گزارش نشست «خواندن؛ معناها، سیاست‌ها و آینده‌ها»
نشست «خواندن؛ معناها، سیاست‌ها و آینده‌ها» به‌مناسبت آغاز هفته کتاب و روز کتاب، کتابخوانی و کتابداری در روز بیست و دوم آبان‌ماه 403 با حضور برخی صاحب‌نظران این حوزه به همت پژوهشکده مطالعات فرهنگی و ارتباطات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار شد.
در این نشست، دکتر سیامک محبوب (عضو هیأت علمی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران)، با موضوع «خواندن از منظر اقتصاد توجه»، دکتر امین متولیان (عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی)، با موضوع «رنسانس و آرمان عشق مطالعه؛ از سواد تا معنا» و دکتر احمد شاکری (عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی)، با موضوع «کسب و کار نشر بین‌الملل: سیاست، حمایت و نظارت» به بیان نظرات و دیدگاه‌های خود را در خصوص وضعیت کنونی و آینده کتابخوانی و نشر پرداختند.
«اقتصاد توجه» در نشر ایران
نخستین سخنران این نشست دکتر محبوب، با طرح این پرسش که چرا بسیاری از کتاب‌ها در شمارگان پایین منتشر می‌شوند و به چاپ دوم نمی‌رسند، به ارائۀ آماری در خصوص نشر کشورمان پرداخت و گفت: میانگین تیراژ کتاب‌ها در ایران به گونه‌ایست که بسیاری از این کتاب‌ها با آمار فروش پایین در چاپ اول خود هم به فروش مناسبی نمی‌رسند و چاپ دوم را تجربه نمی‌کنند. چنین وضعیتی ناشی از سیاست‌های نادرست در نشر و عدم توجه به نیازها و خواسته‌های مخاطبان است. در بسیاری از موارد، ناشران تنها به‌دنبال چاپ تعداد بیشتری کتاب و رسیدن به آمار بالاتر هستند، بدون اینکه به نیاز واقعی بازار و مخاطبان توجه کنند.
دکتر محبوب در ادامه سخنان خود با تأکید بر ضرورت توجه به مفهوم «اقتصاد توجه» ادامه داد: اقتصاد توجه ناظر به سرمایه‌ای است که خواننده با صرف زمان و انرژی خود برای خواندن کتابی صرف می‌کند. بنابراین ارزش افزوده خواندن بدون توجه به علایق خواننده درواقع به‌دست نیاوردن چیزی در قبال مصرف زمان اوست. امری که به‌عنوان شاخصی اثرگذار در ارزبابی میزان تأثیر خواندن به‌شمار می‌رود. به‌عبارت دیگر در دنیای امروز، توجه و زمان افراد به‌عنوان یکی از مهم‌ترین منابع در نظر گرفته می‌شود، بنابراین اگر کتاب‌ها نتوانند به‌درستی جلب توجه کنند، در رقابت با سایر قالب‌های محتوایی موجود شکست خواهند خورد و در این مسیر رقابتی هیچ‌چیزی نصیب آنها نخواهد شد.
وی در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به مشکلات ساختاری و مدیریتی نشر کشورمان افزود: استفاده ناشران از یارانه‌های دولتی و معافیت‌های مالیاتی موجب شده است که برخی ناشران به‌جای بهبود کیفیت کتاب‌ها و جلب رضایت خوانندگان، اغلب به‌دنبال چاپ شمارگان بیشتر با هدف کسب یارانه و امتیازات مالیاتی باشند. چنین رویکردها و سیاست‌هایی در نهایت منجر به کاهش کیفیت کتاب‌ها شده است و بسیاری از ناشران به جای تمرکز بر ارتقاء محتوا، به‌دنبال کاهش هزینه‌ها و افزایش تیراژ کتاب‌ها هستند. در این شرایط، تلاش برای تأمین منابع مالی از طریق یارانه‌ها به‌جای تمرکز بر تولید کتاب‌های با کیفیت، نتیجه‌ای جز کاهش کیفیت فعالیت‌های فرهنگی به‌همراه ندارد.
محبوب در بخش پایانی سخنان خود با ارائۀ پیشنهاداتی برای بهبود وضعیت نشر و ارتقاء کیفیت کتاب‌ها در ایران، با تأکید بر لزوم تغییر نگاه بازیگران چرخۀ نشر کشورمان گفت: به‌نظر می‌رسد سیاست‌گذاران بایستی شاخص‌های دیگری برای ارزیابی موفقیت صنعت نشر در نظر بگیرند و به‌جای تمرکز شمارگان کتاب، به کیفیت، محتوا و تأثیرگذاری واقعی کتاب‌ها توجه کنند. برای بهبود وضعیت نشر و کتابخوانی، باید به‌جای سیاست‌های حمایتی نادرست و تمرکز بر کمیت، بر کیفیت و توجه به نیازهای واقعی مخاطبان تمرکز کرد. این تغییر نگاه می‌تواند باعث بهبود وضعیت صنعت نشر و در نتیجه، افزایش کیفیت کتاب‌ها و ارتقاء سطح فرهنگ عمومی جامعه شود.
رنسانس و آرمان عشق به خواندن
در ادامه دکتر متولیان که سال‌ها تجربۀ مدیریت فرهنگی در حوزه‌های مختلف کتاب و نشر دارد در ابتدای ارائۀ خود با اشاره به لزوم توجه و تدقیق در تاریخ‌نگاری کتاب و مطالعه، به‌ویژه در زمینه تحولات فرهنگی و علمی دوران رنسانس، گفت: پرسش اساسی که در این زمینه مطرح می‌شود، پرداختن به اعتبار استعاره «جهان به‌عنوان کتاب» در دوران مدرن است. پاسخ به این پرسش می‌تواند به تحلیل عمیق‌تری در خصوص تحول معنای کتاب و نقش آن در اندیشه انسان منجر شود.
وی افزود: در دوران میانه، به‌ویژه در جوامع مسیحی، کتاب مقدس به‌عنوان متنی مقدس و حامل معانی معنوی، تنها ابزار ارتباط با حقیقتی فراتر از کلمات محسوب می‌شد. در این دوران، کتاب به‌عنوان وسیله‌ای برای رسیدن به معنا و حقیقتی بالاتر از آنچه که در واقعیت دیده می‌شود، مورد استفاده قرار می‌گرفت. در دوران رنسانس، نگرش انسان به کتاب و مطالعه به‌طور بنیادی تغییر کرد. کتاب دیگر فقط به دنیای دین محدود نمی‌شد؛ بلکه به ابزاری برای کشف حقیقت در عرصه‌های مختلف علمی و فلسفی تبدیل شد و در این راستا، این پرسش مطرح می‌شود که آیا می‌توان استعاره کتاب در دنیای مدرن را نیز به‌عنوان ابزاری برای درک و آگاهی در نظر گرفت؟ تحولات علمی و کیهان‌شناسی این تغییرات را ممکن ساخت؛ به‌ویژه معرفی مدل خورشیدمحوری توسط «کوپرنیک»، انسان را از جایگاه مرکز کیهان خارج ساخت و او را به جایگاه جدیدی در جهان پیچیده و در حال تغییر سوق داد.
متولیان افزود: این مباحث، به‌ویژه دربارۀ عشق به کتاب و تحول آن در ادوار مختلف، نشان‌دهنده تغییرات اساسی در درک انسان از علم، معنویت و موقعیت خود در جهان است. این تحلیل‌ها می‌تواند به درک بهتر تعامل انسان با دانش و کتاب در دنیای مدرن کمک کند و در نهایت افق‌های جدیدی را برای مفهوم کتاب و مطالعه در عصر حاضر باز کند.
ایجاد زیرساخت‌ها و سکوهای بین‌المللی برای حمایت از نشر کتاب ایرانی
آخرین سخنران این نشست در ابتدای سخنانش با اشاره به مقالۀ «از نوشته‌شدن تا چاپ‌شدن» آلبرتو موراویا، به لزوم ایجاد شفافیت در چرخۀ تولید تا توزیع کتاب از یک‌سو و ضرورت توجه به اسناد بالادستی مانند «سند ملی خواندن» اشاره کرد و گفت: این دیدگاه «موراویا» در فرایند نوشتن و خواندن از این جهت مهم است که آیا کتاب چاپ‌شده واقعاً به هدفی که نویسنده یا جامعه از آن انتظار داشته، دست می‌یابد؟ آیا چالش‌های معمول بر سر اجرایی‌شدن اسناد بالادستی که به‌مثابه راهبردهایی برای تقویت فعالیت‌های فرهنگی عاملی به‌کار می‌روند، بیشتر حامی نوشتن هستند یا حامی چاپ شدن؟ و اینکه چرا کتاب ایرانی در نگاه بین‌المللی جایگاه خودش را ندارد؟ این‌ها پرسش‌های مهمی است که در بحث‌های مختلف فرهنگی و علمی، پاسخ‌های متفاوتی به آن داده شده است.
دکتر شاکری با اشاره به تجربۀ فعالیت خود در سال‌های گذشته افزود: به‌نظر می‌رسد که بسیاری از چالش‌های موجود در نشر کشورمان به نگرش‌های اجرایی و سیاست‌گذاری در حوزه فرهنگ و نشر باز می‌گردد که گاهی اوقات منجر به شکل‌گیری تصمیماتی می‌شود و با اهداف اولیه فرهنگ‌سازی و ترویج مطالعه مغایرت دارد. شاید در این زمینه، نیاز به بازنگری و توجه به رویکردهای نوین در سیاست‌گذاری فرهنگی و نشر وجود داشته باشد. اگر بخواهیم این بحث را ادامه دهیم، می‌توانیم به بررسی سیاست‌های اجرایی و چالش‌های خاص آنها در دوران مختلف بپردازیم و نقش نهادها و افراد مختلف در این فرآیند را تحلیل کنیم.
شاکری در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به برخی مسائل کلیدی نشر کتاب و چالش‌های بین‌المللی‌سازی کتاب ایرانی و دغدغه‌های خود را درباره کمبود زیرساخت‌ها و سیاست‌های کارآمد در این حوزه بیان کرد و با تحلیل «حلقه‌های خواندن» و مدل‌های مختلف آن، نقش حیاتی نویسنده، ناشر و توزیع‌کننده را در مسیر کتاب، از نگارش تا رسیدن به‌دست مخاطب، را مهم خواند و یادآور شد که نهادهای متعددی در این زنجیره تأثیرگذار هستند و هر کدام می‌توانند در تقویت یا تضعیف ادبیات کشور نقش داشته باشند.
وی افزود: وضعیت فعلی نشر در ایران از چند بُعد نیازمند توجه و بازنگری است. در این میان پرسش‌هایی بنیادینی وجود دارد که باید برای بهبود وضعیت نشر به آنها پاسخ داد. تعدادی از این پرسش‌ها چنین است؛ کتاب‌های ایرانی تا چه حد در داخل و خارج کشور خوانده می‌شوند؟ چرا حمایت‌های فرهنگی به شکلی ناهدفمند در زمینه نشر اعمال می‌شود و چرا ادبیات ایران در سطح بین‌المللی جایگاه مناسبی نیافته است؟
کشور چین، دومین بازار بزرگ نشر جهان
شاکری در بخش پایانی بحث خود با ارائۀ نمونه‌هایی از الگوهای برخی کشورها، با اشاره به سیاست‌های حمایت‌گرانه حوزۀ نشر کشورهایی مانند چین، ترکیه و فرانسه، گفت: چین با استفاده از حمایت‌های دولتی و عضویت در نهادهای بین‌المللی و ترکیب آن با بخش خصوصی، به دومین بازار بزرگ نشر جهان تبدیل شده است و برنامه‌های ترکیه از جمله طرح «تدا» نیز به موفقیت این کشور در عرصه جهانی کمک کرده است. همچنین، فرانسه با ایجاد شبکه‌ای جامع از حمایت‌ها برای نویسندگان، ناشران و حتی منتقدان، چرخه نشر کارآمدی را به وجود آورده که باعث شده ادبیات فرانسه حضوری قوی در بازارهای جهانی داشته باشد. بنابراین با مقایسه‌های تطبیقی به‌نظر می‌رسد یکی از مشکلات اساسی نشر ایران، نبود استراتژی دقیق و هدفمند برای صادرات فرهنگی و عدم تصمیم‌گیری شفاف در خصوص جنبه‌های مفید پیوستن به کنوانسیون‌های بین‌المللی این حوزه است که مانعی برای حضور کتاب‌های ایرانی در بازارهای جهانی ایجاد کرده است. علاوه بر این موازی‌کاری در حمایت‌ها و نبود ساختارهای کارآمد و وجود سلایق متغیر به‌دلیل تغییر مداوم مدیران، مانعی برای موفقیت کتاب ایران در سطح جهانی ایجاد کرده است. با این اوصاف به‌نظر می‌رسد نهادهای سیاست‌گذار با اجرای تغییرات اساسی و هم‌سو با دیگر حوزه‌ها، وجود ساختارهای پشتیبان، حمایت‌های منسجم و رعایت آداب مراودات در توسعۀ سکوهای کسب‌وکار بین‌المللی، بتوان به رشد صادرات فرهنگی ازجمله ادبیات کشورمان در عرصه جهانی امیدوار بود./پایان
پیوند و پوشه شنیداری سخنرانی‌ها(چندرسانه‌ای)
نظر شما :