گزارش محور چهارم همایش ملی «فرهنگ، رسانه و تحولات نسلی در ایران»

همایش ملی «فرهنگ، رسانه و تحولات نسلی در ایران: روندها، چالش‌ها و راهکارها»، 21 آذرماه 1402، در چهار محور مختلف و به میزبانی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار شد. محور چهارم این همایش ملی ویژه «کودک و نوجوان» بود که با ارائه سخنرانی‌هایی برگزار شد.
جرائم سایبری در جهان‌زیست کودکان
سخنران نخست این بخش دکتر غلام‌عباس ترکی، معاون حقوق عامه و پیشگیری از وقوع جرم دادستانی کل کشور بود که درباره «جرائم سایبری در جهان‌زیست کودکان» سخنانی ارائه کرد. وی درباره جایگاه و وضعیت کودک در نظام حقوقی جمهوری اسلامی ایران توضیح داد و گفت: شاخص اصلی، سن رشد است. وی پس از تشریح مواد حقوقی مختلف درباره رابطه کودک و رسانه، ضمن تبیین حقوق کودک و نوجوان به ذکر نمونه‌هایی از رفتارهای مغایرحقوق کودک پرداخت و مثلاً استفاده از کودکان در فضای مجازی برای تبلیغات را معادل بهره‌کشی از کودکان نامید که مغایر حقوق کودک است.
دادیار و معاون حقوق عامه دادستانی کل کشور ضمن اشاره به این که لایحه حمایت از کودکان در فضای مجازی در کشور ما در حال اجراست به نواقص حقوقی موجود هم پرداخت و برای نمونه گفت: سامانه رایانه‌ای در قانون ما تعریف نشده است. همچنین تشریح کرد که قانون جرائم رایانه‌ای سال 1388 از تعریف موسع استفاده کرده که همه انواع را دربرمی‌گیرد. براساس توضیحات دکتر ترکی ضرورت وجود پلیس اطفال در کانون حمایت مطرح شده است و خلاء اسناد بالادستی نداریم، بلکه اغلب با چالش‌هایی مواجه هستیم مانند سند صیانت از حقوق کودکان در فضای مجازی.
دکتر ترکی در ادامه به اقداماتی چون سیم‌کارت انارستان ویژه کودکان- امکان تبدیل سیم‌کارت بزرگسال به کودک در اپراتورهای تلفن همراه و تخصیص شماره 096380 به فوریت های خدمات حقوقی مجازی اشاره کرد. ایشان با توضیح جزئیاتی درباره چالش‌هایی همچون قمار اینترنتی، کاوش در تارگاه‌‌های غیراخلاقی، خودکشی و نسبت کودکان و نوجوانان با این چالش‌ها به سخنرانی خود با این نکته پایان داد که برای اقدام هماهنگ برنامه جامع نداریم.
سیاست‌گذاری و استانداردسازی کودک و نوجوان
سخنران دوم فتح‌الله فروغی، رئیس انجمن ناشران کودک و نوجوان با عنوان «سیاست‌گذاری و استانداردسازی کودک و نوجوان» توضیح داد که هر استاندارد نتیجه کوشش خاصی است که برای یکسان و منظم‌سازی اجزاء در یک زمینه معین به‌عمل آمده و به تصویب مقام صالحی رسیده باشد. وی افزود: نقطه مقابل استانداردسازی یا استانداردها، ایجاد تمایز است. او در خصوص استانداردسازی در صنعت نشر توضیح داد که کتاب وابسته به پدیدآورندگان خلاق است و هیچ دو کتابی شبیه هم نیستند. علاوه بر این تولید کتاب طی فرایند غیرخلاق چاپ نیز صورت می‌گیرد. بدین ترتیب استانداردسازی محصول کتاب در جریان تولید غیرقابل اجتناب است و نیاز به رعایت برخی استانداردها برای نشر در چندین بستر (چاپی، الکترونیکی، صوتی و...) وجود دارد. او استاندارهای اندازه و مجموعه‌سازی، و ISO های مختلف را شرح داد و در خصوص استانداردسازی محتوای ادبیات کودک و نوجوان و محصول کتاب کودک و نوجوان یادآور شد، بین ادبیات کودک و بزرگسال تفاوت ساختاری جدی وجود ندارد. هر دو ادبیات هستند و تکیه‌گاه آن‌ها، جوهر ادبیات است.
فروغی شرح داد: می‌توان برای گزینش کتاب کودک و نوجوان ضوابط کلی قائل شد، اما ادبیات منشاء خلق دارد و خلق از درون می‌جوشد. ضوابط کلی انتخاب کتاب برای کودکان و نوجوانان عبارت از کیفیت محتوا، کیفیت ساخت و پرداخت، کیفیت نگارش، کیفیت تصویر، کیفیت ارائه هستند.
رئیس انجمن ناشران کودک و نوجوان انواع استانداردهای کتاب کودک و نوجوانان را کتاب تخته‌ای، تصویری، نوجوانان، فصل‌دار، پیش نوجوانی و نوجوان معرفی و توضیح داد. وی در پایان سخنانش با توجه به وضعیت نشر و انتشارات کودک و نوجوان نتیجه گرفت، برای ارتقاء سطح کیفیت و استانداردهای این حوزه، تولید محتوا متناسب با گروه سنی، یکی از استانداردهایی است که لازم داریم یعنی به طبقه‌بندی محتوا براساس گروه سنی نیاز داریم. به نویسندگانی نیاز داریم که مخاطب‌شناسی کرده باشند و نیازمند ناشران سفارش‌دهنده هستیم.
رسانه‌ای‌شدن و هواداری کی‌پاپ در میان نوجوانان ایرانی
سخنران سوم دکتر عبدالله بیچرانلو، عضو هیأت‌علمی دانشگاه تهران، بود که همراه دانشجویش خانم متین عزیزی، کارشناس ارشد مطالعات فرهنگی و رسانه درباره «رسانه‌ای‌شدن و هواداری کی‌پاپ در میان نوجوانان ایرانی» سخنرانی کردند. آنها با توضیح خلاصه‌ای از پژوهش خود گفتند که کی‌پاپ پدیده‌ای موسیقیایی است که در پی گسترش روند رسانه‌ای شدن، از طریق رسانه‌های اجتماعی از جمله یوتیوب، توییتر، فیس‌بوک و در سال‌های اخیر اینستاگرام نشر یافته و با اقبالی وسیع روبه‌رو شده است. بسیاری از هواداران پاپ کره‌ای در دهۀ اخیر از طریق رسانه‌های اجتماعی، اخبار و اطلاعات آیدول‌های کره‌ای را دنبال کرده‌اند و برای ارتباط‌گیری با دیگر هواداران در سراسر جهان از رسانه‌های اجتماعی بهره گرفته‌اند. اغلب هواداران ایرانی تاکنون در هیچ کنسرت و ملاقات حضوری با آیدول موردعلاقه‌شان شرکت نکرده‌اند و فقط عضویت در گروه‌ها و جماعت‌های برخط جهانی مسیر ویژه آنها برای ادغام در جماعت‌های هواداری بوده است. حضور و فعالیت در جماعت‌های برخط هواداری تجربه‌ای متمایز و جدید برای نوجوانان ایرانی است. شواهد نشان می‌دهد این تجارب، هویت نوجوان ایرانی را در سطوح متفاوتی دست‌خوش تغییر کرده است. آنها در توضیح روش پژوهش گفتند که با روش مردم‌نگاری مجازی و تحلیل صفحات هواداری نوجوانان هوادار موسیقی پاپ کره‌ای، مضامین برساخته در این صفحات شناسایی شده است. مهم‌ترین مضامین استخراج شده در قالب دو مضمون فراگیر هویتی تبیین شده‌اند. بر اثر هواداری نوجوانان ایرانی از کی‌پاپ، هویت نوجوانان ایرانی هوادار پاپ کره‌ای در دو بخش مجزا شکل می‌گیرد: 1.هویت هواداری در ارتباط و پیوند با ستاره و کنش‌ها و گفتارهای او؛ 2.هویت هواخواهانه بر اثر پیوندها و تصورات واقعی و خیالی میان هوادار و آیدول‌های کره‌ای در نتیجه مشاهدات مجازی.

پویانمایی‌های داخلی و خارجی
سخنرانان آخر این بخش دکتر علیرضا خسروی و دکتر سیداحمد عسکری هر دو از پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی بودند که درباره سیاست‌بازنمایی کودک در پویانمایی‌های ایرانی و خارجی؛ راهبردهایی برای سیاست‌گذاری محتوای پویانمایی‌های کودک به ایراد سخنرانی پرداختند. براساس توضیح آنها، فیلم‌های پویانمایی (انیمیشن) برای کودک و نوجوان در ایران و جهان از محبوبیت بالایی برخوردار است. در این بخش این سؤال مطرح شد که شخصیت کودک و مهارت‌های زندگی (ارتباطی) این نسل در پویانمایی‌های داخلی و خارجی چگونه بازنمایی می‌شود؟ برای این منظور به گزارش نتایج پژوهش استناد شد و توضیح دادند که این تحقیق از روش کیفی نشانه‌شناسی «جان فیسک» بهره گرفته و با استفاده از روش نمونه‌گیری هدفمند، رمزگان محتوای پویانمایی را در پویانمایی‌های ایرانی «مینا و پلنگ» و «رستم و سهراب» و دو نمونه از پویانمایی‌های غیرایرانی «موآنا» و «کوکو» مورد مطالعه قرار داده و برای ارتقاء محتوایی پویانمایی داخلی پیشنهاداتی ارائه کرده است.
نتایج پژوهش دو دانش‌آموخته دانشگاه آزاد و دانشگاه تهران نشان می‌دهد، که مهارت‌های ارتباطی در هر چهار نمونه پویانمایی به‌خوبی نمایش داده شده است و در این پویانمایی‌ها با سیاست بازنمایی «قهرمان» و «ناجی» از شخصیت کودک مواجهیم. ویژگی‌های برجسته شخصیت اصلی داستان کودک، استقلال از بزرگسالان، دارای خلاقیت و توانایی حل مسئله، دنیای ساده و صمیمی، دارای روحیه انتقاد و پرسشگری و در نهایت اولویت دادن به خانواده و بازگشت به آن است.آنها نتیجه گرفتند که در این نمونه‌ها، کودک در جایگاه سنی طبیعی خود بازنمایی نشده و بزرگ‌تر از سن زیستی‌خود نمایش داده شده و دلالت‌های فرهنگی_اجتماعی، بر روابط غیرکلیشه‌ای جنسیتی و سرشار از صمیمت، حمایت و نزدیکی اعضای خانواده دلالت دارند.
پس از این سخنان، بیانیه پایانی این همایش ملی قرائت و خاتمه آن اعلام شد. /پایان

گزارش مراسم افتتاحیه همایش ملی «فرهنگ، رسانه و تحولات نسلی در ایران»
گزارش محور نخست همایش ملی «فرهنگ، رسانه و تحولات نسلی در ایران»
گزارش محور دوم همایش ملی «فرهنگ، رسانه و تحولات نسلی در ایران»
گزارش محور سوم همایش ملی «فرهنگ، رسانه و تحولات نسلی در ایران»
گزارش محور چهارم همایش ملی «فرهنگ، رسانه و تحولات نسلی در ایران»
بیانیه پایانی همایش ملی «فرهنگ، رسانه و تحولات نسلی در ایران» + گزارش تصویری