سخنرانی دکتر روح الله اسلامی؛مکتب اخباری در ایران عصر صفوی
چکیده سخنرانی:
این سخنرانی بر اساس نتایج پژوهش انجام شده در فاصله سال¬های 1386 تا 1389 تنظیم شده است. پژوهش انجام شده به عنوان پایان¬نامه کارشناسی ارشد رشته جامعه¬شناسی دانشگاه علامه طباطبایی ارائه گردیده است. محقق پس از ارائه نتایج پژوهش در آن مقطع، کار تحقیق را ادامه داده و در این سخنرانی به یافته¬های جدید هم اشاره خواهد شد.
افق بحث: نظام دانش ایران امروز
پژوهش حاضر برای توضیح وضعیت نظام دانش ایران امروز، اجزای این نظام را معرفی نموده و بحث درباره پایه¬گذاری دانشگاه در گسست از سنت علم قدیم را برجسته می¬کند. در بررسی دلایل و پیامدهای این گسست، فرض تصلب سنت قدمایی را پیش کشیده و می¬کوشد با تمرکز بر موضوع مکتب اخباری در فاصله قرن¬های 11 تا 13 هجری به این فرض رسیدگی کند.
زمینه نظری بحث: جامعه¬شناسی تاریخی
با اتکا به مفروض اصلی جامعه¬شناسی شناخت، برای روشن ساختن جایگاه مکتب اخباری در حیات اجتماعی دوران تاریخی مورد بررسی رویکرد جامعه¬شناسی تاریخی انتخاب شده و برای توضیح وجوه گوناگون پدیده مکتب اخباری به صورت درون¬ماندگار، دیدگاه روش¬شناختی وبر و ابزار مفهومی فرد تاریخی مطرح می¬گردد. در جهت فهم معنا و توضیح علت پدیده مکتب اخباری و برای برساختن فرد تاریخی آن، ساختار اجتماعی دوره تاریخی تحقق مکتب اخباری در چارچوب نقد اقتصاد سیاسی توضیح داده می¬شود. در این چارچوب و از منظر حاملان مکتب اخباری، ساختار اجتماعی ایران عصر صفوی با در نظر داشتن سه مفهوم گروه منزلتی، دولت و شیوه تولید ترسیم شده و بر این اساس، زمینه¬های اجتماعی مکتب اخباری بررسی می¬گردد.
فرد تاریخی: مکتب اخباری
برای شناخت هسته اصلی مکتب اخباری، به ساختار علوم ایران دوران اسلامی پرداخته و تحولات نظام اندیشه سنت تا زمان تحقق مکتب اخباری پی گرفته می¬شود. در نظام اندیشه سنت، فقه مهم¬ترین علم شرعی به شمار می¬رود و مضمون مکتب اخباری مباحثه¬ای در روش¬شناسی فقه است که به دوره چهارم از ادوار فقه شیعه مربوط می¬شود. با بررسی دو اثر محمد امین استرآبادی ـ الفوائد المدنیه و دانشنامه شاهی ـ این جمع-بندی قابل طرح است که خصوصیت ویژه پدیده مکتب اخباری از منظر علم در پژوهش حاضر تفسیری از جایگاه عالم دین و تلاش برای تعیین نسبت عالمان شیعه با شیعیان و حاکمان مدافع تشیع است. در این تفسیر عالم دین با اتکا به علوم عقلی و علوم لغوی، در حوزه علوم شرعی به روایت حکم ـ و نه استنباط حکم ـ می¬پردازد و بنابراین متکی بر عقل از استقلال مبنای شرع دفاع می¬نماید.
بازگشت به افق بحث: امکان بازخوانی سنت علم قدیم
کوشش استرآبادی برای تفکیک مبنای عقل و شرع را می¬توان ردی بر فرض تصلب سنت ارزیابی کرده و به جای آن از فرض ابهام در بنیادهای سنت سخن گفت. بنابراین دلایل پایه¬گذاری دانشگاه در گسست از سنت علوم قدیم، می¬تواند همان دلایل انتخاب زبان فارسی به عنوان زبان علوم جدید بوده و پیامد آن برهم خوردن تقسیم کار اجتماعی دو زبان عربی و فارسی و از دست رفتن امکان بازخوانی سنت باشد؛ نکته¬ای که وجهی از وجوه وضعیت نظام دانش ایران امروز را توضیح می¬دهد.
نظر شما :