گزارش نشست «سیاست‌گذاری زیست در فضای مجازی»

دومین پیش‌نشست از سلسله نشست‌های همایش ملی «فرهنگ، رسانه و تحولات نسلی در ایران؛ روندها، چالش‌ها‌، راهکارها»، 24 تیرماه 1402، به‌ همت پژوهشکده مطالعات فرهنگی و ارتباطاتِ پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، برگزار شد. در این نشست دکتر جمال کامیاب و خانم منیژه اخوان به سخنرانی پرداختند. مدیریت این نشست نیز بر عهده دکتر معصومه تقی‌زادگان بود.

هوش مصنوعی در کشورهای پردرآمد پتانسیل بالایی برای درآمدزایی دارد اما...

در ابتدای نشست، دکتر کامیاب در مقدمه‌ای گفت: در محافل مختلف به هوش مصنوعی توجه زیادی می‌شود که نشان دهنده اهمیت موضوع است. این موضوع رشد تصاعدی دارد و در حوزه‌های مختلف علوم مثل سلامت، تجارت، مخابرات، کسب و کار و ... مورد توجه است و نگرانی اصلی از بین بردن 30 درصد از مشاغل است. اما از سال 2023 پس از جی چی تی تری و جی پی تی فور بیشتر مورد توجه واقع شد. هوش مصنوعی، حجم زیادی از داده‌ها را با استفاده از الگوریتم‌های پییچیده برای قابل پیش‌بینی کردن رفتار انسان استفاده می‌کند.

او توضیح داد: رقابت بین غول‌های فناوری و شرکت‌های سرمایه‌گذار نشان می‌دهد که هوش مصنوعی رابطه زیادی با اقتصاد و امنیت بین‌الملل دارد. در این زمینه آمریکا، چین، انگلیس، اسرائیل و کره جنوبی بیشترین سرمایه‌گذاری را می‌کنند. کشورهایی هم هستند که به‌سرعت دارند خود را به اینها می‌رساند. عربستان در بخش استراتژی دولتی پیشرو و دارای مقام اول است و امارات وزیر هوش مصنوعی منصوب کرده است. عربستان طرح‌های بسیار بلندپراوازانه‌ای را اجرا می‌کند. شاهد تأسیس ایستگاه‌های رادیوـتلویزیونی هوش مصنوعی هستیم. یک نمونه در آمریکا وجود دارد که از طریق رصد ترندها اخبار را فهرست کرده و با مجریان تولید شده توسط هوش مصنوعی عمل می‌کند. در ادامه به مشکلات هوش مصنوعی پرداخت و گفت: خلاقیت و ادراک چالش‌های این دستیارها هستند و حتماً باید انسان حضور داشته باشد. بهترین ترکیب، حضور انسان و ماشین در کنار یکدیگر است. مسئله سرقت ادبی جدی است و خیلی از کشورها در حال به‌روز کردن قوانین و موضوعات امنیت سایبری هستند. جعل هویت، مداخله در افکار عمومی و انتخابات هم از دیگر چالش‌هاست. واکنش‌ها به این مشکلات هم جدی بود. کسینجر می‌گوید، هوش مصنوعی مولد چالش جدی فلسفی و علمی در مقیاس عصر روشنگری ایجاد کرده است. چون فرایند شناختی ما را هدف قرار داده است. درواقع، اصل قضیه در معرفت‌شناسی رخ می‌دهد. یعنی بین دانش و درک انسان شکاف ایجاد شده که آینده همراه را رمز و راز و شگفتی در پی دارد.

دکتر کامیاب تشریح کرد: هوش مصنوعی در کشورهای پردرآمد پتانسیل بالایی برای درآمدزایی دارد، اما سیاست کشورهای در حال توسعه چیست؟ با این سرعت تفاوت‌ها خیلی زیاد خواهد شد. نیروی کار این کشورها به‌دلیل فقدان ساختار در کشورهای دارای ساختار جذب خواهند شد. کشورهای عربی در منطقه و رژیم صهیونیستی به‌طور جدی در این بخش کار می‌کنند. متأسفانه ایران در این زمینه جایگاهی ندارد. اگر هفت ستون پایداری یعنی اقتصاد، اجتماع، محیط زیست، فرهنگ، آموزش، فناوری و سیاست را در نظر بگیریم؛ این بخش‌ها در حکمرانی آینده جدای از هم نیستند. چون هوش مصنوعی روابط لایه‌های مختلف را از نظر ساختار، رفتار، زبان و ابزار متحول خواهد کرد.
تحلیل جامع بازی زپتو و اثرات فرهنگی آن بر دوران و هویت کودکی
سخنران دیگر این نشست منیژه اخوان به تحلیل جامع بازی زپتو و اثرات فرهنگی آن بر دوران و هویت کودکی پرداخت گفت: زپتو در سال 2018 ابتدا به عنوان یک شبکه اجتماعی ساخته شد و بعد به بازی سه بعدی و در 2021 به متاورس تبدیل شد که فضای آواتوری با جهان‌های مختلف است و دختران نوجوان کاربران اصلی آن هستند. بازار بزرگ مصرف مد جهانی است و اغلب کره ای‌ها از آن بی‌خبرند. اغلب کاربرانش دختر هستند، 80 درصد کاربران آن نوجوان هستند و اقلام مجازی مُد مربوط به اکثر برندهای دنیا را دارد. جهان‌های بازی زنده(لایو)، ساختنی و ایونت دارد. مثلاً در کنسرت‌ها شرکت می‌کنند. اخوان سپس به ارائه نتایج پژوهش خود پرداخت و شرح داد: در عوامل زمینه‌ای کاربران متوجه شدیم که کودکان با سواد ابتدایی در این متاورس حضور دارند. این گروه را «بینی ها» یعنی بین کودکان و نوجوانان (7 تا 13 ساله) می‌نامند که همچون بازار مصرف به برندها فروخته می‌شوند. یعنی هدف کاملاً تجاری پس آن وجود دارد. در حالی‌که این گروه باید هنجارها، هم‌نوایی با جامعه و سواد پوشاک را بیاموزند. همچنین توضیح داد که در عوامل زمینه‌ای مربوط به پلتفرم، متوجه شدیم که هوش مصنوعی طبق رفتار کاربر در اتاق‌های مختلف فانتزی واکنش نشان می‌دهد و تجربه را جذاب می‌کند. در اینجا کودک در جهان فانتزی هویت و خود ایده‌آل و رویایی خود را می‌سازد که موقتی است. طبق نظریه هم‌خوانی خود ما در طول زندگی در تلاشیم که خود واقعی و ایده‌آلمان را به‌هم نزدیک کنیم و در اینجا کودک، خود ایده‌آلی برای خویش می‌سازد در حالی‌که در جهان واقعی هنوز امکان نمایش چنین خودی را ندارد و این به آسیب‌هایی منجر می‌شود. پس هویت‌یابی با یک هویت دیجتالی ساختگی صورت می‌گیرد.
جایگاه اجتماعی از طریق مصرف به دست می‌آید
بنا به اظهار خانم اخوان، یکی از مسئولان ارشد زپتو در مصاحبه‌ای توضیح داده که می‌خواهند مصرف‌کننده وفادار تولید کنند. پول درآوردن با بازی و خریدن مدها موجب وفاداری می‌شود. در بازی بچه‌هایی که به مراحل بالاتری می‌رسند، می‌توانند پول بیشتری به‌دست آورند و اقلام بیشتری داشته باشند، یعنی تجربه کسب کرده و محصولی را می‌خرد که این فرد، خفن یا باحال نامیده می‌شوند. یعنی بلد است مراحل بازی را طی کند و جایگاه کسب می‌کند. این افراد با پوشش لباسی خاص، منبع تقلید مد برای سایرین می‌شوند. اخوان تءکید کرد: طی مصاحبه‌ای که برای پژوهش خود با کودکان داشتم خیلی از کودکان دوست داشتند بتوانند لباسی بخرند و به این جایگاه دست پیدا کنند. یعنی جایگاه اجتماعی از طریق مصرف به دست می‌آید. در اینجا چون می‌تواند کالایی را خرید کند، همین که بتواند پول بدهد، الماس بخرد و بعد محصول مدی را بخرد خود را به جایگاه کسی رسانده که با طی مراحل بازی می‌تواند به آنجا برسد و پیشگام شود. پس دستیابی به جایگاه، خریدنی شده است.
تعریف کودکی را احیاء کنیم
اخوان در بخش پایانی سخنانش در خصوص این‌که با این شرایط چه باید کرد، توضیح داد: با استفاده از منابعی که داریم، تعریف کودکی را احیاء کنیم. کودک در فرایند یادگیری است و توانایی و حق انتخابش باید بر چه اساسی باشد؟ اکنون پلتفرم (سکو) منبع هنجار شده است. منابع هویت‌ساز، عوامل هم‌نوایی و منابع هنجارهای اجتماعی هم باید احیاء شوند. قوانین بازی داریم ولی آیا قوانین، پاسخ‌گو و به‌روز هستند که مثلاً کلاه سرکودکی که کالای مجازی می‌خرد، نرود؟ مسئول حفاظت از اطلاعات کودک کیست؟ اخیراً در فرانسه، قانونی تصویب شد که عضویت کودکان زیر 14 سال در هر شبکه اجتماعی باید با اجازه والدین باشد و پلتفرم‌ها(سکوها یا بن‌سازه‌ها) درباره استانداردهای زیبایی دست نیافتنی رصد می‌شوند و باید پاسخ‌گو باشند. مسئله بعدی هم این که کودکان به ارتباط با دیگران نیاز دارند. وی همچنین با بیان خاطره‌ای گفت: یکی از کودکان 7-8 ساله به من می‌گفت، پس از رفتن به مدرسه برون‌گرا شده است. این کلمات درون‌گرا و برون‌گرا را از یک آهنگ بی‌تی‌اس یاد گرفته بود که براساس نظریه‌های یونگ یک آزمایش روان‌شناسی در متاورس گذاشته و کودکان احساس می‌کنند که می‌توانند دیگران را بشناسند. خانم اخوان پژوهش درباره سواد پوشاک، جایگاه و نقش طراحان مد مجازی ایرانی_اسلامی را نیز ضروری دانست./پایان