق زن از مرد هستند؛ در حالی که اطاعت به صورت مطلق در اسلام وجود ندارد اما متاسفانه این نگاه فقهی در اذهان جا افتاده است. باور عامیانه دیگر، نقصان عقل زن و کامل بودن عقل مرد است و در نتیجه کسی که عقلش کم است باید از کسی که عقل بیشتری دارد اطاعت کند؛ این باوری که هیچ گاه سندیت آن ثابت نشده است.

وی خاطرنشان کرد: باور دیگر، باور فریب خوردن و مورد فتنه قرار گرفتن مرد توسط زن است و این که مرد به این دلیل باید از زن پرهیز کند. همچنین معتقدند زن رمز و نماینده ی شیطان است و باید از او پرهیز کرد که متاسفانه در اوایل انقلاب، از سوی یکی از فقهای مجلس خبرگان نیز مطرح شد. برخی نیز اعتقاد دارند زن نشان بی وفایی است. دیوان اشعاری هم به نام امیرالمومنین درست کرده اند و شعری را به ایشان نسبت داده اند که می گوید زن بی وفاست اما در واقع این دیوان متعلق به «علی ابن ابی طالب قیروانی» است.

این استاد تاریخ اسلام افزود: براساس برخی دیدگاه های جاهلانه، زن «ظرف انتقال» است. حتی در عصر عباسیان این مساله به نقطه اوج خود رسید و این را به منظور محروم کردن زن از ارث ساختند. اعتقاد دیگری که وجود دارد این است که مرد فعال اقتصادی و زن مخرب و هدردهنده است و مرد باید به زور جلوی زن را بگیرد تا اموالش هدر نرود.

رییس پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در ادامه ی سخنان خود با اشاره به این موضوع که زنان تاریخ اسلام ویژگی هایی دارند که مردان به پای آنها نمی رسند، تاکید کرد: در تاریخ سراغ نداریم که حتی یک نفر از زنان مهاجر بعد از ایمان مرتد شده باشند؛ در حالی که در مورد مردان این اتفاق افتاده بود. همچنین در تاریخ دیده نشده است که یکی از زنان در حدیثی دروغ گفته باشد. در بین بیش از چهارصد منافق صدر اسلام نیز تنها یک زن به نام «اسما بنت مروان» وجود داشت. در سیره پیامبر هم می بینیم که در مجلس ایشان کسی اجازه نداشت درباره زنان سخنی بگوید که شان زنان را کم کند.

آیینه وند در پایان سخنان خود بر این موضوع که اسلام به هیچ عنوان منشا خشونت علیه زنان نیست تاکید کرد و گفت: در روایات آمده است که کرامت و لئامت انسان در معامله با زن مشخص می شود و هیچ کریمی زن را نمی آزارد. اگر کسی مقام زن را در خانواده رعایت نکند، حتی اگر صحابه پیامبر هم باشد، باز هم عذاب قبر خواهد داشت. این نگاه اسلام به زن است بنابراین اسلام هیچ منشا خشونت نیست و اگر تفسیری به این گونه صورت گیرد، تفسیر شخصی است.



***معضل پنهان ماندن خشونت علیه زنان

محمد علی اسفنانی سخنگوی کمیسیون حقوقی و قضایی مجلس هم در سخنانش در این نشست، به انوع خشونت علیه زنان اشاره کرد و گفت: خشونت های فیزیکی، جسمی و جنسی، خشونت از سوی دولت ها مثل وضع برخی قوانین، خشونت در جامعه مثل آزار جنسی و خشونت فرهنگی که مربوط به آداب و رسوم می شود و محدودیت هایی را برای زنان به دنبال دارد، انواع خشونت علیه زنان است.

وی افزود: در زمان حال، شکل دیگری از خشونت وجود دارد که موجب آزار و اذیت زنان می شود که آن ممانعت از حجاب و کار در برخی از کشورها، تحقیر شخصیت و نگاه ابزاری به زن ها در شبکه های ماهواره یی است.

اسفنانی در ادامه ی سخنان خود به آمار پایین مراجعه زنان مورد خشونت قرار گرفته پلیس اشاره کرد و گفت: در ایران کمتر از 35 درصد از خشونت های خانگی به پلیس گزارش می شود. در واقع تلقین این تفکر که زن باید پذیرش این قضایا را داشته باشد در میان زنان ما رخنه کرده است و بر طبق تحقیق سه ماهه یی که انجام شده بود از 180 موردی که زنان علیه خشونت های خانگی شکایت کرده بودند، 128 مورد آنها به دلایل متعددی علاقه یی به پیگرد قانونی نداشتند. 9.87 درصد زنان متاهل شهر تهران از همسرآزاری روانی رنج می برند و 9.47 درصد آنان از آزارهای جسمی و سایر آزارها. در ایران در زنان بین 15 تا 44 سال میزان مرگ ناشی از خشونت با میزان مرگ ناشی از سرطان برابر است.

سخنگوی کمیسیون حقوقی و قضایی مجلس افزود: با افزایش سن ازدواج میزان همسر آزاری هم افزایش پیدا می کند. میزان همسرآزاری در مردانی که تحصیلاتشان بالاتر از لیسانس است کمتر می شود و در مردانی که کمتر از دیپلم هستند به میزان معناداری خشونت بیشتر است. زنان شاغل کمتر از زنان غیرشاغل خشونت را تجربه می کنند. در کشور ما بیشترین خشونت در مناطق روستایی دیده می شود، اما زنان برای حفظ خانواده، ترس از رسوایی یا آشنا نبودن با حقوق خود این شرایط را تحمل می کنند. باید گفت که این خشونت ها مرز نمی شناسد و مربوط به جوامع عقب مانده نیست. جالب است بدانید در نقاط مختلف دنیا بین 16 تا 25 درصد زنان با خشونت های جسمی توسط شرکای زندگی مواجه هستند و تنها در آمریکا، 30 تا 35 درصد زنان آمریکایی مورد آزار و اذیت همسران خود قرار گرفته اند.

وی در پایان سخنان خود، با بیان این که در روابطی که اسلام مشخص کرده است، راهکارهایی برای رفع این مشکل وجود دارد، گفت: متاسفانه در کشور ما زنان و مردان بدون اطلاع از حقوقشان وارد زندگی مشترک می شوند و هر یک فکر می کنند صاحب حق مطلق هستند؛ درحالی که حقوق و تکالیف زن و مرد باید برای آنها تبیین شود. پیشنهاد می کنم اقدامات ملی و محلی در راستای حل بحران تبعیض و خشونت و اصلاح فرهنگ توده مردم و مجریان قانون صورت گیرد. در شناخت مسایل زنان کاویدن ابعاد مساله یک ضرورت است. از سوی دیگر، حل مسایل زنان با محوریت عدم تبعیض، نیازمند یک فراسازمان است.



*** تغییر ساختار قوانین موجود راه حل رفع خشونت

هما داوودی هم به عنوان سخنران پایانی این نشست با تاکید بر اینکه حقوق باید بدون توجه به جنسیت، انسان محور باشد به معضلات حقوقی در ارتباط با دفاع از زنان در برابر خشونت اشاره کرد و گفت: نخستین نوع خشونت به واسطه ارتکاب جرایم علیه زنان در خانواده از سوی همسر اتفاق می افتد. الان اگر یک مرد همسر خود را کتک بزند، محکوم به ایراد ضرب و جرح می شود. اگر فرد غریبه یی هم این کار را انجام دهد، همین مقدار مجازات داشت در حالی که باید مجازات برای همسر تشدید شود. برخی جرایم فقط در خانواده اتفاق می افتد و قانون گذار باید آنها را پیش بینی کند. مواردی مثل اعتیاد مضر به حال خانواده مجازات ندارد و زن فقط می تواند طلاق بگیرد، اما مجازات این مساله باید تشدید شود. بیکاری ناموجه مرد هم هیچ واکنش قانونی ندارد.

رییس کانون وکلای دادگستری استان البرز اظهار داشت: یکی از خشونت هایی که علیه زنان به کار می رود خشونت ساختاری است که به واسطه قوانین به وجود می آید. مرد هر وقت بخواهد می تواند زن را طلاق دهد و بسیار اتفاق می افتد که از این قانون سوء استفاده می شود. البته حق مهریه هم برای زن وجود دارد که از آن سوء استفاده می شود. نباید به طور مطلق و تحت هر شرایطی حق طلاق برای مرد وجود داشته باشد.

داوودی افزود: ما دو سد بزرگ در قوانین حقوقی حوزه زنان داریم که یکی از آنها تفاسیری است که از قواعد شرعی صورت می گیرد و دیگری بحث قانون گذاری است که باید این مسایل در مجلس مورد توجه قرار گیرد.