توسعه در سایه سرعت ارتباط / یادداشت دکتر سپنجی به مناسبت روز جهانی ارتباطات
پیش از هر چیز، به تاریخچه روز جهانی ارتباطات و جامعه اطلاعاتی، اشاره‌ای خواهم کرد. این روز (بیست و هفتم اردیبهشت ماه، هفدهم ماه مه) سالروز تأسیس اتحادیه جهانی ارتباطات دور (ITU) در یکصد و چهل و نه سال پیش است که در ایران نیز، روز ملی ارتباطات، رسانه‌ها و روابط عمومی نامگذاری شده است. هر ساله این اتحادیه جهانی، شعاری نیز به همین مناسبت مطرح می‌کند که محور تلاش‌های سالانه کشورهای عضو اتحادیه، از جمله جمهوری اسلامی ایران، قرار می‌گیرد. شعار امسال اتحادیه جهانی ارتباطات دور «ارتباطات باند پهن، برای توسعه پایدار» است. در ادامه، چند جمله‌ای را به همین مناسبت معروض خواهم داشت .
بعید می‌دانم در کشور ما شک و شبهه‌ای برای حرکت به سمت توسعه پایدار باقی باشد، از مقامات عالی نظام، تا صاحبنظران حوزه و دانشگاه، سیاستگذاران، مسئولان اجرایی و عموم مردم بر توسعه همه جانبه و روزافزون کشور تأکید دارند و بطور شبانه روزی تمامی رسانه‌ها اخبار، تحلیل‌ها و مطالبی در همین زمینه منتشر و پخش می‌کنند .
همچنین بعید می‌دانم در این نکته که ایران اسلامی باید در تمامی زمینه‌ها توسعه یابد، تردیدی وجود داشته باشد. این که مثلاً ما در یکی از عرصه‌های سیاسی، اقتصادی، اجتماعی یا فرهنگی، توسعه یافته شویم و در دیگر عرصه‌ها همان که هستیم یا بوده‌ایم، باقی بمانیم نیز اظهار نظری غیر علمی است. توسعه یافتن در تمامی عرصه‌ها و جوانب را اندیشمندان توسعه، توسعه همه جانبه یا پایدار نام نهاده‌اند؛ و مفهومش حرکت رو به جلو و بدون بازگشت در تمامی زمینه‌های علمی، سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و... است. اما با تمام این تفاصیل در بسیاری از مواقع، سیاستگذاران و مدیران ما در تفسیر و اجرایی کردن لوازم توسعه پایدار، دچار غفلت یا سوءتعبیر هستند .
یکی از مهم‌ترین این عرصه‌ها، ارتقای سرعت دسترسی و تسهیل روزافزون استفاده ازفناوری‌های اطلاعات و ارتباطات است که بستر رشد و توسعه رسانه‌ها است. امروزه در تمامی جهان، سرعت دسترسی به اینترنت و سایر فناوری‌های تکوین یافته در بستر این شاهراه اطلاعاتی جهانشمول، همچنین آسان کردن هر چه بیشتر دسترسی شهروندان به امکانات ارتباطی و رسانه‌ای، یکی از مهم‌ترین شاخص‌های توسعه یافتگی دانسته می‌شود .
اما داستان از همین بزنگاه آغاز می‌شود، برخی عزیزان در عرصه‌های مختلف سیاستگذاری، قانونگذاری و اجرایی علیرغم آن‌که خواستار حرکت پر شتاب کشور به سمت توسعه همه جانبه هستند تا از این رهگذر، تمام یا بسیاری از معضلات کشور، از جمله مسائل معیشتی، اشتغال و فرهنگ جامعه حل شود، اما باوری به ارتقای سرعت و تسهیل دسترسی به شبکه جهان گستر اطلاعات و ارتباطات جهانی (اینترنت) ندارند، و صرفاً با نگاه تهدید و چالش به این فرصت بزرگ می‌نگرند .
فراوان گفته‌ایم و شنیده‌ایم که راه حل بسیاری از مشکلات امروزین ما برخورداری از مواهب پدیده‌ای به نام دولت الکترونیک و با نگاه کلان، حاکمیت الکترونیک است. البته این نگاه لازم است نگاهی دوسویه باشد و تنها دولت یا حاکمیت از این موضوع منتفع نشود، بلکه شهروندان و کاربران باید حداکثر سود و مزایا را از این امکانات ارتباطی ببرند. اما به نظر مخاطبان ارجمند، به عنوان ناظرانی بیطرف، آیا می‌توان بدون افزایش سرعت و تسهیل دسترسی به شبکه‌های ارتباطی آنلاین، بهره‌گیری از مواهب دولت الکترونیک را همگانی کرد .
علاوه بر این، سایر امکانات موجود در فضای اینترنت و وب نیز از این قاعده مستثنی نیست. تسهیل ارتباط بین شهروندان، در قالب رسانه‌های تعاملی و آنلاین نیز از دیگر وظایف دولت‌ها و حکومت‌ها در سطح جهانی است .
در این مسیر، مسدود کردن امکانات ارتباطی شهروندان، به دلایل مختلف اگرچه مضایقی را در کوتاه مدت برای آنان به دنبال خواهد داشت، اما با نگاهی عمیق‌تر این مضایق در میان مدت و بلند مدت، گریبانگیر خود حکومت‌ها نیز می‌شود. چون به هرحال، شهروندان با هر وسیله‌ای نیازهای ارتباطی خود را فراهم و در بسیاری از موارد حکومت‌ها را مجبور به بازگشت از مواضع قبلی خود می‌کنند. ورود رسانه‌ها و پدیده‌های مختلف ارتباطی به کشور ما نیز بیانگر همین موضوع است .
نیاز به دیدن خیلی دور دست‌های تاریخ نیست، اگر سال‌های ورود رادیو به ایران را در نظر بگیریم، پیش از راه‌اندازی رادیو ملی ایران و در سال‌های نزدیک به آن، خرید و استفاده دستگاه رادیو از جانب شهروندان، نیاز به اخذ مجوز کتبی از کمیسری (کلانتری) محل داشت. پس از آن و در سال‌های بعد از انقلاب، همین اتفاق برای ویدئو، فکس و... نیز افتاد، که دچار ممنوعیت بودند و استفاده از آنها نیاز به اخذ مجوز از دستگاه‌های ذیربط داشت. اما عاقبت این ممنوعیت‌ها و محدودیت‌ها را تاریخ بخوبی بازگو می‌کند: عقب نشینی از مواضع سرسختانه و چاره اندیشی برای بهره‌مندی صحیح از این ابزارهای ارتباطی .
پس می‌توان نتیجه گرفت که مردم، رسانه‌ها و ابزارهای ارتباطی، راه خود را خواهند گشود و منتظر ممنوعیت‌ها و مسدود سازی‌ها نخواهند ماند. در همین مسیر، مسدود و محدود کردن دسترسی به وبسایت‌ها، شبکه‌های اجتماعی و نرم افزارهای کاربردی موبایل‌های هوشمند، نیز قابل بررسی است .
شما همین دستگاه به ظاهر ساده تلفن معمولی را در نظر بگیرید، ممکن است هر فردی در هر نقطه‌ای از عالم، حرف‌های مگو و منکری را از طریق این دستگاه به ظاهر ساده بزند، آیا به همین دلیل باید بطور کلی بهره‌مندی از تلفن را محدود یا ممنوع کرد؟ از این فراتر برویم، هر یک از انسان‌ها ممکن است با خروج از منزلشان در کلانشهرهای امروزین، با این حجم ترافیک و اتومبیل، دچار سانحه یا تصادف شوند که این موضوع قطعاً عوارض جسمی، مادی و معنوی مختلفی برای فرد و جامعه در پی خواهد داشت؛ آیا عقل سلیم اجازه می‌دهد که به همین دلیل و باتوجه به چنین مشکلاتی، افراد را از تردد در خارج منزل و خیابان‌های شهرها منع کنیم؟ انصاف می‌دهید که دست یازیدن به چنین استدلال‌هایی، مسیرهای رشد و توسعه کشور را با بن‌بست مواجه می‌کند .
با اندکی اندیشه ورزی مشخص می‌شود، این استدلال که به دلیل برخی عوارض احتمالی و حتی قطعی، دسترسی تمامی شهروندان به امکانات مبتنی برفناوری‌های اطلاعات و ارتباطات یا برخی شبکه‌های اجتماعی، را محدود یا ممنوع کنیم، از انصاف به دور است. از آن گذشته، مثلاًً وقتی با ابزارهای مسدود‌سازی (فیلترینگ) برخی از شبکه‌های اجتماعی خاص را از دسترس خارج می‌کنیم، با نرم افزارهایی که به راحتی از فیلترها عبور می‌کنند، باکمال تأسف تمامی محتواهای پسندیده و البته ناپسند چنین شبکه‌های اجتماعی قابل دسترس کاربران خواهد بود. در حالی که اگر تنها صفحات (URL های) نامطلوب از لحاظ اخلاقی، شرعی یا مغایر با سایر خطوط قرمز را فیلتر می‌کردیم، احتمال کمتری وجود داشت که کاربران
به سراغ آن محتواها بروند .
به هرحال، با تبریک و شادباش روز جهانی و ملی ارتباطات، رسانه‌ها و روابط عمومی به تمامی فعالان عرصه‌های رسانه‌ای، فرهنگی و دانشگاهی که برای توسعه روزافزون ارتباطات و رسانه‌ها در کشور تلاش می‌کنند؛ امیدوارم با اعتماد به تدبیر و مسیری که عقلا در طول تاریخ و در تمام جهان اندیشیده و پیموده‌اند، که لازمه عقلانیت و منبعث از تعالیم ناب اسلامی است، از آزمودن آزموده‌ها و بازگشت به عقب در مسیر توسعه و پیشرفت بپرهیزیم. در انتها نیز باز بر این نکته تأکید می‌ورزم که افزایش سرعت و تسهیل دسترسی به فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی، به همراه ایجاد فضای باز رسانه‌ای و مطبوعاتی به منظور نقد سازنده و تضارب آرای اندیشمندان و صاحبنظران، شرط لازم برای توسعه پایدار کشور، در تمامی عرصه‌های علمی، اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی خواهد بود .
نظر شما :