«درآمدی بر بازشناسی مدرسه حدیثی علامه مجلسی»

«درآمدی بر بازشناسی مدرسه حدیثی علامه مجلسی»

به همت گروه مطالعات حدیثی شیعه پژوهشکده مطالعات قرآنی در روز دوشنبه 16 بهمن ماه 402 نشستی با عنوان «درآمدی بر بازشناسی مدرسه حدیثی علامه مجلسی» از سلسله نشست‌های مطالعات حدیثی شیعه در سالن ادب پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار شد. در این نشست دکترسعید طاوسی مسرور عضو هیات علمی دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه علامه طباطبایی به سخنرانی پرداخت.

در ابتدای نشست دکتر مریم قبادی دبیر این نشست مقدمه ای ارائه داد و گفت: محمدباقر بن محمدتقی مجلسی (متولد۱۰۳۷ و متوفی ۱۱۱۰ هجری قمری) معروف به‌علامه مجلسی از محدثان و فقیهان مشهور شیعه در قرن یازدهم هجری بود. علامه از میان شاخه‌های علوم اسلامی بیش از همه به حدیث‌نگاری علاقه داشت و به اخباریان نزدیک بود. با این حال وی خود را اخباری صرف نمی‌دانست و مسلک خویش را اینگونه گزارش کرده است؛ «مسلک حقیر در این باب وسط است و افراط و تفریط در این زمینه مذموم است». مشهورترین کتاب او، مجموعه پرحجم حدیثی به نام بحارالانوار است که نقش بارزی در احیای جایگاه حدیث در منظومه معرفت دینی داشته است.

در ادامه دکتر طاووسی سخنان خود را آغاز کرد و گفت: همواره در طول تاریخ افراد بزرگ و تاثیرگذاری وجود داشته اند که قرن‌های پس از خود را نیز تحت تاثیر قرار داده و میدانی فراهم آورده اند که می‌تواند بارها مورد بحث و نظر و بررسی قرار گیرد. علامه مجلسی از آن دسته از عالمان شیعه است بازشناسی دیدگاه‌های رجالی و حدیثی وی اهمیت دارد، زیرا به جهت عظمت شخصیت علمی، بر معاصران خود و بر علمای نسل‌های بعد تاثیرگذار بوده است. او با تربیت شاگردان و آثار پرتعداد خود که بسیاری از آنها را به زبان فارسی و برای استفاده عموم مردم نگاشته شده است، بر فرهنگ شیعی و روش‌های علمی علمای پس از خود تأثیرگذاشته است. از اساتید مهم وی می توان به پدرش در علوم نقلی و آقا حسین خوانساری در علوم عقلی اشاره کرد. وی همچنی با وجود اختلاف منهج از فیض کاشانی «اجازه» داشته است.

 مجلسی به دلیل همکاری با حکومت صفویان و نقش بارز سیاسی و اجتماعی‌اش در آن دوران از شهرت زیادی برخوردار است. او در دوران سلطنت شاه سلیمان صفوی به مقام «شیخ الاسلام» رسید و در دوران شاه سلطان حسین صفوی صاحب نفوذ بود. به همین دلیل ذهنیت های نادرستی نیز در مورد وی وجود دارد و حتی در برخی کتب وی آخوند درباری معرفی شده است و یا کتاب بحارالنوار صرفا یک مجموعه حدیثی بدون هیچگونه تنقیح دانسته شده است. در حالیکه بسیاری احادیث در دیگر منابع وجود دارند که در این کتاب حذف شده اند.

دکتر طاووسی تصریح کرد: علامه مجلسی به عنوان یکی از مهم‌ترین شخصیت‌های علمی تاریخ تشیع و صاحب مفصل‌ترین مجموعه حدیثی شیعه یعنی دایره المعارف روایی «بحار الانوار» شناخته می‌شود. تا جاییکه اتان کولبرگ -شرق شناس معروف- می نویسد: «همه ما مدیون مجلسی هستیم که دسترسی به متون متقدم امامیه را فراهم کرده است».  مجلسی روایات کتاب بحار الانوار را بر اساس مبنای اعتبار کتاب‌ها در برابر اعتبار روایت‌ها برگزید. اما در برخی از آثارش مانند مرآة العقول بر اساس اعتبار اِسنادی و علم رجال به بحث پرداخته و به علاوه کتاب مستقلی نیز در رجال نوشته است. از قواعد رجالی مورد قبول وی، توثیق عام مشایخ اجازه است که مورد توجه وحید بهبهانی در بازتولید علم رجال در هنگامه غلبه بر اخباریان قرار گرفت. برخی توثیقات خاص علامه مجلسی مانند توثیق محمد بن سنان نیز بر خلاف آرای متقدمان است.

وی ادامه داد: مجلسی در نگارش بحار متاثر از استاد خود فیض در «الوافی» بوده است و در ذیل برخی احادیث توضیحاتی با عنوان "بیان" آورده است که در آن برخی احادیث مجمل را با برخی احادیث دیگر توضیح داده شده و متن مناسبی برای منبع‌شناسی به شمار می‌رود. از دیگر آثار مجلسی می‌توان به کتاب «حلیه المنتقین» اشاره کرد که راهنمایی برای سبک زندگی شیعی در دوران صفوی به شمار می رود. البته روایات در این کتاب با تسامح گردآوری شده اند و روایات مرسل و مرفوع نیز ذکر شده اند.

طاووسی گفت: به طور کلی علامه مجلسی به مردم عادی دوران خویش توجه ویژه ای داشته و بسیاری از آثار خود را به فارسی نگاشته است تا ایرانیان فارسی زبانی که با زبان آکادمیک آن دوران یعنی عربی آشنایی نداشتند، بتوانند از آن ها استفاده کنند. وی تلاش کرد با ترجمه نماز، زیارت جامعه، دعای جوشن صغیر، دعای کمیل، رساله اهوازیه امام صادق ع و غیره به فارسی، دین و مذهب را بین توده مردم ایران رواج دهد.

والسلام

نبئی