بررسی فعالیت‌های تفصیلی پژوهشکده دانشنامه‌نگاری

چهل و یکمین جلسه شورای پژوهشی پژوهشگاه 15 آبان ماه 1402 در سالن اندیشه پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی با حضور اعضای شورا برگزار شد. در این جلسه علاوه بر تنفیذ و تصویب برنامه‌های پژوهشی انفرادی (نوع الف و ب) پیشنهادی اعضای هیأت علمی پژوهشکده‌های مختلف پژوهشگاه، گزارش فعالیت‌های پژوهشی پژوهشکده دانشنامه‌نگاری در حوزه‌های مختلف به‌ویژه در ارتباط با اولویت‌های پژوهشی، تدوین برنامه راهبردی پژوهشگاه و روئیت‌پذیری فعالیت‌های علمی اعضای هیأت علمی این پژوهشکده در فضای مجازی توسط رئیس پژوهشکده دانشنامه‌نگاری، دکتر آزیتا افراشی ارائه شد و سپس اعضای شورا به بحث و تبادل نظر درباره آن پرداختند.

تأکید بر جایگاه دبیرخانه شورای بررسی متون در اجرای طرح‌های کارفرمایی اعضای هیأت علمی

در ابتدای جلسه دکتر موسی نجفی، رئیس پژوهشگاه، پس از درود و صلوات بر پیامبر خاتم صلّ ا... علیه و آله و سلّم و اهل بیت علیهم السلام، گزارشی از وضعیت املاک پژوهشگاه و اقدامات صورت گرفته در جهت حفظ منافع پژوهشگاه ارائه داد. دکتر نجفی با اشاره به مسائل مطرح شده در جلسه پیشین شورا در زمینه تدوین برنامه راهبردی پژوهشگاه، روئیت‌پذیری فعالیت‌های علمی اعضای هیأت علمی پژوهشگاه در فضای مجازی و...، بر محوریت قرار گرفتن موضوع بررسی فعالیت‌های پژوهشکده‌ها و مراکز پژوهشی مختلف پژوهشگاه در جلسات آتی شورا به‌ویژه در ارتباط با ماهیت اولویت‌های پژوهشی مصوب پژوهشگاه تأکید کرد. رئیس پژوهشگاه با خوشامدگویی به دکتر محمدحسن نیلی، مسئول دبیرخانه شورای بررسی متون در جلسات شورای پژوهشی، بر اهمیت همکاری و هم‌افزایی میان فعالیت‌های پژوهشکده‌ها و مراکز پژوهشی با این دبیرخانه به عنوان یکی از راهکارهای اجرای طرح‌های کارفرمایی اعضای هیأت علمی پژوهشگاه تأکید کرد.

تنفیذ و تصویب برنامه‌های پژوهشی پیشنهادی اعضای هیأت علمی پژوهشگاه

در بخش بعدی جلسه عناوین و مجریان برنامه‌های پژوهشی انفرادی (نوع الف و ب) پیشنهادی اعضای هیأت علمی از پژوهشکده‌های مختلف پژوهشگاه ازجمله پژوهشکده مطالعات فلسفی و تاریخ علم و پژوهشکده اخلاق و تربیت توسط دکتر مهدی معین‌زاده، مدیر پژوهشی پژوهشگاه اعلام و با توجه به بررسی‌های صورت گرفته در پژوهشکده‌ها و مدیریت پژوهشی، برنامه‌های پژوهشی پیشنهادی مورد تنفیذ و تصویب اعضای شورا قرار گرفتند.

بررسی فعالیت‌های تفصیلی پژوهشکده دانشنامه‌نگاری

ادامه جلسه شورا به بررسی و تبادل نظر اعضای شورا درباره فعالیت‌های تفصیلی پژوهشکده دانشنامه‌نگاری در ارتباط با اولویت‌های پژوهشی، تدوین برنامه راهبردی پژوهشگاه و روئیت‌پذیری فعالیت‌های علمی اعضای هیأت علمی این پژوهشکده در فضای مجازی اختصاص داشت.

ابتدا دکتر آزیتا افراشی، رئیس پژوهشکده دانشنامه‌نگاری، پس از تشریح تاریخچه و اهداف ایجاد بنیاد دانشنامه‌نگاری در دهه هفتاد و ادغام ساختاری آن در پژوهشگاه گفت: با توجه به تنوع تخصص اعضای هیأت علمی بنیاد دانشنامه‌نگاری به‌ویژه حضور متخصصان حوزه‌هایی غیر از حوزه علوم انسانی در آن، پس از شناخت اولیه از اعضای هیأت علمی متخصص و کارشناسان پژوهشی و اداری توانمند و عملکرد و نوع فعالیت‌های پژوهشی آنان، یکی از مهم‌ترین مسائل تلاش در جهت ادغام ماهیتی، رویکردی و پژوهشی آن در پژوهشگاه بود.

دکتر افراشی به توجه به سه عامل اصلی در ادغام پژوهشی بنیاد دانشنامه‌نگاری سابق در پژوهشگاه اشاره کرد و ادامه داد: این عوامل عبارت بودند از: 1. دستیابی به گفتمان مشترک میان پژوهشگاه و پژوهشکده؛ 2. کمک به پژوهشکده دانشنامه‌نگاری در گذرِ موفق از بحران هویت سازمانی که با اندکی مسامحه می‌توانست تبعات نامطلوبی برای اعضای این پژوهشکده به همراه داشته باشد که بر کار و زندگی شخصی آنها تأثیر بگذارد و نیز آسیب‌هایی را متوجه پژوهشگاه نماید؛ و 3. هم‌افزایی رویکرد پژوهشگاه به‌عنوان مهم‌ترین نهاد خلق آثار طراز اول در علوم انسانی، و دانشنامه‌نگاری به‌عنوان مهم‌ترین نهاد تدوین کتاب‌های مرجع و دانشنامه‌ها به مثابه ذخائر اطلاعات علمی. رئیس پژوهشکده دانشنامه‌نگاری در این زمینه بر اهمیت توجه به تفاوت بنیادین روش‌های ایجاد این دو نوع اثر تأکید کرد و گفت: اگرچه بین این دو وجه، یعنی خلق اثر علمی بدیع و ایجاد انباره دانش، پیوند مستحکمی موجود است ولی روش‌های ایجاد این دو نوع اثر تفاوت‌های بنیادی دارد. میزان حصول توفیقات در ادغام ماهیتی پژوهشکده دانشنامه‌نگاری و پژوهشگاه از سال 1400 به بعد در جنبه‌هایی از فعالیت‌های علمی اعضاء مانند داوری جشنواره پنجمین جایزه پژوهش سال سینمای ایران؛ برگزاری همایش بین‌المللی نشانه‌شناسی به نمایندگی یونسکو؛ ایراد سخنرانی‌های داخلی و بین‌المللی؛ انجام چهار طرح بدیع کارفرمایی، سه طرح فرصت مطالعاتی و یک طرح حمایتی صندوق حمایت از پژوهشگران؛ برگزاری یک کرسی نظری ترویجی؛ برگزاری همایش و حضور رسانه‌ای و کسب جوائز ملی و درون‌پژوهشگاهی قابل مشاهده است. وی تأکید کرد: علاوه بر این فعالیت‌ها و انجام امور محوله موظف، پژوهشکده دانشنامه‌نگاری در طول دو سال گذشته موفق شده است دانشنامه‌های آموزش عالی، دو جلد مطالعات ورزشی، آموزش‌های علمی کاربردی و آزادگان را منتشر و دانشنامه‌های ریاضی (جلد 5)، ادبیات جهان (جلد 3)، زندگی‌نامه علمی دانشوران (جلد 6)، دانشنامه فرش و محیط زیست را نیز به معاونت پژوهشی پژوهشگاه جهت انجام فرایندهای بعدی ارسال نماید.

دکتر افراشی در ادامه گزارش خود، به فرایند بررسی و تبادل نظر درخصوص اولویت‌‌های پژوهشی پژوهشگاه و نحوۀ همسوسازی فعالیت‌های پژوهشی اعضای هیأت علمی پژوهشکده دانشنامه‌نگاری با محورهای پژوهشی کلان پژوهشگاه در جلسات مختلف شورای عمومی این پژوهشکده اشاره کرد و گفت: با در نظر گرفتن ظرفیت‌های علمی درون پژوهشکده و طرح‌ها و فعالیت‌های علمی به ثمر رسیده و در دست انجام در پژوهشکده، همسوسازی رویکرد پژوهشی پژوهشکده دانشنامه‌نگاری با اولویت‌های پژوهشی پژوهشگاه ذیل سه مقوله قابل معرفی است: 1. رویکرد کلان، 2. رویکرد ظرفیت‌محور و 3. رویکرد مسئله‌محور.

رئیس پژوهشکده دانشنامه‌نگاری رویکرد کلان این پژوهشکده را ذیل عنوان کلی ایران‌پژوهی: هویت ایرانی و سیر تحول دانش در ایران معرفی کرد و انتشار دانشنامه‌هایی چون زن ایرانی و دانشنامه آزادگان؛ اتمام تدوین دانشنامه فرش ایران؛ اقدام به تدوین دانشنامه علم جامعه‌شناسی در ایران و طرح تهیه اطلس فرصت‌ها و توانمندی‌های استان‌های کشور و... را از جمله فعالیت‌هایی برشمرد که نمایانگر توجه و فعالیت در چارچوب مؤلفه هویت ایرانی این رویکرد کلان است. تدوین جلدهای ششم و هفتم دانشنامه زندگینامه علمی دانشوران و ظرفیت‌‌های موجود برای تدوین دانشنامه‌هایی در زمینه سیر تحول ترجمه، سیر تحول ویرایش، سیر تحول فرهنگ‌نگاری و تدوین کتب مرجع، سیر تحول زبان‌شناسی، سیر تحول معماری اسلامی و... از جمله مؤلفه‌هایی یاد شدند که نمایانگر توجه و فعالیت در چارچوب مؤلفه سیر تحول دانش در ایران این رویکرد کلان قرار می‌گیرند.

دکتر افراشی سپس به ظرفیت‌های موجود در پژوهشکده دانشنامه‌نگاری ذیل رویکرد ظرفیت‌محور در ارتباط با اولویت‌های پژوهشی مصوب پژوهشگاه پرداخت و گفت: آثاری همچون تحلیل و بررسی آراء و اندیشه‌های تربیتی گیلبرت رایل؛ آراء و اندیشه‌های تربیتی ایزرئیل شفلر؛ و دانشنامه تعلم و تربیت ذیل اولویت پژوهشی فرهنگ، اخلاق و تعلیم و تربیت؛ انتشار کتاب رویکردهای معناشناسی در مطالعات قرآنی ذیل اولویت پژوهشی قرآن‌پژوهی؛ نگارش کتاب معناشناسی زیستی عاطفی؛ انجام طرح نظریه‌های ترجمه و طرح استخراج تناسبات هندسی در معماری اسلامی ذیل اولویت پژوهشی نظریه‌پردازی؛ و انتشار مجلدات اول و دوم دانشنامه ادبیات جهان و تدوین مجلدات سوم و چهارم آن ذیل اولویت پژوهشی مطالعات جهان قابل اشاره است.

وی سپس به فعالیت‌های صورت گرفته در این پژوهشکده در قالب رویکرد مسئله‌محور پرداخت و ادامه داد: در قالب رویکرد مسئله‌محور، به ظرفیت پژوهشی پژوهشکده در ارتباط با مسائلی که در پژوهشگاه در موقعیتی ویژه، حائز اهمیت تلقی می‌شوند اشاره می‌گردد. در این خصوص، ذیل محور استعمارشناسی ایرانی، پژوهشکده دانشنامه‌نگاری هفت طرح شامل سه طرح با ماهیت دانشنامه‌ای، سه طرح تألیفی و یک طرح اثر ترجمه‌ای بدون پیشینه مشابه در ایران ارائه داده است که پنج طرح خاتمه یافته است. همچنین با توجه به وقایع اجتماعی اخیر و توجه به آموزش نوجوانان با رویکرد آموزش‌محور در دانشنامه‌نگاری، دانشنامه‌هایی همچون فرهنگ مصور معماری برای نوجوانان و... که مخاطب آنها نوجوانان باشند، در دست تدوین قرار دارند.

دکتر افراشی در خاتمه این بخش، به جمع‌بندی گزارش خود درباره همسوسازی اولویت‌های پژوهشی پژوهشکده دانشنامه‌نگاری با اولولیت‌های پژوهشی پژوهشگاه ذیل رویکردهای سه گانه بیان شده پرداخت و گفت: براساس آنچه ارائه شد، برنامه‌های پژوهشی و فعالیت‌های علمی این پژوهشکده ذیل رویکرد کلان دو اولویت پژوهشی: 1. هویت ایرانی و 2. سیر تحول دانش در ایران؛ ذیل رویکرد ظرفیت‌محور چهار اولویت پژوهشی: 1. فرهنگ، اخلاق و تعلیم و تربیت، 2. قرآن‌پژوهی، 3. نظریه‌پردازی، و 4. مطالعات جهان و ذیل رویکرد مسئله‌محور دو اولویت پژوهشی: 1. استعمارشناسی ایرانی و 2. آموزش نوجوانان قابل تقسیم‌بندی است.

تشریح فعالیت‌های مختلف بین‌المللی صورت گرفته در پژوهشکده دانشنامه‌نگاری و نیز وضعیت وبسایت انگلیسی این پژوهشکده، شرح حال اعضای هیأت علمی و اطلاعات آنان به زبان انگلیسی و... از دیگر محورهای گزارش دکتر افراشی بود.

سپس اعضای شورای پژوهشی به طرح دیدگاه‌ها و نظرات خود در ارتباط با مسائل مختلف مطرح شده در گزارش پرداختند. تأکید بر تعریف و استخراج مسائل ذیل اولویت‌های پژوهشی و بررسی ظرفیت‌های پژوهشکده در ارتباط با آنها؛ اهمیت و جایگاه دائرۀالمعارف‌نویسی در ایران معاصر؛ برنامه‌ریزی برای ارتباط سازمان‌یافته‌تر با سایر پژوهشکده‌ها و مراکز پژوهشی پژوهشگاه به‌ویژه فراهم آوردن بسترهای لازم برای انجام طرح‌ها و برنامه‌های پژوهشی مشترک با سایر پژوهشکده‌ها در زمینه علوم انسانی؛ جایگاه راهبردی و مهم خدمات دانشنامه‌نگاری در دنیای امروز؛ ضرورت برخط سازی آثار دانشنامه‌ای پژوهشگاه به منظور اثرگذاری هرچه بیشتر در فضای علمی و پژوهشی کشور؛ اقتضائات ادغام دانشنامه‌نگاری در پژوهشگاه؛ احصاء ظرفیت‌های نوآورانه و فناورانه در برنامه‌های پژوهشی پژوهشکده‌ها؛ توجه به ظرفیت بررسی موضوعات مشترک مورد توجه در پژوهشکده‌ها با رویکرد میان‌رشته‌ای در برنامه‌های پژوهشی؛ ضرورت به‌روزرسانی اطلاعات اعضای هیأت علمی در وبسایت انگلیسی و... از مهم‌ترین محورهای مورد بحث و تبادل نظر اعضای شورای پژوهشی در ارتباط با فعالیت‌های پژوهشکده دانشنامه‌نگاری بود.